بخشی از مقاله
چکیده
ظهور جامعه ی اطلاعاتی، تحولات جدید در عرصه ی فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی، نیازمندیهای جدید در زمینه ی آموزش و پیشی گرفتن دولتها برای جهت دادن سیاست ها و برنامه های خود در راستای الزامات و اقتضائات جامعه ی اطلاعاتی، الزام تحول و دگرگونی در برنامه ها و خط و مشی های نظام های آموزشی و به ویژه نظام تربیت معلم را به دنبال دارد. یشاید بتوان گفت کی از تحولات مهم عصر اطلاعات تغییر مفهوم واژه ی سواد - توانایی خواندن و نوشتن - به سواد اطلاعاتی است. در این مقاله سواد اطلاعاتی به عنوان سواد مورد نیاز در عصر کنونی و ضروری ترین ابزار انجام پژوهش معرفی شده استالبته. تاکید میشود که منظور از سواد اطلاعاتی در اینجا، صِرفِ تبحر در فناوری نیست؛ اگر چه تبحر در فناوری و سواد رایانه ای زیر مجموعه ی سواد اطلاعاتی محسوب می شوند.
تمام دانشجویان تربیت معلم در همه ی رشته ها نیازمند برخورداری از توانمندی مهارتهای سواد اطلاعاتی برای فعالیتهای تولید دانش هستند به گونه ای که بتوانند آنرا در کلاسهای درس بکار گیرند و دانش آموزان را نیز از اولین پایه های تحصیل تا پیش دانشگاهی با این مهارتها آشنا سازند چرا که یکی از اهداف آموزش و پرورش امروز تربیت افراد پژوهنده است. معرفی استانداردهای بین المللی سواد اطلاعاتی برای دانشجویان تربیت معلم، ضرورت آموزش و تلفیق این استانداردها با برنامه ی درسی تمام رشته ها، فعالیت پاره ای کشورهای آسیایی و ایران در زمینه توسعه ی سواد اطلاعاتی و نیز ارائه ی چند مدل آموزشی سواد اطلاتی از مباحث دیگری است که در مقاله به آن اشاره شده است.
استانداردها مشخص می سازد که دانشجو در مسیر با سواد اطلاعاتی شدن چه اطلاعات و توانمندیهایی را بایستی کسب نماید. در نهایت مقاله با این نتیجه گیری به اتمام می رسد که تلفیق مهارتها ی سواد اطلاعاتی با برنامه ی درسی تمام رشته ها ی دانشگاهی تربیت معلم به دلیل ارتباط داشتن این قشر با آموزش ، پژوهش و تولید دانش ضرورتی است که بایستی در سیاستگذاری ها ی نظام آموزشی مورد توجه قرار گیرد و به آن اهتمام ورزیده شود.
مقدمه
بدون شک تغییرات و دگرگونیهای بوجود آمده در طول ادوار تاریخ، نتیجه ی احساسِ نیاز بشر برای دستیابی به زندگی بهتر و مطابق با شرایط هر دوره از زمان بوده است. تافلر - ٌَّّ - در کتاب ارزشمند خود به نام "موج سوم" به تحلیل دوره های تحول تمدن بشری پرداخته است. وی دوره های تمدن را به سه دوره ی کشاورزی، صنعتی و عصر اطلاعات - موج سوم - تقسیم کرده است. به رغم تافلر، در عصر کنونی که وی از آن با تعبیر "موج سوم" یاد می کند؛ وبنا به ویژگی های خاصی که دارد؛ به عصراطلاعات موسوم است؛ اطلاعات قدرت است ومغز های متفکرانسان ها ی خلاق وپژوهشگر، سرمایه های جامعه محسوب می شوند. ازاینرو، نیروی انسانی پژوهشگر وخلاق از منابع اصلی توسعه در جامعه ی کنونی می باشند.
به تعبیر دیگر، امروزه نیاز جامعه به تربیت افراد پژوهشگر به عنوان تولید کنندگان دانش و گردانندگان چرخ های توسعه کشور، واقعیتی انکار ناپذیر است. علاوه بر رشد کمی حجم اطلاعات، ظهور فناوری های جدید اطلاعاتی از جمله مشخصه های عصر حاکم است؛ که سبب تغییر محمل، مضمون، و کاربرد اطلاعات شده است. تحول در حوزه ی ارتباطات نیز سبب تغییر و تنوع مسیرهای دسترسی ،روش های تعامل و شیوه های ارزیابی ارتباط علمی شده استاز. سوی دیگر، افزایش منابع اطلاعاتی،گستردگی دامنه ی انتخابِ اطلاعات معتبر از نا معتبر را به همراه داشته است؛ به طوری که اکثر اوقات، دانشجویان بر سر گزینش اطلاعات پالایش شده و معتبر از میان انبوه اطلاعات سر در گم می مانند.
همچنین تنوع اطلاعات در قالب ها و اشکال مختلف، ضرورت برخوردار بودن از قابلیت بهره گیری از منابع مختلف اطلاعاتی را نمایان میسازد. علاوه بر این موارد، تخصصی شدن بیش از حد رشته ها، استفاده از اطلاعات تخصصی تر و عمیق تر شدن پژوهش ها را به دنبال دارد. در کنار همه ی این موارد، جهانی شدن را نیز باید افزود؛ با از بین رفتن مرز های فرهنگی و جغرافیایی، نیاز به فراگیری زبان بین المللی بخصوص انگلیسی به عنوان یک ضرورت برای دانشجویان محسوب میشود و اینها همه از ویژگی ها و پیامد های عصر حاضر به شمار می آید که بر نظام های آموزشی نیز تاثیر گذار خواهد بود. در بین نظامهای آموزشی، تربیت معلم نقش کلیدی تری دارد. ارتباط تنگاتنگ معلم و دانش آموزان به عنوان تصمیم گیرندگان آینده ی جامعه از دلایل اهمیت این نظام آموزشی است. حا ل به طور خاص این سوال مطرح می شود که نظام آموزشیِ تربیت معلم در پاسخ به اقتضائات جا معه اطلاعاتی چه پاسخی داده است ؟
سواد اطلاعاتی، سواد مورد نیاز در عصر کنونی
ظهور تحولات در هر دورانی، توانمندیها و سواد متناسب با تغییرات آن عصر و دوره را طلب میکند که در حقیقت راز بقاء بشر در آن زمانِ خاص محسوب میشود. روزگاری مفهوم سواد، فقط به توانایی خواندن و نوشتن اطلاق میشد؛ اما امروزه، برخورداری از این سطح از سواد، جوابگوی نیازمندیهای بشر برای بقاء و زندگی بهتر نمیباشد. در گذشته دانستن به معنی انباشتن انبوه اطلاعات در حافظه بود؛ اما امروز، به عقیده ی "سیمون " "دانستن یعنی دسترسی به پردازش و پالایش اطلاعات" - به نقل از حسین نژاد و محمدی ًٌٌٍََْ - . در واقع زندگی در جامعه ی اطلاعاتی، نیازمند مرتبهای از سواد به نام سواد اطلاعاتی است. البته بایستی اشاره شود که منظور از سواد اطلاعاتی در این نوشتار، سواد رایانه ای نیست بلکه سواد رایانه بعنوان زیرمجموعه ای از سواد اطلاعاتی است.
از نظر معنایی،"سواد اطلاعاتی به مهارتی اطلاق میشود که با داشتن آن، فرد بتواند نیاز اطلاعاتی خود را به صورت نسبتاً دقیق تشخیص دهد و منابع اطلاعاتی مرتبط را شناسایی کند؛ آنها را برحسب درجه ارتباط با نیاز اطلاعاتی خود، ارزش گذاری نماید و در صورت مساعد بودنِ سایر عوامل تأثیرگذار در دسترسی به اطلاعات، اطلاعات مورد نظر خود را دریافت کرده و آنها را هضم نموده و به تجزیه و تحلیل آن اطلاعات بپردازد. شخص با سواد اطلاعاتی ،کسی است که بتواند ارتباط منطقی میان آنچه به تازگی دریافت کرده با آنچه دانش پیشین وی بوده است برقرار کند و در نهایت به دانش عمومی و یا تخصصی دست یابد.
در میان تمام تعاریفی که از اصطلاح سواد اطلاعاتی ارائه شده است. تعریف ارائه شده از سوی انجمن کتابداران آمریکا ازاین واژه، ییشترین استنادها رابه خود اختصاص داده است. بر طبق نظر این انجمن: "سواد اطلاعاتی وسیله ای است برای توانمندی فردی. این توانمندی در مهارت فرد در تحلیل، اتخاذ تصمیمات محققانه و یا استقلال او در جستجوی حقیقت دیده می شود. سواد اطلاعاتی به فرد توانایی بحث می بخشد؛ چنین فردی از جستجوی دانش لذت می برد و به هیجان می آید.
این مهارت نه تنها افراد را برای فراگیری مادام العمر آماده می کند؛ بلکه آنها از موفقیت در تامین نیاز های اطلاعاتی لذت می برندبه. علاوه ثمر بخش بودنِ جستجویی که این افراد برای کسب اطلاعات انجام می دهند تشویقی برای ادامه ی فراگیری در سراسر زندگی شان خواهد بود" به این ترتیب، یاد گیری مادام العمر پدید می آید که می توان آن را»تلاش آشکار و عمدی خود یادگیرندگان با برنامه ی آگاهانه، خودگردان و عموماً متناسب با انگیزهها و توانائیهای خود آنان و فرصتهای در دسترس آنان« قلمداد کرد - قاسمی،منبع شاید بتوان گفت معلمان یکی از گروههایی هستند که بیشترین نیاز را به فراگیری مهارتهای سواد اطلاعاتی دارند. چرا که معلمان به ارائه ی فرصتهای متنوع یادگیری و چگونگی استفاده ی خردمندانه از اطلاعات برای دانش آموزان نقش مهمی ایفا می کنند.
درواقع اهمیت با سواداطلاعاتی بودنِ یک دانشجوی تربیت معلم از اینرو است که وی خواهد توانست انتخابهای آگاهانه و دانشورانه ای برای اجرای پژوهشهای خود اتخاذ نماید و پزوهش های خود را با استفاده ی موثر و بهینه از اطلاعات و دانش روز انجام دهد. از دیگر دلایلی که سواد اطلاعاتی را یرای این گروه از افراد توجیه و الزامی می نماید؛ می توان به موارد - کسب مهارت ها و استراتژی های دسترسی به منابع اطلاعات، نیاز به مهارت مدیریت اطلاعات، دوام و بقا در عصر اطلاعات دانش و کسب توانایی جهت یابی صحیح در دنیای پهناور اطلاعات اشاره کرد - به نقل از نظری، منبعٌ در واقع معلمان با ارایه ی فرصتهای متنوع یادگیری و چگونگی استفاده خردمندانه از اطلاعات برای دانش آموزان نقش کلیدی ایفا میکنند.
