بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از آرزوهای دیرینه انسان زندگی و زیستن در جامعه ای است که توام با طراوت و اینده ای بهتر است ، لذا تحقق ان در بستر مکانی شهراسلامی می تواند باشد و بیشتر تحقیقاتی که در باره نقش عامل مذهب در پیدایش شهرها به تحقیق پرداخته اند ، در میان ادیان بیش از همه بر ارتباط دین اسلام با توسعه شهری تاکید کرده اند و با توجه به اینکه یکی از مباحث مهم و اولویت های اول برنامه ریزی کشورها و مناطق مختلف جهان رویکردها و استراتژیک های توسعه پایدار شهری بوده ، و در مجموع نزدیک به چهار پنجم از منابع جهان در شهرها که تنها یک پنجاهم سطح زمین را اشغال کردهاند،
به مصرف میرسد. به همین دلیل هر گونه تمهیدات پایداری جهان در گروه پایداری شهری است. و چنانچه بخواهیم پایداری در جوامع از حالت شعار به اهداف آرمانی تبدیل شود ، بایستی پایداری جامعه مشخص شود و این مقاله با هدف طرح و جمع بندی تعاریف شهر اسلامی وتوسعه پایدار و ویژگی های مطلوب آنها و نیز جایگاه توسعه و دستیابی به آن از منظر متون دینی به رشته تحریر در آمده و نهایتا نظرات به صورت پیشنهاد ارائه شده است .1
مقدمه:
شهر اسلامی شهر پاکی است که همچون آب که رحمت الهی است و آنگونه که قران کریم می فرماید: وینزل من السماء ماء فیحی به الا رض بعد موتها ... و از آسمان باران می فرستد تا زمین مرده را زنده کند - روم،آیه 42 - ، موجب سیلان روح و شفافی و پاکی انسان می گرددو در عین حال شهر نمودی از بهشت است که جنات تجری من تحتها الا نهار ... در زیر درختان آن نهرهای آب روان است - صف، ایه - 12 بدین سان شهر اسلامی مبتنی بر تصویری روحانی است که هدف آن تزکیه انسان و نزدیک تر کردن ساکنان آن به خداست و با فضا ، کالبد ، بافت ، اشکال ، نقوش ، و رنگ خود پیوندی ناگسستنی با امر قدسی دارد ، ان گونه که قران کریم می فرماید: لا یسمعون فیها لغوا و لا تاثیما الا قلیلا سلما سلما ...در آن جا هیچ حرفی لغو و بیهوده شنیده نمی شود و به یکدیگر گناهی نمی بندند و جز سلام و تهیت و سپاس به هم نمی گویند - واقعه، آیه 25 ، . - 26 شهر اسلامی شهری است که در آن مظاهر تمدن اسلامی نمود دارد و دارای هویت خاص فضایی ، فرهنگی و تاریخی است که ویزگی آن در ارتباط با دین اسلام و از قران و سنت نشات گرفته است.
منظور از شهر اسلامی پیوند یک تمدن ، یعنی اسلام به شهر است و این نعمتی است که ما را به خاستگاه یک تمدن و حوزه فرهنگی هدایت می کند - ایسکانیوز ، . - 1385/10/26 شهر اسلامی ، قبل از هر چیز یک قلعه ایمان است و از نظر سیاسی و قانون ، تابع مقرراتی است که ناشی از شریعت هستند واز این رو نقش مذهبی شهر بر اهداف نظامی - اقتصادی حکومت های مستقر در آن شهر اولویت دارد - حبیبی ، 1382 ، ص40 - .شهر اسلامی عبارت است از نمایش فضایی شکل و ساختمان اجتماعی که بر اساس ایده آل های اسلامی ، فرم های ارتباطی و عناصر تزئینی خود را نیز در آن وارد کرده است - بمات ، 1369 ، ص - 10 .شهر اسلامی شهری است که از هویت مستقل عاری و فاقد نهادهای مدنی ، مقررات توسعه یافته ی زندگی شهری ، اندیشه ی شهروندی و سایر شاخص های مشابه بوده است.
- کتاب ماه ، ش . - 74 گذشته از تمام گوناگونی های مکان و اقلیم و آب و هوا، شهر در اسلام غرق در ایمانی واحد است و در حالی که معیار ها و قوانین زندگی بر آن حاکم اند ، شکل مشخصی از معماری را ارائه می دهد - بمات ، 1369 ، ص - 87 .توسعه فرایندی است که شرایط زندگی نامطلوب را به مطلوب تبدیل میکند.و تعریفی که بانک جهانی در سال 1991 از توسعه ارائه داده است به این صورت است که توسعه بسط طیف امکانات انسان هاست که شامل دسترسی به حق اشتغال، درآمد، تحصیل، بهداشت و محیط زیست است - 2005 و world bank - .شرق شناسان معتقدند که اسلام یک مذهب شهری است و شهر در دنیای اسلامی در واقع سکونت گاهی بوده است که در آن آرمان های اسلامی تعقیب شده و تکالیف اسلامی به درستی انجام می شده است.
اینان هم چنین بر این نکته تاکید داشته اند که اسلام به گسترش شهر گری پرداخته و زندگی بدوی را تضعیف کرده و رو به نابودی برده است - بوناین ، 1385 - .شهر اسلامی با توجه به ساختار کالبدی آن دارای یک نوع هماهنگی در محیط کالبدی با اقلیم و محیط طبیعی ، در عملکردهای مجاور محیط ، با نیازهای انسان و محیط ، با ویژگی های روحی و فیزیولوژیکی انسان وجود دارد . در شهر اسلامی ، فضا با پیچ و خم های محافظ شهر به شکل فرم های مدور حلزونی - spirale - است که با نقشه ی گسترده ی شهر اروپایی در تضاد است.
تصویری که در اینجا به ذهن می رسد تصویر حلزونی است که با سطح خارجی خود محافظت می شود ؛ سطح صاف و محکم که موجود زنده را در پناه می گیرد ...، راه های ارتباطی که گاهی مخفی هستند و در روی زمین یا در روی پشت بام ها قرار دارند ، از تمام شهر، خانه ی واحدی می سازند - بمات ، 1369 ، ص . - 88 بنابرین توسعه شهری به عنوان یک مفهوم فضایی را می توان به معنی تغییر در کاربری زمین و سطوح تراکم، جهت رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل و نقل، اوقات فراغت و غذا و غیره تعریف کرد.و توسعه پایدار شهری، به تغییرات شهری و کالبد شهر نیز توجه دارد و نکاتی مانند برنامه ریزی آموزشی، بهداشتی و رفاه اجتماعی را نیز دربرمی گیرد. سیاست گذاری در سطح شهر و منطقه در زمینه توسعه پایداری شهری و منطقه ای متمرکز شده است. توسعه مکان های زندگی انسانی به دلایل افزایش جمعیت، ارتقای امکانات بهداشتی، بالا رفتن سطح درآمد و فناوری و تأثیرات ناشی از آن در توسعه شهری امری ضروری است.
ویژگی های مطلوب شهر اسلامی :
عوامل شکل دهنده "شهر اسلامی" در سه گروه اصلی قابل طبقه بندی هستند :
- 1 اولین عامل "ایمان شهر " یا اصول ایمانی آنهاست که ار آن به فضای فکری - تفکر و جهان بینی توحیدی - تعبیر می شود .
- 2 عامل دوم "اصول عملی " اسلام است که از آن به فضای رفتاری تعبیر می شود. مقررات و قوانین و اصول اخلاقی ، جزئیات این اصول هستند که روابط مدیر شهر ، - فضای عمل و رفتار - می نامند .
