بخشی از مقاله
چکیده
برنامه ریزان شهری، توسعه پایدار شهری را چالش فرا روی خود می دانند که لازمه آن داشتن درآمد پایدار است. با توجه به شواهد، درآمدشهرداری ها از منابع ناپایدار است که کوتاه مدت بوده و اثرات منفی دارد، از مهمترین منابع درآمدی شهرداری ها می توان به عوارض ساخت وساز و درآمدهای ناسالمی چون درآمد جرایم شهری و تخلفات ساختمانی و واگذاری مازاد تراکم اشاره کرد که سهم عمده ای از درآمدها را به خود اختصاص داده است بنابراین تمرکز بر منابع درآمدی پایدار می تواند تبعات فوق را کاهش دهد. گردشگری شهری، فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای شهرها می باشد و می تواند در ایجاد نظام درآمدی پایدار سهم عمده ای داشته باشد.
واژگان کلیدی گردشگری شهری، درآمدهای پایدار، درآمدهای ناپایدار، مدیریت شهری
-1مقدمه
یکی از مهم ترین مقاصدی که روندهای گذشته گردشگری جهان را در دهه های گذشته تحت تأثیر قرار داده، مرکز شهری است. رشد سفرهای کوتاه مدت، این مقاصد را به یکی از اصلی ترین مراکز گردشگری تبدیل نموده است. این مسئله، خود را در کاهش میانگین سفر گردشگران در بیشتر مقاصد دنیا نشان داده است. این مسئله را تا حدودی می توان، با تغییر سبک زندگی در سال های اخیر توضیح داد.[7]شهرها و گردشگری روابط مکملی دارند، چرا که تمامی انواع گردشگری به نوعی به کانون ها و خدمات شهری نیازمند هستند. لذا هرگونه برنامه ریزی برای توسعه گردشگری باید به توانمندی شهرها در ارائه خدمات مستقیم و غیرمستقیم توجه داشته باشند.
این وابستگی و روابط مکمل، تقاضا را برای سفر به شهرها از دهه های گذشته تاکنون به طور روزافزونی افزایش داده است. در حالی که تعداد زیادی از مسافرت ها، شغلی یا با اهداف معمولی است، اما بقیه انواع مسافرت های دیگر که در اوقات فراغت صورت می گیرد با هدف آشنایی با دیگر فرهنگ ها به منظور توسعه علایق ویژه و برای تفریح و سرگرمی انجام میشود. درباره اینکهدقیقاً چه عناصر ویژه ای از گردشگری شهری است که یک شهر را برای بازدیدکنندگان جذاب می کند.درآمد پایدار، حداکثر درآمد قابل دسترسی در یک دوره زمانی با تضمین ایجاد همان درآمد در دوره آینده است .[8] ساختار درآمد شهرداری ها در سراسر دنیا را در سه دسته اشکال مختلف مالیات یا عوارض، مشارکت اجتماعی، کمک های مالی و سایر درآمدها می توان تقسیم بندی نمود.
ازمیان سه منبع ذکر شده، اخذ عوارض بر ساختمان و اراضی روش غالبی است. بیشترین درآمد شهرداری ها نیز از همین روش تامین شده است. این روش مشکلات فراوانی از جمله: ناکافی بودن، تحمیل هزینه مضاعف برتوسعه شهری، مانع بودن این روش دربرابر کسب و کارهای بزرگ و جدید و شکل گیری توسعه ناهمگون و گسسته در شهر را در پی دارد.[3] در دهه های اخیر در راستای توسعه پایدار، منابع درآمدی شهرداری ها از لحاظ پایداری به چالش کشیده شده است. بنابراین مدیران و برنامه ریزان درصدد یافتن منابع درآمدی پایدار برآمده اند. تامین درآمد پایدار به منظور پاسخگویی به حل مشکلات زیربنایی شهری، توسعه و عمران شهر و نگهداری از فضاها و تجهیزات شهری، همواره از مهمترین دغدغه های شهرداری ها بوده است.
این در حالی است که وابستگی بیش از اندازه به عوارض ساخت و ساز و فروش تراکم و وجود نوسانات در این صنعت در زمان های مختلف، شهرداری را با چالش هایی مواجه مینماید؛ لذا جایگزینی منابع جدید برای تامین هزینه های سنگین اداره شهر نظر مدیران شهری را به خود معطوف داشته است. با توجه به این وضعیت پیدا کردن منابع مالی جدید و پایدار از طریق این منبع درآمدی می تواند سهم به سزایی در برنامه ریزی های آتی مدیریت شهری و پویایی شهرداشته باشد. در این راستا گردشگری را به عنوان یکی از صنایع مهم توسعه پایدار در هر جامعه ای باید دانست که از تحرک بالایی در تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی،شهری و محیطی برخوردار است.شایدبتوان گفت که گردشگری شهری به گونهای تمام فعالیتهای فراغتی دیگر را با خود همراه دارد و بدین سبب توجه ویژه مدیران شهری را به خود جلب کرده است.
توسعه گردشگری نقش مؤثری در فرایند بازسازی فیزیکی محیطهای درونشهری بسیاری از شهرها داشته و از این طریق به بهبود تصویر ذهنی این مقصدها منجر شده است. ظهور فضاهای تفریحی درونشهری، جشنوارهها، موزهها، سالنهای کنفرانس و استادیومهای ورزشی در واقع تجلی فیزیکی کالبدی توسعه اقتصادی محلی از طریق گردشگری شهری است و مهمترین ابعاد و آثار توسعه آن را میتوان در ابعاد کالبدی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی آن جست. تمرکز بر جاذبه های مختلف صنعت گردشگری، همراه با برنامه ریزی های مدیریت محلی و ملی هر جامعه ای نقش بسیار بااهمیتی در فرایندهای بین المللی و ملی هر جامعه ای می تواند ایفاد کند.
ضرورت توسعه شهری و گردشگری
گردشگری یکی از ارکان اصلی و محرک اقتصادی بسیاری از شهرهاست که نقش مهمی در اشتغال، درآمد و حفاظت زیرساختهاوخدمات عمومی شهری بر عهده دارد. با توجه به تکالیف قانونی شهرداری ها در برنامه پنجم توسعه در ایجاد نظام درآمدی پایدار، استفاده از ظرفیت های گردشگری می تواند نقش بسزایی در تأمین درآمد برای شهرداری ها داشته باشد. شهرداری ها با توجه به نقش اساسی خود در توسعه گردشگری می توانند با برنامه ریزی و مدیریت صحیح و سرمایه گذاری در ارائه خدمات گردشگری درآمدی پایدار را برای شهرشان ایجاد کنند .گردشگری شهری می تواند تصویر و برند ثابتی برای شهر طرح ریزی و اجرا کند که موجب بهره وری تمام خدمات و فعالیت های ارائه شده توسط شهرها می شود.
در نتیجه برای ساکنان و شهرها ایجاد ارزش کرده و درآمد قابل توجهی فراهم می نماید. مطالعات بسیاری در زمینه نقش گردشگری شهری در اقتصاد شهری انجام شده است که تمامی آن ها بر درآمدزایی گردشگری به عنوان یکی از مزایای گردشگری در کلان شهرها اتفاق نظر دارند . در واقع مخارج بازدیدکنندگان، نه تنها بر فرصت های شغلی و دستمزدها اثر می گذارد، بلکه درآمدی را نیز برای بخش عمومی و خصوصی ایجاد می نماید. این درآمدها از طریق مالیات، هزینه بابت استفاده از تسهیلات عمومی و مالیات گردشگری قابل وصول است. همچنین اثر تکاثری گردشگری موجب افزایش فعالیت اقتصادی و چرخش مالی بالا در سایر بخش های اقتصادی می شود.[4]
آمار گویا نشان دهنده سهم بسیار اندک ایران از درآمد جهانی گردشگری به رغم جاذبه های بسیار بالای آن است و شواهد نشان می دهد که گردشگری ما هنوز نتوانسته سهم بازار شایسته خود را به دست آورد و این امرنَه به دلیل فقدان جاذبه های طبیعی یا آثار باستانی و یا شرایط آب و هوایی است، بلکهصرفاً محصول بینش مدیریت و نرم افزار موجود در این صنعت است.[2] با مدیریت و برنامه ریزی صحیح، پتانسیل با ارزشی چون گردشگری می تواند درآمدی خوب برای شهرداری ایجاد کند. گردشگری شهری در واقع بخشی از صنعت توسعه مند و پایدار جهانگردی است که موضوع نسبتا جدیدی است و سابقه طرح آن در محافل علمی به کمتر از دو دهه اخیر می رسد.
در واقع این صنعت به آن بخش از گذران اوقات فراغت گفته می شود که در محدوده سکونت شهری شهروندان و فضاهای باز درون شهری از جمله پارک ها، شهربازی ها، مراکز خرید، مراکز فرهنگی و تاریخی و... شکل می گیرد. بر اساس چنین ویژگی، امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز فراغتی و تفریحی مدرن یکی از اهداف مهم مدیران و برنامه ریزان جامعه می باشد. گسترش این نوع جهانگردی مدرن در سطح توسعه محلی پایدار، نقش بارزی در جذب توریسم خارجی و داخلی به همرا دارد. باید توجه کرد که گردشگری شهری و کیفیت و کمیت آن یکی از شاخص های مهم توسعه و عمران شهری به شمار می آید.[1]
-2گردشگری شهری و مدیریت
یکی از مهمترین عوامل توسعه گردشگری در شهرها، مدیریت شهری است، مدیریت در برگیرنده یک نگرش نظام مند است که در آن پویایی گردشگری در چارچوب عرضه و تقاضا با تأکید بر پایداری مدنظر است. گردشگری سازمان یافته و نظام مند که میتوان آن را گردشگری مدرن نامید، محصول و نتیجه شناخت گردشگری و شناخت فرایند مدیریت شهری است. در عرصه عمل، گردشگری و مدیریت شهری هر دو به یکدیگر سود می رسانند، به طوریکه میتوان گفت گردشگری شهری بدون مدیریت فعال و پایدار شهری امکان پذیر نخواهد بود. این فرایند و شناخت، مستلزم توصیفی علمی از مدیریت گردشگری شهری است تا به وسیله آن بتوان محیط گردشگری را شناسایی و شاخصهای پیرامون محیط گردشگری را با مدیریتی پویا در جهت ارتقای آن به کار گرفت.
گردشگری شهری با ارزشهای محیط طبیعی و میراث فرهنگی و تاریخی هر شهر دارای ارتباط تنگاتنگی است و توجه به این امر در طرحهای توسعه و عمران شهری ضروری است.جوهر برنامهریزی و مدیریت گردشگری شهری، شناسایی منابع و عوامل مؤثر در توسعه گردشگری و استفاده بهینه و پایدار از آنهاست که درراستای تأمین نیازهای فراغتی عامه شهروندان و بازیدکنندگان در مقیاس محلی، ملی وفراملی به کار می رود بنابراین محورهای اصلی برنامهریزی و مدیریت گردشگری، به تعیین سلسله مراتب برنامهریزی وگردشگری، تعیین مقیاس برنامهریزی، شناسایی عوامل اصلی مؤثر در توسعه گردشگری و تدوین سیاستها و روشهای نگهداری ظرفیت منابع گردشگری مربوط میشود که در این میان مدیریت شهری نقش بسیار مهم و مؤثری در ایجاد هماهنگی و تعامل بین نهادهای مؤثر در گردشگری را بر عهده خواهد داشت.
امروزه در بسیاری از شهرهای توریستی مهم جهان، مدیران شهری به ایجاد و توسعه پارکهای چند منظوره، ایجادمجموعهها ی فرهنگی ورزشی و فرهنگسراها، ایجادانواع موزههای طبیعی تاریخی و هنری وتبدیل بناهای باارزش قدیمی به مراکزفرهنگی و هنری، ایجاد و ساماندهی مسیرهای پیاده و دوچرخهسواری، بهسازی و نوسازی بافتهای تاریخی ساماندهی و نیز به ایجاد بناهای یادمان اقدام می کنند.توسعه اقتصاد شهری و ایجادمنابع درآمد پایدار همواره از دغدغههای مدیران شهری است که تحقق بسیاری از انتظارات و مطالبات شهروندان وابسته به آن است. امروزه شهرهای موفق که نامشان بهعنوان یک مقصد گردشگری مطرح میشود، بخش
