بخشی از مقاله
چکیده
بررسی اجمالی محتوای پیشنویس الگوی پایه پیشرفت در حوزههای آموزشی نشان میدهد که موارد نگاشته شده؛ عمدتاً شامل کلیات میباشد که مشابه آنها در اسناد بالادستی نظام مانند نقشه جامع علمی کشور بسهولت قابل دسترسی است. توسعه فرایندهای آموزشی - تربیتی پژوهشمحور؛ نه تنها قابلیت پوششدادن به موارد مطرح در پیشنویس مزبور را دارد بلکه ظرفیت لازم برای بهرهبرداری از دستاوردهای نظام در این عرصه را دارا میباشد.
همچنین این فرایند در پرتو " توسعه حکیمانه سرمایههای معنوی" که به عنوان گفتمان مطرح انقلاب اسلامی در عرصههای جهانی مطرح گردیده؛ بستر مساعدی برای پیادهشدن محسوب میشود. در سایهسار این فرایند، زمینههای لازم برای اتخاذ رویکردهای پژوهشی موثر فراهم شده و میتواند تا حد سرآمدشدن منطقهای کشور در افق 1404 مسیر مساعدی بگشاید. در اوضاع کنونی، اجرای مصوبات اسناد بالادستی در عرصههای ذیربط مدلهای موثرتری میطلبد. طراحی فرایندهای آموزشی- تربیتی پژوهشمحور با شاخص "برخورداری همگانی از دستاوردهای نظام" محور تدوین این مقاله محسوب میشود. کف هدف نویسنده تقدیم محتوای لازم برای بازنگری در متون ذیربط الگوی پایه پیشرفت بوده و سقف مطلوب "ارتقاء نگرش برای اجرا " تعریف گردیده است.
.1 مقدمه در ذیل افقها و تدابیر مرتبط با حوزههای آموزش، تربیت و پژوهش، مواردی مطرح گردیده که به نظر میرسد عمدتا شامل کلیات، بدیهیات و موارد عمومی است و جای نگرش فنی شایسته به این موارد خالی دیده میشود. در شرائط کنونی حل تبعات ناشی از کمکارآمدی نظام آموزشی از رهگذر اشاعه مولفههای تحقیق و پژوهش و نهادینهسازی شاخصهای آن در حوزههای عمیق ارزشی و معرفتی به انحاء مختلف و موثر آموزشی و تربیتی امکانپذیر است.
طی مقالات قبلی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در حوزههای مطرح آموزشی؛ "دانشگاه حکمتبنیان" به عنوان قلب این الگو مطرح گردیده بود و "دانشگاه اسلامی" در پرتو توسعه حکیمانه سرمایههای معنوی" ؛ به شرط بهبود و ارتقاء کارآمدی میتواند طراح و مروّج پیشرفت و کانون صدور گفتمانهایمطرحِ انقلاب اسلامی در عرصههای فراملی باشد. جمعبندی موارد ارائه شده در این حوزهها و ارائه متن متناسب با ساختار پیشنویس الگوی پایه پیشرفت از طریق تجمیع نکته نظرات پراکنده و همافزائی موارد قبلی؛ استخراج موانع دستیابی و چگونگی تبدیل نقاط ضعف به قوت و چالشها به فرصتها؛ تنظیم اولویتهایکاری در روند پژوهشمحور شدن فعالیتهای آموزشی و ارائه نتایج دستاوردی آن؛ در قالب مدلها و الگوهای سازمانی موثر به عنوان ضمیمه پیشنویس مزبور؛ محورهای طراحی و تدوین این مقاله را نشان میدهد.
البته این مهم کف مطلوب نویسنده مقاله بوده و سقف آن خیلی فراتر از تاثیرگذاری بر پیشنویس مزبور میباشد. بواسطه آنکه وجوه دستیابی به مطلوبات فرایند پژوهشمحور در شرائط کنونی کشور میسر است اما حل تنگناهای پیش آمده در حین اجراء در صف، تدابیر متمرکز ستادی را میطلبد، در این مقاله تلاش گردیده با بهرهگیری از تجارب زیسته فعالیت در محیطهای اجتماعی و آکادمیک و حضور در فرایندهای مرتبط با موضوع مقاله؛ به عوامل توانمندساز آن اشاره شود تا زمینههای مساعدی برای دستیابی به افقهای روشنتر و بالاتر نظام در عرصه فرایندهای آموزشی گشوده شود.
نظر به اهمیت بالای موضوع، تاکنون عمدتا نگارشهای متنوع و متعددی مبتنی بر فرایندهای تحقیقاتی و پژوهشی در متن و حواشی طرحهائی چون تحول بنیادین، نقشه جامع علمی کشور و سند دانشگاه اسلامی مصوب گردیده و علاوه بر محققان و برخی مسئولین ذیربط؛ قشری از مدرسین و معلمین متعهدو دلسوز روشها و رویکردهای دستیابی و پیادهسازی موارد مطرح در آنها را وجه همت خود قرار دادهاند. اما رهیابی به مسیر چشماندازهای مطلوب در افقهای تدوینی؛ گسترش روحیه پژوهشگری در عرصههای وسیعتر فارغ از جنبههای شعاری و تبلیغاتی آن، مستلزم اقتضائاتی بیش از آنچه در متون ذیربط آمده؛ میباشد.
به عبارت جامعتر، در شرائط کنونی؛ مراجع و منابع دسترسی به محتواهای راهبردی نظام آموزشی کشور مانند اقیانوس وسیعی از گنجهای عظیم سر به مهر است. متون مدون مطرح در اسناد بالادستی آنطور که شایسته است هنوز نتوانسته با حجم و دبی قابل توجهی به مجاری اجرائی ورود پیدا کند و این موارد نیاز است متناسب با شرائط موجود، طی مراحل فرایندی در قالب طرحوارهها و الگوهای قابل اجرا و راهبردی تبدیل گردند و به آن الگوها فرصت چکشکاری و پخته شدن داده شود تا ضمن آنکه ظرفیت لازم جهت اجراء در صف را پیدا کند، فرصتی برای بازنویسی مجدد و واقع شدن در سیکل اصلاحی نظاممند پیدا کند به نحوی که ویژگی شمولیتافزائی، رفع مشکلات عدیده پیشآمده و میزان همخوانی و تطابق با آخرین دستاوردهای پژوهشی در هر عرصه به تدریج افزایش یابد.
امروزه،تقریباً تمام کسانی که به دنبال بهبود واقعی و اثربخشی فعالیتهای آموزشی هستند رویکردهای مبتنی بر بهرهمندی حداکثری از نتایج تحقیقات و پژوهشهای بعمل آمده درعرصهی تعلیم و تربیت و بعبارت علمیتر " مدیریت دانش در این عرصه" را مورد توجه و پذیرش قرار دادهاند. مقتضیات عصر حاضر ایجاب میکند علم، تدریس، معلم، شاگرد،استادو دانشجو، محتوای درسی و مراکز آموزشی؛ در راستای رویکردهای پژوهشمحور باز تعریف اساسی شده و از این رهگذر جایگاه لازم خود را در الگوی پایه پیشرفت پیدا نماید. در حال حاضر این موارد سرلوحه تحقیقات و پژوهشهای فعالان ستادهای مرکزی است و تفاوت نگاهها در عرصههای صفی با ستادی و روزمرگیزدگی و ساده انگاریها و سهولت دسترسی به دادهها و اطلاعات و حجاب قرب؛ موجب شده ارزش واقعی دستاوردهای حاصله شناخته نشود.
ماهیت انعطافپذیری فعالیتهای تربیتی و فرایندهای آموزشی و قابلیت الگوپذیری آن با رویکردهای متخذه این امکان را فراهم میکند که با مدیریت و هدفمندسازی برنامههای کاری روزانه، فرایندهای آموزشی و تربیتی در راستای موارد مطرح در قالبها و مدلهای مشخصی ارائه شده و شرائطی فراهم شود تا در "تمامی مقاطع، پایهها و رشتههای تحصیلی توسط جمیع عوامل موثر قابل اجرا و کاربرد باشد".
علیرغم اهمیت بالای این ویژگی، موضوعی است که در محتوای الگوی پایه بصورت شایسته و بایسته مطرح نشده و علت تدوین و نگارش مقاله حاضر مبتنی بر چنین ایدهی محوری است. از نظر روش-شناختی1 ، فرایند طراحی این مقاله، مطالعات گسترده توصیفی2 جهت تدوین محتوای با ویژگی موثر با دستیابی به کف هدف یعنی اصلاح الگوی پایه پیشرفت و بسترسازی برای رسیدن به سقف هدف که همگانیسازی پژوهش باشد و بر مبنای تجزیه و تحلیل تجارب و دیدگاههای مطرح طی مقالات، مصاحبهها یا تعاملات متعدد صورت پذیرفته است.
با عنایت به اهمیت دسترسپذیری به محتوای منسجم به نحوی که هم از بعد نظری اثرگذاری لازم در نوع نگرش مخاطب داشته باشد و هم از بعد عملی بتواند در فرصتهای کاری بعنوان سرمشق برنامهها قابل کاربرد باشد، در تدوین مقاله حاضر تلاش گردیده اهداف مطرح شده به نحو شایسته پر شود. نظر به اینکه نویسنده مقاله تجربه زیسته3 در انواع مراکز آموزش دبیرستانی، مراکز متنوع دانشگاهی و دانشکدههای فنی و حرفهای داشته، این نگارش از منظر درونی1 نگاه به مسائل راهبردی مرتبط با آموزش، تربیت، تحقیق و پژوهش دارد.
2. طرح مسئله
1. فارغ از نقاط قوت و ضعف مربوط به حوزه آموزش و پژوهش در اسناد بالادستی نظام و یا پیشنویس الگوی پایه پیشرفت؛ تحقیق و پژوهش در نظام تعلیم و تربیت کنونی کشور چه جایگاهی داشته و راهبردیترین روشها برای گسترش رویکردهای مبتنی بر آن کدامست ؟
2. فضای عمومی مراکز آموزشی - تربیتی در زمینه کیفیتافزائی به فرایند آموزش پژوهشمحور در شرائط کنونی کشور چگونه است؟
3. با توجه به محتوای مقالات ذیربط همایشهای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و یا موارد مشابه چه زمینههائی در حوزه ارتقاء بخشی به نظام آموزشی فراهم شده و یا کدام دستاوردها حاصل گشته است ؟
4. به منظور فراهم شدن زمینه مساعد برای پذیرش مدلهای مطلوب نظام آموزشِ پژوهشمحور به وجود یا تقویت چه نوع نگرشها و یا دیدگاههای مبنائی در آحاد جامعه خاصه افراد ذینفوذ نیاز است؟ در راستای زمینهسازیهای بعمل آمده، مدلها یا الگوهای پیشنهادی کدامست؟
5. ویژگیهای مبرز در مدلها و الگوهای ارائه شده چیست؟ این الگوها چگونه میتواند فراگیر یا هر ذینفع دیگر را به سطحی برساند که رویکردهای مبتنی بر آموزش و تربیت پژوهشمحور بتواند موثر واقع شده و شاخص-های اثربخش آن بسهولت قابلیت کاربرد توسط هر عامل علاقمند باشد ؟
6. مولفههای موثر در مراکز آموزشی - تربیتی برای اتخاذ رویکردهای پژوهشی چیست و عملا با کدام ابزار محقق میشود؟
7. متون هماهنگ با قالب الگوی پایه پیشرفت در مرحله اول برای اصلاح پیشنویس تدوینی ودر مراحل بعدی به منظور اثربخشسازی تحقیقات و پژوهشهای بعملآمده در عرصههای آموزشی- تربیتی؛ شامل کدام موارد است؟
3. تغییر کاربری نظامهای آموزشی و تربیتی در عصر حاضر
امروزه، انفجار فنّاوریهای ارتباطی و اطلاعاتی و توسعه حوزههای مجازی و رسانهای مرتبط با تعلیم و تربیت، کنترل فعالیتهای پژوهشی و فرایندهای آموزشی را از حالت انحصاری و متمرکز خارج نموده است. نظام آموزشی ایران همگام با سایر نظامهای آموزشی دنیا در معرض فرایند جهانی شدن واقع شده و نیاز است از فرصتهای پیشآمده استفاده نموده و تدابیری جهت بهبود امور اتخاذ نمود.
نظام تعلیم و تربیت در سایهسار تلاشهای بعمل آمده در عرصه تدوین و تصویب موارد راهبردی هدفمند میتواند به جایگاهی برسد تا در جهت استقرار و بسط فرهنگ تحقیق و پژوهش فراگیر، ابتدا علایق ریشهای در مواد آموزشی، روش های تدریس، عناصر فضاهای آموزشی و به تعبیری برنامه پنهان را شفاف ساخته و سپس بر مبنای اصول و ارزشها آنها را در جهت شکوفائی استعدادهای فردی متحول سازد. گرچه اجراء و پیادهسازی موارد مصوب مندرج در اسناد بالادستی - که بسهولت قابل دسترسی است - مستلزم اتخاذ تدابیر بالای مدیریتی و صرف هزینههای فراوان برای برنامهریزی و اجراست ولی گریزناپذیر است - عالی . - 1392
