بخشی از مقاله
چکیده
گستردگی نیاز انسان به منابع انرژی همواره از مسائل اساسی و مهم در زندگی بشر بوده و تلاش برای دستیابی به یک منبع تمام نشدنی انرژی از آرزوهای دیرینه انسان بوده است، چرا که انرژی سرآغازی برای رسیدن به توسعه پایدار و یکی از عوامل اصلی تعیین سرنوشت ملتهاست. استفادهی منحصر به فرد از نیروگاههای با سوختهای فسیلی موجب ایجاد تمرکز در مناطق تولید انرژی خواهد شد، استفاده از انرژی پاک در کشاورزی نه تنها باعث قطع کامل آلاینده های زیست محیطی خواهد شد، بلکه به دلیل وضعیت کشاورزی به خصوص درکشورهای درحال توسعه که کشاورزی معیشتی و قطعات زراعی معمولا کوچک و پراکنده بوده و فرهنگ تجمیع قطعات زراعی رایج نیست، می تواند روش بسیار مناسب استفاده از این انرژی برای هر خانوار کشاورز باشد. مطالعه مروری حاضر با هدف ترویج انرژیهای پاک درکشاورزی، به روش کتابخانهای انجام شده است. در این پژوهش سعی شده تجارت انرژی و راهکارهایی برای توسعه بیشتر انرژی تجدیدپذیر مورد بررسی قرار گیرد. آشنایی با این مطالب مورد بحث، برنامه-ریزان و دستاندرکاران را قادر میسازد تا ضمن شناسایی مشکلات عصر حاضر، به حل مسائل سازمان بپردازند و همچنین آنها را قادر میسازد که به مسائل روستا و کشاورزی بیشتر توجه کنند.
واژه های کلیدی: انرژیهای پاک، کشاورزی پایدار، توسعهی روستا، مسئلهی انرژی
مقدمه
گستردگی نیاز انسان به منابع انرژی همواره از مسائل اساسی و مهم در زندگی بشر بوده و تلاش برای دستیابی به یک منبع تمام نشدنی انرژی از آرزوهای دیرینه انسان بوده است - کریم زاده و همکاران،. - 1392 چرا که انرژی سرآغازی برای رسیدن به توسعه پایدار و یکی از عوامل اصلی تعیین سرنوشت ملتهاست - سایت سازمان پژوهش وبرنامه ریزی آموزشی - . افزایش انرژی گرمایی خورشید درون جو زمین با افزایش دمای اتمسفر سیاره تبعات ثانویهای را به دنبال دارد. تغییر و به هم خوردن نظم سیستمهای اقلیمی و آب و هوایی یکی از این موارد است که خود میتواند فجایع بیشمار دیگری نظیر سیلابهای مهیب و خشکسالیهای ویرانگر را به همراه آورد. فاجعه دیگری که در پی افزایش دمای اتمسفر کره زمین رخ می دهد پسروی یخچالهای قطبی و ذوب شدن یخچالهای دائمی موجود در هر دو قطب زمین است که می تواند بسیاری از خشکیهای کم ارتفاع و جزایر را در آیندهای نه چندان دور با مشکلات جدی و عدیده ای مواجه کند. این روند در درجه ی نخست به سبب مصرف فزاینده و افسار گسیخته سوختهای فسیلی توسط جهان صنعتی رخ نموده است و علاوه برآن انتشار گازهای گلخانهای درکشورهای درحال توسعه نیز به سرعت سیر صعودی و نگران کنندهای را پشت سر میگذارد.
از این دو مقولهی انرژی دررویارویی جهان با این چالش بزرگ درآستانه هزاره سوم و آغاز قرن بیست و یکم نقشی اساسی و محوری برعهده دارد و اکنون به راحتی می توان توسط انرژیهای جانشین این چالش مهم را برطرف کرد و یا حداقل به طرز چشمگیری کاهش داد - کریم زاده و همکاران،. - 1392 مصرف انرژی و استفاده صحیح از نهادهای کشاورزی تأثیر زیادی بر اقتصاد و حفظ محیطزیست کشورها، همچون کاهش آلودگی آبها وگرم شدن کره زمین دارد کشاورزی یک فرآیند تبدیل انرژی است. در این فرآیند انرژی نوری خورشید، انرژی مواد مغذی خاک همراه انرژیهای حمایتی همچون فرآورده های سوختهای فسیلی، الکتریسیته،کود و... به غذا و الیاف مورد نیاز انسان تبدیل میگردد - براتی وکوچک زاده،. - 1393 وایز - 2011 - استفادهی منحصر به فرد از نیروگاههای با سوختهای فسیلی موجب ایجاد تمرکز در مناطق تولید انرژی خواهد شد، درحالی که با استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر به راحتی میتوان در هر محل با شرایط جغرافیایی مناسب اقدام به تولید انرژی نمود و این امر تولید غیر متمرکز انرژی رادر مناطق با جمعیت کم و پراکنده نظیر روستاها میسر میسازد - رازقی و همکاران،. - 1392 -
سایت اجتماعی tube You فیلم کوتاه، - 2015 استفاده از انرژی تجدیدپذیر در کشاورزی نه تنها باعث قطع کامل آلایندههای زیست محیطی خواهد شد، بلکه به دلیل وضعیت کشاورزی به خصوص درکشورهای درحال توسعه که کشاورزی معیشتی و قطعات زراعی معمولا کوچک و پراکنده بوده و فرهنگ تجمیع قطعات زراعی رایج نیست، می تواند روش بسیار مناسب بکارگیری استفاده از این انرژی برای هر خانوار کشاورز باشد. علاوه برآن برای این نوع کشاورزی به دلیل عدم پرداخت هزینه انرژی برق در طول دوره کشت روش مقرون به صرفهای بوده و باعث کاهش هزینههای تولید شده و رقابتپذیری کشاورزی را در بازار بالا میبرد از طرفی به دلیل حفظ و نگهداری آن که بسیار ساده و توسط خود کشاورزان امکانپذیر است هزینههای دوران بهرهبرداری از دوش دولت نیز برداشته میشود - ساکبی،. - 1394 همچنین به دلیل فراوانی و در دسترس بودن منابع تولید بیوگاز در روستاها به ویژه در روستاهای با زمینهی غالب دامداری و همچنین سادگی ساختمان دستگاههای بیوگاز، میتوان از واحدهای مجزای بیوگاز برای هر خانواده و یا به طور مشترک برای چند خانواده استفاده کرد - . - URL1
این سیستم شامل محفظه تخمیر10 -6 متر مکعبی، سیستم انتقال بیوگاز و تجهیزات تبدیل بیوگاز به انرژی مورد نظر است. در این سیستم فضولات و ضایعات آلی تولید شده در یک خانواده روستائی به همراه فضولات4-2 رأس گاو، میتواند میزان بیوگاز لازم جهت پخت و پز و روشنایی را تأمین کند - . - URL2 انرژی تجدیدپذیر - خورشید - در کشور ما نه تنها مسئلهای اقتصادی است، بلکه با واقعیتی که امروز درباره آب رو به رو هستیم حائز اهمیت است - سلیمانی،. - 1393 باید از فناوریهایی که میتواند کاهش مصرف آب کشاورزی را در حد معنیدار به دنبال داشته باشد یعنی بهرهگیری از سیستمهای آبیاری تحت فشار در اولویت کاری بخش کشارزی قرار گیرد، البته طی 5 برنامهی توسعهای اسما حدود 1,3 میلیون هکتار تحت پوشش این سیستمها قرار گرفتهاند - این رقم به دلیل جایگزینی روشهای جدیدتر سیستمهای تحت فشار به روشهای قدیمیتر قدری مبالغهآمیز است - .
از طرفی این سیستمها نیاز به انرژی الکتریسیته داشته که به روشهای سنتی یعنی تأمین برق از نیروگاههای حرارتی به لحاظ زیستمحیطی منطقی نبوده و در دراز مدت از نظر اقتصادی جز ضرر برای دولت و کشاورزان و عامه مردم نتیجه ای در بر نخواهد داشت، از طرفی تجارب خوبی دراین زمینه در سایر کشورها وجود دارد و این فناوری با سرعت در حال توسعه است به طوریکه درآینده سلولهای خورشیدی روی شیشه اسپری میشوند - بی نام،. - 1393 و انرژی خورشیدی روز به روز در دنیا اقتصادیتر میشود و با توجه به اهمیت آن برای کشاورزی و آبیاری راه فراری ازآن وجود ندارد - همان - .
ازآنجاییکه آموزش کشاورزان و اطلاعرسانی به آنها در زمینهی انرژیهای تجدیدپذیر و فناوریهای مرتبط یکی از الزامات اصلی هرگونه برنامهی توسعهی به کارگیری این فناوریها به شمار میرود، دوره های آموزشی کوتاه مدت برای کشاورزان از طریق کانالهای ارتباطی موثر مانند تلویزیون، رادیو، کارشناسان کشاورزی و مجلات و نشریات ترویجی برگزار و مفاهیم پایه و شیوههای استفاده و به کارگیری مدرن انرژیهای تجدیدپذیر به بهرهبرداران مناطق مورد مطالعه معرفی و آموزش داده شود. بسیاری از کشاورزان تمکن مالی لازم برای پذیرش فناوریهای مرتبط با انرژیهای تجدیدپذیر را ندارند، دولت باید از طریق موسسات اعتباری، به ویژه بانک کشاورزی، اعتبارات خاصی را با بهرهی کم برای تهیه و به کارگیری فناوریهای مذکور یا احداث زیر ساختهای لازم منظور و آن را به کشاورزان متقاضی پرداخت کند - رازقی وهمکاران،. - 1392
یافته ها و بحث
مروری بر پتانسیل انرژیهای پاک در ایران
انرژی خورشید: پیشرفت در بهره وری از پانلهای خورشیدی علت اصلی توسعه ی انرژی خورشید درجهان است - . - Solangi et al,2011 براساس آمار منتشر شده توسط آژانس بین المللی انرژی، روند رشد استفاده از انرژی خورشیدی بالاتر از دیگر منابع انرژی تجدیدپذیر درطول این سالهاست. موقعیت جغرافیایی مختلف در ایران پتانسیلهای مختلف برای انرژی خورشیدی است. متوسط تابش خورشیدی ایران پیرامون 19,23 Mj/m2 ثبت شده است - . - Mirzahosseini&Taheri,2012 پس ایران از لحاظ دریافت انرژی خورشیدی بسیار غنی بوده و این ثروت، بیشتر از ثروت نفت وگاز می باشد چرا که وجود زمینهای بلا استفاده در مقایسه با سایر کشورها امکان کاربردهای مختلف انرژی خورشیدی رامیسر میسازد - وجود جنگلها وکوهستانها دربعضی از کشورها محدودیتهائی را از این بابت ایجاد نموده است - . کتاب مدیریت انرژی بسارتی و همکاران اظهار داشت بالاترین ضریب ظرفیت خورشیدی در بوشهر واقع درجنوب با 26,1 وکمترین آن در انزلی درشمال با 16,5 درصد به دست آمد - . - Besarati et al,2013 اگرچه ایران پتانسیل زیادی برای تولید انرژی خورشیدی دارد اما تحقیقات محدودی برای انرژی خورشیدی در ایران انجام شده است.
انرژی باد: اخیرا فناوری باد توجهات زیادی را به خود جذب کرده است و تحقیقات زیادی در زمینه تولید برق بادی درکشورهای مختلف انجام شده است - . - WWEA,2009 ایالات متحده آمریکا، چین، آلمان، اسپانیا و هند به عنوان پیشگامان فناوری توربین بادی نام برده شده اند. شرایط جغرافیایی ایران افزایش احتمال جریانهای بادی قوی در ماههای مختلف از زمستان و تابستان در شمال غربی و قسمتی از شمال کشور به علت فشار هوای پایین در مقایسه با فشارهوای بالا وجود دارد - - . - Ghobadian Najafi,2011 در زمستان وزیدن باد شمالی سرد به علتهای مختلف فشارهای بین اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه از غرب و همچنین آسیای مرکزی از شرق، جو بالا درایران موجب شده است و همچنین باد جنوب شرق اقیانوس هند و باد اقیانوس اطلس غربی نیز علت اصلی شناخته شده از بادهای 120 روزه سیستان در ایران درطول تابستانها است. با وجود ظرفیت بالا از انرژی باد درایران نیروگاههای بادی ایران باتوجه به انتظارات، توسعه داده نشده است - Mousavi . - et al,201 برآوردهای اولیه ظرفیت انرژی باد درحدود 6,5 GW است. حال مطالعات بیشتر تأکید میکند پتانسیل باد ایران می تواند به 15 GW افزایش یابد - . - GWEC,2010
انرژی آب: ظرفیت کل تولید برق آبی با 42 ایستگاه فعال تقریبا 7672,5 مگاوات است که بیش از 91 درصد از برق آبی کل است که توسط تنها 6 کارخانه واقع در استان خوزستان با 6995 مگاوات ایجاد شده است. بنابراین بسیاری از استراتژیها توسط دولت ایران به نقش برق آبی در ترکیب انرژی کشور تصویب رسیده است - . - Hosseini,2013 باتوجه به اینکه فلات ایران از شمال به سلسله کوههای البرز و از غرب به سلسله کوههای زاگرس متصل است، عمده ترین پتانسیل برق آبی کشور دراستانهای شمالی کشور و استانهای غرب، جنوب غرب و شمال غرب متمرکز شده است. استانهای گیلان، مازندران، فارس، آذربایجان شرقی و غربی، خوزستان، کردستان، لرستان و چهارمحال بختیاری مستعدترین استانهای کشور جهت تولید برق آبی هستند. بیشترین پتانسیلهای آبی باشیب طبیعی در استانهای شمالی، غربی ومرکزی ایران
