بخشی از مقاله
چکیده
در طی سالهای گذشته با قطع درختان جنگلی و از بین بردن مراتع، سطح زیرکشت افزایش زیادی یافته است و با استفاده از تکنولوژیهای صنعتی و روشهای نوین کشاورزی تا حدودی نیازهای موجود برطرف شده است اما در ادامه با استفاده بی رویه و نامتعادل از کودها و سموم که تخریب خاک و از بین رفتن موجودات خاکزی را در پیداشت، هرچند تولید افزایش یافت ولی تخریب محیط طبیعی را باعث شد و سلامت مصرف کنندگان کالاهای کشاورزی به خطر افتاد بنابراین به کارگیری روشهای شیمیایی و مکانیکی هر چند توانست کشاورزی را رونق دهد، لیکن معایب زیادی از این کار حاصل گشت که موجب مطرح شدن موضوع کشاورزی پایدار گردید.
امروزه یکی از ارکان مهم توسعه، توسعه پایدار کشاورزی است که با در نظر گرفتن به توجه به شتاب فزاینده جمعیت جهان و نگرانیهای ناشی از آن، توسعه پایدار کشاورزی بهعنوان یک مسئله مهم دولتها تلقی میشود و در این راستا ترویج کشاورزی یک نوع خدمت یا نظامی است، که از طریق روشهای آموزشی مردم را یاری میکند تا روشها و تکنیکهای مرسوم کشاورزی خود را اصلاح نموده و کارایی و بازدهی تولید خود را افزایش دهد. معرفی و تسهیل فناوریها یکی از وظایف اصلی بخش ترویج بهعنوان مسؤل توسعه و رشد کشاورزی است که اخیراً به علت نیاز به دانش و اطلاعات در پذیرش فناوریهای کشاورزی پایدار، اهمیت فزایندهای یافته است. با در نظر گرفتن اینکه اصلی ترین مخاطبان ترویج کشاورزان هستند، کشاورزان که باید آموزش ببینند تا با دانش بدست آمده از آموزش در جهت ارتقاء توان حرفهای خود گام بردارند و در این راه تولیدات خود را بدون آسیب رساندن به منابع و حفظ آن برای نسل آینده افزایش دهند و با در نظر گرفتن رسالت ترویج آگاهی دادن به کشاورزان و روستاییان درباره ضرورت کشاورزی پایدار است و با توجه به انواع روشهای آموزشی که هر کدام برای چه زمان و مکانی مناسب هستند، باید برای آموزش افراد استفاده نمود.
واژههای کلیدی: ترویج، آموزش، کشاورزی پایدار.
مقدمه
با افزایش روزافزون جمعیت و نیازهای فراوان به تولیدات غذایی، کشاورزی به روشهای ابتدایی و سنتی با بازدهی کم، دیگر جوابگوی این نیازها نیست. در طی سالهای گذشته با قطع درختان جنگلی و از بین بردن مراتع، سطح زیرکشت افزایش زیادی یافته است و با استفاده از تکنولوژیهای صنعتی و روشهای نوین کشاورزی تا حدودی نیازهای موجود برطرف شده است. در ادامه با استفاده بی رویه و نامتعادل از کودها و سموم که تخریب خاک و از بین رفتن موجودات خاکزی را در پیداشت، هرچند تولید افزایش یافت لیکن تخریب محیط طبیعی را باعث شد و سلامت مصرف کنندگان کالاهای کشاورزی به خطر افتاد بنابراین به کارگیری روشهای شیمیایی و مکانیکی هر چند توانست کشاورزی را رونق دهد، لیکن معایب زیادی از این کار حاصل گشت که موجب مطرح شدن موضوع کشاورزی پایدار گردید - پیشرو و عزیزی، . - 1388 امروزه یکی از ارکان مهم توسعه، توسعه پایدار کشاورزی است که با در نظر گرفتن به توجه به شتاب فزاینده جمعیت جهان و نگرانیهای ناشی از آن، توسعه پایدار کشاورزی به-عنوان یک مسئله مهم دولتها تلقی میشود - شریفی مقدم، . - 1387 به هر حال کشاورزی پایدار نوع کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده و کارایی بیشتری در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است که در ادامه به آن پرداخته شده است:
تعاریف و مفاهیم کشاورزی پایدار
امروزه توسعه پایدار - Sustainable development - نظر زیادی را از طرف متخصصان توسعه به خود جلب نموده است و نیز یکی از جنبه های مهم در توسعه پایدار، کشاورزی پایدار - Sustainable agriculture - است. لغت پایدار بر شرایط یکنواخت و با ثبات دلالت دارد، تعاریف متعددی از کشاورزی پایدار مطرح شده است که از این میان میتوان به تعاریف زیر اشاره نمود: توسعه کشاورزی پایدار یعنی افزایش تولید محصولات و تأمین نیازهای بشر با استفاده از روشهای صحیح کشاورزی به گونهای که از نظر اقتصادی سودآور، از نظر اجتماعی قابل پذیرش و از نظر زیست محیطی حافظ طبیعت باشد - نظریان به نقل از رائو و راجز، . - 1388
کشاورزی پایدار به عنوان بینشی است که بر اهداف انسان و شناخت وی از آثار فعالیتهای کشاورزی بر محیط زیست متکی است. برای دستیابی به چنین نظامی باید تجربیات و دانش گذشتگان را در نظر گرفت و در کنار پیشرفتهای جدید و علمی، روشهایی را در فعالیتهای کشاورزی به کار برد که تأثیر کمتری بر محیط زیست دارد و سلامتی انسان را به مخاطره نمیاندازد - ادیب، . - 1388 کشاورزی پایدار نوعی از کشاورزی است که کیفیت زندگی نسلهای فعلی و آینده را از طریق حفظ و بهبود فرآیندهای اکولوژیکی که زندگی انسان بدان وابسته است، را بهبود میبخشد . - New South Wales agri,1998 - کشاورزی پایدار حاصلخیز، رقابتی و مؤثر است و همزمان از محیط طبیعی و شرایط جوامع روستایی حفاظت میکند و آنها را بهبود میبخشد - Unilever, . - 2002 یکی از اولین کسانی که به تعریف و تبیین مفهوم کشاورزی پایدار پرداخته است، اقتصاددان مشهور، گوردون داگلاس می-باشد که سه مفهوم را در این زمینه معرفی کرده است:
-1کارایی منابع: فعالیتهای کشاورزی در صورتی پایدار هستند که چگونگی انجام آنها و نحوه تأثیر آنها بر منابع موجود، مشخص و قابل پیش بینی باشد.
-2 پایداری زیست محیطی: ضروری است تا در انجام فعالیتهای کشاورزی به شرایط زیست محیطی و بقای نیز توجه شود.
-3 پایداری اجتماعی: باید شرایط اجتماعی، سیاسی و نحوه تأثیر آنها بر فعالیتهای کشاورزی نیز مورد توجه قرار گیرند . - Thompson & Nardon, 1999 - کشاورزی پایدار نهتنها نیازهای آتی مربوط به افزایش تولید را در نظر دارد بلکه کیفیت محیط زیست و همچنین آب و خاک را حفظ مینماید . - Senanayake, 1991 -
توسعه کشاورزی پایدار، باید از نظر اکولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه پذیر و از نظر اجتماعی مطلوب باشد. برای پایداری در کشاورزی سه موضوع دارای اهمیت زیادی است، اولین موضوع درآمد کافی بخصوص در بین افراد کم درآمد است، دومین موضوع افزایش قابلیت دسترسی به غذا و مصرف آن است. این بدین معنی است که باید از طریق افزایش تولید و بهبود بازاریابی، غذای بیشتری تولید شود، موضوع سوم حفاظت و بهبود منابع طبیعی است - کوچکی، 1374، ص . - 12 در عصر حاضر کشاورزی پایدار بسسیار بیشتر اهمیت پیدا کرده است و از جمله اهدافی است که باید هرچه سریعتر به دست پیدا کرد.
ابعاد کشاورزی پایدار
بعضی از محققان، پایداری کشاورزی را شامل جنبههای بوم شناسی کشاورزی، اخلاق، رشد پایدار و پایداری نهادها و جوامع روستایی میدانند - کوچکی و همکاران، . - 1374 درویشی جزی نیز به ابعاد اقتصادی و اجتماعی پایداری کشاورزی توجه کرده و جمعآوری و تدوین دادهها و شاخصهایی نظیر فقر، سوء تغذیه، خدمات اجتماعی، اشتغال، بهرهوری، درآمد، تولید کشاورزی و مواد غذایی، خود اتکایی و امنیت غذایی را لازم میداند. بدین ترتیب، روی هم رفته شاخصهای آثار اقتصادی و اجتماعی پایداری را میتوان در چهار گروه کلی شاخصهای توسعه منابع انسانی، اقتصاد پویا، فقر و برابری و شاخصهای امنیت غذایی و تغذیه طبقه بندی نمود - درویشی جزی، . - 1373
