بخشی از مقاله
چکیده
امروزه واژه معنویت در سازمان ها به موضوع حائز اهمیتی در مدیریت و رفتار سازمانی تبدیل شده است و بسیاری از محققان به خاطر تاثیر معنویت بر بهره وری سازمان به آن پرداخته اند، هم چنین نقش رهبران معنوی تحریک و برانگیختن کارکنان با استفاده از چشم انداز معنوی و ایجاد زمینه های فرهنگی براساس ارزش های انسانی می باشد تا کارکنانی توانمند، خلاق، دارای بهره وری بالا، متعهد و با انگیزه را تربیت و پرورش دهند. در این راستا این مقاله ضمن بررسی مفهوم معنویت، رهبری معنوی، رهبری معنوی اسلامی، شاخص های رهبری معنوی، شاخص های رهبری معنوی در نهج البلاغه و عوامل رهبری معنوی اسلامی را مورد تحلیل قرار داده است.
مقدمه
امروزه سازمانها به رهبرانی نیاز دارند که به بعد دیگری از زندگی انسانی که از روابط عادی رهبر پیرو فراتر است توجه کنند؛ رهبرانی که در موقعیت ها به جای مداخله در کارها به بصیرت بخشی، به جای کنترل به اعتماد، به جای اعمال محدودیت به استقلال، به جای اقدام به تصویرسازی و به جای مطرح نمودن خود به فروتنی تأکید کنند. در نظریه رهبری معنوی، که در غرب مطرح است، نهایتا چیزی که عاید می شود رفاه و آسایش زیستی است اما باید به این نکته توجه کرد که انسان تنها دارای یک بعد نیست، بلکه بعد روحانی انسان هم بسیار مهم است و عدم توجه به بعد روحی انسان و خداگرایی مشکل بزرگ رهبری معنوی در غرب است.
معنویت
واژه معنویت در رهبری در دهه اخیرتوجه زیادی را به خود جلب کرده است - . - Gibbson, 2000 با ورود معنویت به عرصه سازمان و مدیریت، در دهه های اخیردر جوامع غربی، مدیران و رهبران سازمانها با این پدیده نوپا دست و پنجه نرم کنند. واژه معنویت در سازمان زمانی واژه ای تابو قلمداد میشد اما امروز در حال رخنه کردن در کسب و کار است و معنویت آخرین شعار مشترک در بین افراد گشته است .معنویت معادل لاتین spiritualityبرگرفته از ریشه spiritusبه معنی روح و جان است.معنویت در لغت مصدری جعلی به معنای معنوی بودن است و در فرهنگ معین به معنی باطنی،حقیقی،در مقابل مادی ،ظاهری،صوری،معناشده است . - معین،1381،ص - 1118
معنویت یکی از نیاز های درونی انسان است که در قلب ها ،ذهن هاوایین هابه ویژه ایین های مذهبی وجوددارد، معنویت مفهومی هستی شناختی است که هدف از آن انسان و تکامل اوست. - صمدی،1385،صص - 102-103 مایر در تعریف معنویت می گوید:معنویت ،جست وجوی مداوم برای یافتن معنا و هدف زندگی ،درک عمیق ژرفای ارزش زندگی،وسعت عالم،نیروهای طبیعی موجود و نظام باورهای شخصی است و هایلنز نیز معنویت را به عنوان تلاشی در جهت آنچه برای انسان شدن مورد نیاز است و جست وجو برای رسیدن انسان به انسانیت کامل تعریف میکند.
باید توجه داشت که در غرب مفهوم معنویت و مذهب در رهبری مترادف نیستند. معنویت را می توان به عنوان تلاشی برای نزدیک شده به خدا و احساس مرتبط بودن با جهان هستی دانست این بدان معنی نیست که مذهب نمی تواند معنویت را در بربگیرد. بلکه بدین معنی است که کارکنان به مذهب به عنوان مفهومی که باید از آن تبعیت کنند و در زندگی شخصی خود از معنویت آن استفاده کنند بنگرند - خایف الهی،1389،ص. - 31
رهبری معنوی1
فایرهولم یکی از اولین دانشمندانی بود که واژه های معنویت و رهبری را در کنار هم به کار برد و در این راستا مدلی ویژه ای نیز طراحی کرد. نویسندگان دیگری نیز مانند بیبرمن و همکاران - Biberman et al, 1999 - از دیدگاه سازه ای به رهبری معنوی به عنوان اخالق و ارزش ها در سازمان، مدیریت احساسات و سایر نظریه هایی همچون رهبری کاریزماتیک، مشارکتی، تحولی، تبدیلی و خادم نگاه کرده اند.
اما تشخیص این سازه ها از یکدیگر مشکل است و به تشخیص ویژه ای نیاز دارد - - Fry, 2003؛ چنان که استراک و همکارانش در سال 2002، به هم پیوستن واژه رهبری و معنویت را یک باتالق مفهومی دانسته اند، زیرا هر کدام به هزاران روش قابل تعریف اند. ولی اخیرا دانشمندان و محققان زیادی به این نتیجه رسیده اند که رهبری و معنویت چنان می توانند درهم تنیده باشند که حتی بتوان یک نوع رهبری را رهبری معنوی نامید.
در بعضی از این مطالعات سعی شده که مفهوم معنویت به رهبری ارتباط داده شود. نظریه رهبری معنوی، نظریهای عالی برای تحول سازمانی است که به منظور ایجاد سازمانی یادگیرنده و دارای محرک درونی به وجود آمده است. نظریه رهبری معنوی بر اساس الگوی انگیزش درونی توسعه یافته که ترکیبی از چشم انداز، ایمان به تحقق هدف، مأموریت و چشم انداز سازمان، علاقه به نوع دوستی و بقای معنوی است - آیدین و سیلان2، . - 185 :2009
رهبری معنوی اسلامی
دین اسلام بی تردید از ادیان الهی و به اعتقاد پیروانش، آخرین برنامه فرستاده شده از سوی خدا به بندگان است. طراحی و ساختار این دین به گونهای است که معنویت در سراسر آن به چشم میخورد؛ آغاز و پایان معنویت در اسلام به خدا ختم میشود. اولین قدم در معنویت اسلامی، پذیرش موجودی برتر و تأثیرگذار تام در زندگی انسان و عالم هستی است. بدون اعتراف اجمالی به چنین واقعیتی، معنویت اسلامی شروع نمیشود.
آیات اول سوره عصر آغاز حرکت انسان را به نحو صحیح بیان میکند که با ایمان به خدا شروع می شود و با خصوصیات ویژه ای پایان مییابد - جوادی آملی، . - 1387: 13 از دیدگاه اسلام معنویت بر دین مبتنی است و مسلمان باید معنویت خویش را بر اساس دین اسلام استوار سازد و حدود و ثغور معنویت فرد را، دین معین می کند و نوع ارتباط چهارگانه فرد مسلمان، یعنی ارتباط با خویشتن، با دیگران، با محیط و با خدا، بر اساس آموزهها وتعالیم دینی معین می شود - اسهرلوس و جعفری،. - 199:1390
شاخص های رهبری معنوی
اندیشمندان شاخص های مختلفی را برای معنویت و رهبری بیان کرده اند . لویس فرای درستی، امید وصداقت و یا ریو صداقت،احترام به دیگران و درستکاری، مارول، خوب گوش کردن به پیروان را از شاخص های معنویت در رهبری برشمرده اند.خایف الهی - - 1389نیز اعتماد، گذشت، درستی و صداقت، شجاعت، همدلی، مهربانی و عطوفت، انصاف در رفتار، صبر و تحمل، تواضع، تنوع، احترام به دیگران، ستودن دیگران، رفتار عادلانه و خوب گوش کردن به پیروان را از ویژگی های رهبر معنوی عنوان کرده است.
رهبری معنوی شامل الگوهای خدمت گزاری رهبری، مشارکت دادن کارکنان و توانمند سازی آنان است و بر اساس فلسفه رهبری خدمتگزار بنا نهاده شده است. نوعی رهبری که بر ارائه خدمت به دیگران، دیدگاه کلنگر نسبت به کار، توسعه فردی و تصمیم گیری مشترک تاکید دارد. در واقع رهبران معنوی ایمان، اشتیاق و نتایج کار خودشان را بروز می دهند که جان وسلی از این سه چیز به عنوان ویژگی عمده و نماد رهبری معنوی یاد می کند. - نرگسیان،1386، ص - 70
شاخص های رهبرمعنوی در نهج البلاغه
با نگاهی به هدف رهبران الهی و معیار های موفقیت آنان شاهد خواهیم بود که همواره با بهره مندی از رهبری معنوی توانسته اهداف خود را به پیش برند .مدیریت اسلامی براساس معنویت و فرهنگ قرانی بنا نهاده شده چنانچه در ایات 25 الی28 سوره طه حضرت موسی - ع - برای انجام رسالت خود از خداوند معیارها و روش های اخلاقی در مدیریت اسلامی طلب می کند روش هایی که لازمه مدیریت اسلامی است.
در میان کتب دینی نهج البلاغه را باید یک سند راهبردی در تمامی امور دانست ،کتابی که پس از قران کریم که سخن حق تعالی است به تبین مسایل اسلام و سیره پیامبر - ص - پرداخته و امام علی - ع - در تمامی خطبه ها و نامه ها که حاصل دوران5 ساله حکومتشان است به خوبی انچه مورد نیاز یک جامعه معنوی است را بیان نموده است. در این میان ویِژگی های رهبری معنوی که برگرفته از ویژگی های مطرح شده در قران و سیره پیامبر - ص - و امام علی - ع - است می تواند راهگشا باشد .این ویژگی ها را در سراسر زندگی ایمه اطهار - ع - چه انجا که حکومت را در دست داشته و چه انجا که در ظاهر کنار بوده اند می توان مشاهده نمود . بکارگیری این ویژگی ها برای مدیران امروز در هدایت سازمان به خصوص از بعد معنوی مثمر ثمر خواهد بود.
