مقاله توسعه و ترویج فرهنگ صحیح در جامعه

بخشی از مقاله

چکیده:

از جمله مباحث مهم که نقش موثری در بحث توسعه فرهنگ دارد، عوامل موثر در توسعه فرهنگی است. که این عوامل شامل دولت یا حکومت اسلامی، مردم و جهان می باشد. در این مقاله سعی شده است بعضی از مواردی را که جامعه باید در استفاده از آنها، فرهنگ صحیح را بکار گیریم، بررسی می شود. البته این موارد خیلی زیاد می باشند اما در اینجا به تعدادی از آنها مانند گسترش فرهنگ مدیریت مصرف صحیح آب و برق و گاز و... ، گسترش کیفی و صحیح فرهنگ در حوزه ورزش،گسترش فرهنگ سازی استفاده صحیح از فضای مجازی وتلویزیون و ماهواره و... در جامعه اشاره می کنیم و بعضی از آیات و روایات مربوط به بحث مزبور مطرح میکنیم، تا با الگو پذیری از این روایات بتوانیم جامعهای دارای تربیت دینی ، تامین آزادی برای مردم، تعمین و گسترش و مرزبانی فرهنگ دینی، اهتمام به مسئله امر به معروف و نهی از منکر، توجه به حقوق مردم - مردم سالاری دینی - ، انتظارات و مطالعات متقابل دین و مردم، چگونگی دخالت دولت در امور مسایل دینی، راههای اثر بخش توسعه فرهنگی براساس قرآن و سنت و آسیب شناسی فرهنگی و.... داشته باشیم.

کلید واژه ها: توسعه، جامعه، فرهنگ

حکومت و دولت اسلامی: اهمیت و نقش حکومت و سیاستگذاری کلان در جامعه در راستای توسعه و تعمیق فرهنگی بر هیچ اندیشمند و عالم آگاه و آشنا به دین و جامعه و مسایل حکومتی و... پوشیده نیست و آگاهان دردمند و زمان شناس به این امر مهم توجه دارند که در صورت عدم تعامل دولت با آموزه های دینی و قرآنی در یک جامعه اسلامی و مشخص نشدن جایگاه دولت و حکومت و فقدان سیاستگذاری کلان بر گرفته از فرهنگ و منابع پربار قرآنی عدم تعمیق جهان بینی و باورها و ارزشها در راستای تبیین ایدئولوژی اسلامی ، هرگز امر مهم توسعه فرهنگی تحقق نخواهد یافت.[1]

دلایل پیشرفت اسلام: از مهمترین عوامل و دلایل درونی پیشرفت اسلامی می توان به دو نکته بسیار مهم و ارزشمند اشاره کرد و آن عبارت از دو مورد زیر می باشد:

الف - ایجاد تحولات اخلاقی در جامعه در بررسی اولین عامل از عوامل پیشرفت اسلامی نکته ای که حائز اهمیت بوده و انکار ناپذیر است عبارت است از این امر مهم می باشد که پیامبر گرامی اسلام و جانشینان معصوم او هدف خود را صرف اجرای قوانین و مقررات و یا فقط تحول و روش حکومت بر مردم و سامان بخشیدن اوضاع نابسامان اقتصادی جامعه و... نبود بلکه مهمترین و عالی ترین هدف تمامی و پیامبران الهی از جمله نبی مکرم اسلام و جانشینان او در ایجاد تحول اخلاقی در افراد و جامعه براساس ایمان به خداوند متعال و پاداش روز رستاخیز بوده است . قرآن کریم نیز توجه خاصی به این امر مهم داشته و آیات بسیار زیادی در این رابطه آْمده است که جهت آشنایی به نمونه هایی از آن اشاره می گردد:

»لقد من االله علی المومنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم یتلوا علیهم آیاه ویزکیهم و یعلمهم الکتاب والحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین[ 2]« »یعنی در هر آیینه به تحقیق خداوند بر اهل ایمان منت گذارد که در میان ایشان پیامبری را از جنس آنان برانگیخت تا بر ایشان آیات پروردگار را بخواند و روان ایشان را ازرذایل دور سازد و به ایشان کتاب و حکمت بیاموزد اگر چه از پیش در گمراهی بسر می برند.« »قل کل یعمل علی شاکلته«بگو ای پیامبر – هرکس بر طبق شکل درونی و طبیعت و خویهای خود رفتار می کند و نفس وما سویها فالهمفجورها و تقویها قد افلح من ذکیّهاو قد خاب من دسیها« روش ایجاد تحول و دگرگونی در خویها و خصلتها : -1 شناخت صفات پسندیده و صفات زشت و نکوهیده . که به دو طریق یکی عقل و خرد و دیگری مراجعه به طبیب بیرونی امکان پذیر خواهد بود. ب - پیامبر - ص - الگوی کمالات وفضایل این موضوع خیلی واضح است.

وظایف و مسئولیتهای دولت در توسعه فرهنگی:

با نگاهی به سیره نبوی و دوران آغاز رسالت پیامبر اکرم - ص - که با تشکیل حکومت اسلامی وظایف دولت خود را با هدف رشد و تعالی جامعه انسانی بر محور تعالیم دینی متمرکز کرد بنابر این می توان یک نتیجه کلی گرفت که اساساً فلسفه وجودی حکومت اسلامی تشکیل یک جامعه ایست که مبتنی بر »دین مداری « باشد و تعلیم و تربیت اسلامی و جهت دهی به فرایند هویت پذیری انسانی را که در مسیر اهداف متعالی و کمال الهی باشد از اصلی ترین و مهمترین مسئولیتها و وظایف حکومتی بشناسد و تأمین مصالح معنوی جامعه را در نتیجه تعامل بین ملت و دولت عهده دار شود ولی باید مراقب بود تا در محتوای حکومت مبتنی بر فرهنگ دینی و اسلامی انحراف روی ندهد چنانچه در حاکمیتهای بعد از رحلت پیامبر اکرم - ص - شاهد آن هستیم ونوعی خلأ بین حکومت اسلامی و حقیقت دین بوجود آمد و نظام حکومتی از فرهنگ دینی شکل ظاهری و صوری به خود گرفت.

بنابراین بطور خلاصه می توان گفت از دیدگاه قرآن و سنت وظایف و شاخصه های یک دولت و حکومت اسامی را در موارد ذیل می توان جستجو و بررسی کرد: تأمین عدالت اجتماعی ، تربیت دینی جامعه ، تأمین آزادی برای مردم ، تعمیق و گسترش و مرزبانی فرهنگ دینی ، اهتمام به مسئله امر به معروف و نهی از منکر و نیز توجه به حقوق مردم - مردم سالاری دینی - ، انتظارات و مطالعات متقابل دین و مردم ؛ چگونگی دخالت دولت در امور مسایل دینی ، راههای اثر بخش توسعه فرهنگی بر اساس قرآن و سنت - اسلام - و آسیب شناسی فرهنگ دینی و... پس باید تلاش کرد تا حکومت و مردم دینی تر شوند نه اینکه دین و مردم ، دولتی تر شوند که عقب نشینی کلیسا در غرب نمونه بارز این بی توجهی ها می باشد .
جایگاه مردم در توسعه فرهنگی:

بر اساس آموزه های قرآن کریم و سنت عمده وظایفی که دولت و حکومت اسلامی در رابطه با اصل مشارکت مردمی بعهده دارد به قرار زیر است:

1.    حس کرامت ملت در برنامه ریزیهای کلان فرهنگی و اجتماعی

2.    رسمیت بخشیدن به حق دخالت مردم در سرنوشت خود و جامعه

3.    فراهم آوردن آزادیهای مشروع مردم در تمام عرصه های بیان ، قلم ، اندیشه و...

4.    ایجاد زمینه های لازم جهت مشارکت مردمی بصورت تشکلهای مختلف قانونی

5.    شایسته سالاری در اعطای مدیریت

6.    آمادگی پاسخگویی به مطالبات مردم

7.    تأمین رفاه و امنیت در جامعه و ....
بعضی از مواردی را که جامعه باید در استفاده از آنها، فرهنگ صحیح را بکار گیرد، بررسی می شود:فرهنگ مدیریت مصرف صحیح آب و برق و گاز و.... مقام معظم رهبری: راه اساسی مقابله با مشکلات اقتصادی موجود، انضباط مالی، صرفه جویی و پرهیز از اصراف است. اسراف در مصرف آب شرب و نیز آب کشاورزی از جمله مسایلی است که باید با توجه مردم و مسوولان حل شود. خشکسالی در ایران پدیده ای دفعی و کم سابقه نیست و باید برای علاج آن، به تحقیقات و برنامه ریزی همه جانبه دست زد. آیت االله العظمی مکارم شیرازی : اگر مردم صرفه جویی داشته باشند، مشکلات مربوط به خشکسالی را به راحتی می توان پشت سر گذاشت. گسترش فرهنگ استفاده صحیح از فضای مجازی و تلویزیون و ماهواره و .... فرهنگ استفاده از رسانه ها با ورودتلویزیون و اینترنت و رایانه به درون خانواده ها، بین والدین و فرزندان جدایی فکری، عاطفی و فیزیکی رخ می دهد. نتیجه
  تحقیقات نشان می دهد

که درصد بالایی از نوجوانان و جوانان، از اینترنت برای فعالیت های بیهوده استفاده می کنند. عصر حاضر، عصر القای اندیشه از راه دور و رسانه های جمعی[3] است. رسانه ها که وسیله انتقال فرهنگ، با کاربردی دو جانبه هستند، عرصه زندگی فردی و اجتماعی را دگرگون کرده اند؛ طوری که هم جریان زندگی را آسان کرده و سبب رفاه آدمی شده و هم با دسترسی گسترده و استفاده بیش از حد از آن، افراد را به شدت به خود وابسته ساخته و نوع جدیدی از اعتیاد را به نام »اعتیاد رسانه ای« یا » اعتیاد مدرن« پدید آورده اند. در این رابطه، می توان گفت رسانه ها به راحتی، مخاطب را هدف قرار داده، افکار و عقاید او را به سبکی که خود میخواهند، هدایت می کنند. در واقع، رسانه ها بر شیوه های زندگی و سلیقه های عمومی در جامعه اثر گذاشته و مخاطبان خود را به راحتی تحت سیطره خود قرار می دهند؛ از این رو، آموزش و شناخت استفاده درست از رسانه ها، بسیار حائز اهمیت است.

بایستگی شناخت رسانه ها

با گسترش ارتباطات و وسایل ارتباطی، هر روز بیش از پیش به اهمیت استفاده از آن ها در زندگی انسان ها افزوده می شود. »تا سه دهه قبل، استفاده از وسایلی چون تلفن همراه و رایانه مطرح نبود و ضرورتی برای آداب استفاده از این وسایل نیز وجود نداشت؛ ولی با نگاهی به آمار نفوذ تلفن همراه و کاربران رایانه و توجه به نقش ارتباطی که این وسایل در جامعه دارند، آموزش آداب استفاده از رسانه های جمعی ضرورت می یابد و به اندازه فراگیری خواندن، نوشتن و... مهم است[4].« اطلاعات بیشتر، یعنی قدرت بیشتر![5] از این رو، برای شناخت بهتر رسانه های امروزی، سواد رسانه ای نقش مهمی دارد. »سواد رسانه ای، قدرت درک نحوه کار رسانه ها و معنی سازی در آن هاست؛ این که چگونه سازماندهی می شوند و چگونه از آن ها استفاده می شود.[6] بنابراین، با توجه به اهمیت روز افزون سواد رسانه ای، ضرورت بحث های ارتباطی بیشتر احساس می شود.[7] در اینجا شناخت برخی رسانه ها، مضرات، آسیب ها و راه کارهای مقابله با آن ها مطرح خواهد شد.

اعتیاد اینترنتی

مفهوم اعتیاد اینترنتی،[8] نوع جدیدی از اعتیاد است که ارمغان ناخواسته عصر تکنولوژی و ارتباطات است. گسترش رایانه های شخصی و افزایش اتصال به اینترنت از خانه و محل کار، به ظهور این نوع اعتیاد منجر شده است. اختلال اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال روان شناختی اجتماعی است که نشانه هایی همچون: کناره گیری، اختلالات عاطفی و از هم گسیختگی روابط اجتماعی دارد.[9]« ایرانیان، بخش وسیعی از فضای مجازی اینترنت را شکل دادند و حجم وسیعی از وب سایت ها و شبکه های اینترنتی به ایران، ایرانیان و مسائل مرتبط با جامعه و فرهنگ ایرانی اختصاص یافت. در حال حاضر، اجتماعات مجازی ایرانیِ گسترده ای در زمینه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شکل گرفته است و بسیاری از اجتماعات واقعی نیز از طریق اینترنت، ارتباطات خود را سامان می دهند. بیشتر استفاده کنندگان از فضای چت نیز، ایرانی هستند.» [10]«تحقیقات دلالت دارد که 149 میلیون نفر در سراسر دنیا با شبکه اینترنت مرتبط هستند که حدود دوازده درصد در هر ماه، افزایش پیدا می کنند.[11]« از این رو فرهنگ رسانه ای با برتری، فراگیرترین و مسلط ترین فرهنگ اثرگذار در جامعه است.[12]

علائم اعتیاد اینترنتی

به اعتقاد کارشناسان، چنانچه فردی دو تا سه ساعت در هفته از اینترنت استفاده کند، یک کاربر معمولی و چنانچه میزان استفاده از اینترنت، روزانه به یک تا سه ساعت برسد، کاربری است که باید مورد بررسی های آسیب شناختی قرار گیرد.[13] علائم اختلال اعتیاد اینترنتی، عبارت اند از: مشکلات هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیت های مربوط به دوستان، خانواده، کار یا مسئولیت های فردی، آنلاین ماندن بیش از زمان برنامه ریزی شده، دروغ گفتن یا مخفی نگه داشتن زمان واقعی کار با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی و...[14] وابستگی به اینترنت، یک وابستگی واقعی همانند اعتیاد به مواد مخدر

و وابستگی های دیگر است. این نوع وابستگی مشکلات جسمیِ اعتیادهای شیمیایی را ندارد؛ اما مشکلات اجتماعی ناشی از آن، همانند اعتیادهای دیگر است. از دست دادن کنترل رفتار، علائم ناخوش آیند ناشی از ترک اینترنت، عطش ولع زیاد برای کار با آن، گوشه گیری اجتماعی و افت تحصیلی و شغلی، برخی از پیامد های وابستگی به اینترنت هستند. خصوصیات دیگری نیز برای افراد وابسته به اینترنت ذکر شده است؛ مانند استفاده از اینترنت برای فرار از مشکلات یا احساس درماندگی، گناه، اضطراب و افسردگی، دروغ گفتن مکرر به اعضای خانواده و دوستان برای پنهان کردن میزان درگیری با اینترنت.

تلفن همراه

رسانه های ارتباط جمعی، به دلیل نقش واسطه ای آن ها در انتقال و تبادل پیام و تولید و انتشار نمادها برای ایجاد دگرگونی فرهنگی، از اهمیت ویژه ای برخور دارند. »بین رسانه ها، تلفن همراه یکی از پدیده های نو ظهور عصر الکترونیک است که در چند دهه اخیر به عنوان یک وسیله ارتباط جمعی، جایگاه ویژه ای میان مردم، به ویژه جوانان پیدا کرده است.[15]« فناوری اطلاعاتی و ارتباطی تلفن همراه به طور خاص، از زمان رشد سریع اش - اواخر دهه - 1990، در زندگی فردی و اجتماعی بشر، با قابلیت های فراوانی چون: فیلم برداری، عکاسی، بلوتوث، اتصال به اینترنت، پیام چند رسانه ای، موقعیت یاب و چندین قابلیت دیگر، جایگاه ویژه ای نزد کودکان و نوجوانان یافته و فناوری جوانان شده است؛ اما مانند دیگر فناوری ها، معایب و محاسنی دارد که والدین باید از آن ها آگاهی یابند تا از بروز مشکلات، جلوگیری کنند.[16]

آسیب های جسمی و روانی تلفن همراه

پژوهشگران در بررسی آسیب های احتمالی تلفن همراه، در درجه اول اهمیت، متوجه ابعاد ملموس زیستی و جسمانی آن شدند و در درجه بعدی، به تبعات روانی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و عقیدتی اش توجه نشان دادند. »کاربرانی که در طول روز برای ساعات طولانی از تلفن های همراه استفاده می کنند و وقت خود را به صحبت کردن یا ارسال پیام کوتاه صرف میکنند، احتمالاً با اختلالات روانی مواجه خواهند شد.[17] شواهد همچنین نشان می دهد که استفاده مفرط از تلفن همراه، با الگو های رفتاری خاص مانند شب بیداری، اشتغال به تبادل پیام کوتاه و همچنین وابستگی عاطفی ارتباط دارد؛ طوری که این افراد معتقدند بدون استفاده از تلفن همراه، قادر به زندگی نیستند. یافته ها، نشان می دهند که استفاده ی مداوم از تلفن همراه تأثیرات منفی زیادی بر سلامت جسمانی و روان شناختی کاربران دارد.» [18]«صحبت با تلفن همراه در مکان عمومی، حاوی تضادی در فضای اجتماعی است که فرض می شود، مردم در آن چهره ای متفاوت دارند.[19]« چت کردن، استفاده از سایت های نامناسب، تصاویر برهنه و مستهجن، تهیه و ارسال ویروس های رایانه ای برای دیگران و ارسال پیامهای کوتاه طنز آمیز، سیاسی و خلاف عرف، در صدر استفاده ی جوانان از امکانات پیشرفته ارتباطی قرار دارند.[20]

»بررسی های نظری و تجربی حکایت از آن دارند که یکی از تبعات روان شناختی تلفن همراه، کاهش تدریجی شرم و حیا، در کاربران است. در این زمینه، »جوینسون«، درباره استفاده ی هرزه نگاران از فناوری های ارتباطی برای اهداف و مقاصد خودشان، خاطرنشان می سازد: اصولاً» هرزه نگاران، در استفاده از فناوری های جدید، همواره به سرعت عمل کرده اند؛ به این معنا که دیر زمانی از اختراع عکاسی، تلفن، سینما، فیلم های هشت میلی متری و وی،اچ،اس[21] نگذشته بود که این فناوری ها، برای تولید و مصرف فرآورده های هرزه نگارانه، استفاده شدند. علاوه بر این، با ظهور فناوری های جدیدتر، مصرف هرزه نگاری به طور فزاینده ای به یک رفتار خصوصی بدل شده است.[22] بنابراین می توان با رعایت نکات زیر، ضررهای آن را به حداقل رساند.

راهکارهای نحوه استفاده از تلفن همراه

    زمان تماس و مکالمه با تلفن همراه را کاهش دهید. مطالعات نشان می دهد که اگر بیش از دو دقیقه با تلفن همراه صحبت شود، امواج مغزی کاربران تحت تأثیر امواج تلفن همراه قرار می گیرد.

    والدین حتی المقدور سعی کنند تا هجده سالگی برای فرزندشان گوشی تهیه نکنند. اگر هم تهیه کردند، باید مقرراتی برای استفاده از آن وضع کنند.[23]

    این به هیچ وجه درست نیست که کودکان یک تلفن همراه مخصوص خودشان داشته باشند؛ چون مغز آنان در حال رشد بوده و اثر امواج تلفن همراه تأثیر فراوانی بر آن خواهد گذاشت. بهتر است کودکان جز در موارد ضروری، با تلفن همراه خود صحبت نکنند.

    باید شرایط لازم برای توسعه مهارت ها و تخصص ها بین جوانان و رشد خودباوری در آنان ایجاد شود.

    برای پیشگیری از یأس جوانان در تشکیل خانواده و گرایش آنان به دوست یابی و تماشای صحنه های مستهجن در فضاهای مجازی، زمینه ارضای صحیح غرایز را فراهم آورید و فرهنگ ازدواج را