بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با عنوان نقش فعالیت های زراعی در توسعه سکونتگاه های روستایی - شهرستان مهدیشهر - با هدف شناسایی منابع انسانی واقتصادی شهرستان وهمچنین شناخت مسائل ومشکلات در زمینه کشاورزی وتوسعه اقتصادی روستایی انجام شده است .منطقه مورد بررسی شهرستان مهدیشهر است. دراین مقاله از روش تحقیق کتابخانه ای و استفاده ازمنابع فارسی و لاتین و همچنین استفاده ازروشهای میدانی از طریق پرسشنامه ویژه روستا وروش اسنادی و آرشیوی ونقشه استفاده شده است. ونیز از نرم افزار EXCL;GIS جهت محاسبه و ارائه نقشه سود برده ایم .بر اساس مطالعات انجام شده ،با توجه به ویژگی های طبیعی ، اقلیمی شرایط نسبتا مساعدی را جهت رشد وتوسعه کشاورزی فراهم آورده تا جایی که کشاورزی مهمترین بخش فعالیت های اقتصادی روستاها به شمار می رود.
منابع درآمد بیشتر مردم ، به ترتیب زراعت ، باغداری،.%66/7دامداری 31%/97 می باشد بدین ترتیب فعالیت های کشاورزی%98/67خدمات %1/45می باشد در بخش صنعت در روستاهای این شهرستان هیچ نوع فعالیت صورت نگرفته و سهم این روستاها از بخش صنعت در درآمد و اشتغالزایی در حد خیلی پاینی می باشد.در مجموع می توان گفت فعالیت های کشاورزی بیشترین درآمد روستائیان را تامین می کند .البته در این زمینه نیز مشکلاتی وجود دارد.که مهمترین آنها عبارتند از:کوچک بودن قطعات اراضی و به تبع آن نظام بهره برداری - خرده مالکی، خانوادگی - توریع نا مناسب بارندگی در طول سال ،عدم بهره برداری بهینه از منابع آب ،روشهای غلط آبیاری ،مشکلات مربوط به تفسیم عادلانه آب ،عدم توجه مسئولان وخود مردم به حفظ مراتع طبیعی وبا توجه به اهمیت دامداری منطقه که موجبات تخریب مراتع وپوشش گیاهی ودرنتیجه فرسایش خاک را به دنبال دارد.
علاوه بر این مشکلات مهاجرت قشر جوان از روستاها ،مشکلات آموزشی ، فرهنگی وبهداشتی و درمان را می توان به آنها افزود. براساس مطالعات انجام شده راهبردهای توسعه روستاهای شهرستان بر بهره برداری بهینه از منابع آب موجود به وسیله اصلاح انهار سنتی و ساخت انهار سیمانی ،یاانتقال آب در شاهراه ها توسط لوله ها قطور ،برگزاری دوره های آموزشی برای روش های صحیح کشاورزی ،سرمایه گذاری در زمینه استفاده از روش های نوین آبیاری ، حفظ ویکپارچه کردن اراضی ،تشویق وحمایت دولت ازکشاورزان مایل به این کار می توان امیدوار بود تا زمینه های اشتغالزایی قشر جوان روستایی فراهم آورده و از مهاجرت آنان به سوی شهرها جلوگیری به عمل آید.نقش خدمات وصنعت ،الخصوص صنعت در روستاهای شهرستان بسیار بی رونق است. لذا توجه به امر برنامه ریزی در این بخش می تواند نقش موثری در بهبود زندگی مردم روستا داشته باشد.
کلمات کلیدی: روستاهای ، اقتصادی، توسعه،زراعت ، کشاورزی
مقدمه
کارکرد واقعی فضای جغرافیایی به هنگامی عملی می گردد که توان های ان فضا به معنی واقعی شناخته شده و بر مبنایی یک برنامه ریزی منطقی به کار گرفته شود . این توانها ازیک سو عوامل طبیعی و ازیک سو عوامل انسانی را تشکیل می دهند.جغرافیایی نو در برنامه ریزی های خودسعی در بکارگیری بهینه از پتانسیل های تولیدی محیط دارد که خود مستلزم شناخت کامل فضاهای جغرافیا ی،آگاهی بر قوانین و خواست حکومت ها نسبت به برنامه ریزی آگاهی بر قوانین حاکم بر تکوین و تحول نظام های اجتماعی و اقتصادی، است. تفاوت های منطقه ، متأثر از چندگانگی پارامترهای طبیعی و انسانی حاکم بر فضاهای متفاوت است. روستاهای شهرستان در زمینه دستیابی به توسعه به ویژه توسعه پایدار ازامکانات و قابلیت های بالقوه و بالفعل قوی بر خوردار است. زیرا تمامی امکانات بالقوه از لحاظ شرایط طبیعی وانسانی در منطقه وجوددارد. که می توان این شهرستان را برای رشد و توسعه سریع آماده نماید.
در شرایط موجود باید اذعان نمود که بدون وجود یک کشاورزی مکانیزه ، که محور اصلی آن را مکانیزاسیون تشکیل دهد. و بدون وجود یک دامپروری صنعتی و استفاده از صنایع محلی موجود هرگز قادر به برطرف کردن کمبودها و نارسانی ها در منطقه نخواهیم بود. بنابراین باید این واقعیت را پذیرفت که در وضع فعلی از محصولات کشاورزی حداکثر استفاده به عمل نمی آید.مراتع و علوفه های تولیدی در منطقه با تعداد دام متناسب نیست، استفاده بهینه از منابع محلی مشاهده نمی شود و ضریب مکانیزاسیون پایین است. لذا هرچه سریعتر باید جهش به جاورا در پیش گرفت و چاره ای اندیشید تا امکانات بالقوه و قابلیت های موجود به خوبی شناخته شوند ، تنها در این صورت است که در آینده ای نچندان دور این روستاهای منطقه مورد مطالعه می تواند نقش اساسی تری از نظر توسعه در سطح ملی داشته باشد .
به هر حال توان بالقوه و بالفعل منطقه ازیک سوو توان طبیعی حاکم و مکان از سوی دیگر و توانایی های که در سایه کارکرد انسانی قدرت تولیدی خاص خود را در فضاهای جغرافیایی به وجود می آورد تشکیل دهد.نگارنده با توجه به نکته های روستاهای این شهرستان که از نظر کشاورزی و دامداری دارای سابقه طولانی بوده و اکنون نیز بر سر راه ارتباطی جاده سمنان - کیاسر قرار کرفته اند. فرضیاتی را مطرح نموده است . این پایان نامه با طرح اساسی که کشاورزی عمده ترین عامل اشتغال و درآمد روستایی است. به بررسی وتحلیل امکانات و محدودیت های طبیعی و ویژگیهای جمعیتی و اقتصادی منطقه پرداخته است.
نوع و روش تحقیق :
پژوهش حاضر از نوع مطالعات بنیادی - کاربری است و درآن سعی شده است ازروش های کلی علوم ،خاص دانش جغرافیا ، درحد امکان استفاده شود . به طوری که در جهت بررسی وضع موجود ، چگونگی روند شکل گیری پدیده ها و رخدادها - اعم از طبیعی و انسانی - و شناخت مسائل مربوطه در ارتباط با فرضیات مطرح شده ، علوه بر استفاده از روش مستقیم و غیر مستقیم ، مصاحبه و پرسشگری از قشرهای مختلف مردم برای تکیمل اطلاعات صورت گرفته است . این تحقیق بر جنبه های علمی موضوع تاکید داشته و سعی نموده است تا با طرح مسائل علمی در چارچوب مورد شناسایی ، پاسخی در خور در رد یا قبول فرضیات مطرح شده ارائه دهد .بر این اساس اطلاعات مورد نیاز این پژوهش در دو مرحله کلی جمع آوری و مورد برسی قرار گرفته است.
الف - مطالعات کتابخانه ای و اسنادی
در این مرحله جهت بررسی سوابق موضوع مرور ادبیات علمی - مبانی نظری - مربوطه مراجعه به مراکزعلمی تحقیقاتی و اسناد کتابخانه ای به جمع آوری اطلاعات لازم با مراجعه به ادارات و موسسات و همچنین جمع آوری نقشه ها و عکس های مورد نیازمربوطه و استفاده و بهره گیری ازمنابع موجود در سایت های اینترنتی در رابطه با موضوع مورد مطالعه اقدام شده است.
ب - مطالعات میدانی
مطالعات و مشاهدات میدانی که با حضور در نواحی مورد مطالعه و تطبیق توسعه روستایی با امارهای موجود انجام پذیرفته شده است. طی این مرحله با استفاده از فنون مشاهده ، مصاحبه به جمع اوری اطلاعات مبادرت شده است .بررسی ویژگیهای طبیعی ، اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی در توسعه پایدارسکونتگاه های روستایی بر حسب مورد با تاکید بر رویکرد تکمیلی و ژرفانگر و پیمایش توصیفی و تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها ازطریق تکنیک های متداول و روشهای تحلیل اقتصادی استفاده شده است .
پیشینه مطالعاتی تحقیق:
شالوده های اولیه مطالعه جغرافیای روستایی راباید در نوشته های بازمانده از جغرافی دانان پیش از میلاد دنبال در آثار جغرافی دانان - ایرانی و عرب - جستجو نمود . در پی این مطالعات دو جغرافی دان قرن نوزده کارل ریتر و الکسانر فن همیلت 1769 - ؛1856م - ،اگرچه مستقیما به مطالعات روستایی نپرداخته اند ،اما درنوشته های خود اطلاعاتی از نحوه زندگی گروهی ومناسبات گروهای مختلف انسانی در ارتباط با ویژگیهای جغرافیایی مناطق گوناگون بدست داده اند که هنوز هم ارزش مطالعاتی برخوردارند پس از این دو ، فردریش راتزل - 1904؛1844م - در کتاب خود به بررسی نحوه تاثیر گذاری عوامل طبیعی ، بر تشگیل سکونتگاهها پرداخته و ازسوی دیگرویدال دوبلاش 1845 - ؛1918م - و آلبرت دومانژن - 1872؛1940م - به بررسی اشکال مختلف سکونتگاهها رده بندی وتوصیف آنها بر مبنایی ویژگی های طبیعی، بهره برداری از زمین و نیز خصوصیات اجتماعی آنها اهمیتی خاص بخشید و تا حد زیادی به بررسی اینگونه مطالعات یاری رساند و بدین سان در سده بیستم و به ویژه پس ازجنگ جهانی دوم بررسی های حاصل مطالعات تحقیقات وسعی درمورد روستاها ومسائل مربوط به آن نگارش کتابها ، مقالات گزارشاتی است که هر روز بر غنای مطالب افزوده می شود . منابع موجود را می توان در چهارگروه مختلف - با توجه به موضوع پایان نامه - طبقه بندی نمود.
الف - کتب مقالات وگزارشاتی که در زمینه روستا وبه صورت مطا لعات بنیادی با مباحثی چون شناخت ومفهوم روستا ،ویژگی های کالبدی، اجتماعی ، اقتصادی روستاها و .... به چاپ رسیده اند . از آن جمله می توان موارد زیررا نام برد. -1سعیدی،عباس،سال 1377 ، مبنای جغرافیای روستایی ،انتشارات سمت چاپ هنر، تهران -2اهلوس اکارت ، سال 1380 ایران - نحو، روستا ، عشایر - ترجمه عباس سعیدی انتشارات منشی، تهران.
-3اهلوس اکارت ،سال 1371 روستای ایران، یک عرصه اجتماعی ،اقتصادی ، ترجمه عباس سعیدی، انتظارات کتابشناسی ،تهران ب - مفهوم توسعه و توسعه روستایی: استفاده از این منابع در شناخت مفاهیم ، اصلاحات ونظریات مربوط به توسعه وتوسعه روستایی در بخش مبنای نظری وارتباط مفعول الزراعی است. اهم این منابع عبارتند از:
-1 آر. پی میسرا -1366توسعه روستایی ،مسائل ومشکلات ،ترجمه علی اکبر فیاض ،انتشارات روستا وتوسعه شماره اول -3 سروقد مقدم ، آبوالحسن،سال 1366 نظریاتی چند پیرامون توسعه روستایی ، تحقیقاتی جغرافیا شماره 6 -4 از کیا ،مصطفی ، سال 1368 ،نظریه های توسعه نیافتگی، تحقیقات جغرافیایی ، سال چهارم شماره پیایی 13 -5 تودارو ، مالکی ،سال 1364 ، توسعه اقتصادی در جهان سوم، جلد اول خلامعلی فرباری ،انتشارات برنامه بوجه -6 کامران، فریدون ، سال 1374 ، توسعهو برنامه ریزی روستایی ، انتشارات آوای نور ، چاپ اول ، تهران
ج - توسعه پایدار روستایی وکشاورزی :جهت آشنایی وشناخت با مفاهیم توسعه پایدار ، توسعه پایدار روستایی وکشاورزی و ارتباط بین وضع موجودمنطقه و تحولات صورت گرفته از منطقه و تحولات صورت گرفته از منابع این گروه در حد توان استفاده خواهد شد . اهم منابع توسعه پایدار کشاورزی و روستایی ازاین قرار است .
-1 سی، جی، بارو، سال 1995 توسعه پایدار ریا،مفهوم ارزش ، عمل ریال ترجمه سید علی بدری ، مرکز بررسی های توسعه دانشگاه ولز انگلیستان، تحقیقات جغرافیایی شماره 44
-2بیدختی ، ناصر و بهنام ، هوشیاری ، سال 1376،توسعه پایدار و مسائل زیست محیطی ، فصلنامه رهیافت ، انتشارات دانشگاه تهران ، شماره 17
-3رضوی سید حسین ، سال 1381 ،چالشهای اساسی در توسعه پایدار کشاورزی و روستایی ایران ،نشریه جهاد ،شماره 236
-4 فرح بخش ، علی نقی ،سال 1381، توسعه کشاورزی و روستایی پایدار ، در روابط با چالشهای زیست محیطی ، مرکزتحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس - زراق -
-5 اشرف ،احمد سال 1361، دهقانان ، زمین وانقلاب ، مجموعه کتاب آگاه ،انتشارات آگاه تهران .
-6 لوبو ،رنه ، سال 1354 بنیادهای زراعی بزرگ جهان ،ترجمه محمود پور، انتشارات دانشگاه ادبیات و علوم انسانی تبریر ،چاپخانه شفق، تبریز
-7 مهرگان ، نادر ،سال 1371،اثر تحولات مربوط به زمین بر سرمایه گذاری در کشاورزی، مجله جهاد ،شماره 13،تهران
تعاریف ومفاهیم نظری تحقیق
