بخشی از مقاله
چکیده:
ایران به علت برخورداریز ارشد و سیر تکاملی نسبتاً خوب در تربیت نیروی انسانی علوم پزشکی و توانمندی در حوزههایی نظیر سلولهای بنیادی، ناباروری، اعمال زیبایی و همچنین وجود مناطق و جاذبههای گردشگری سلامت و درمان، در کنار هزینه مناسب مراقبتهای بهداشتی، میزان موفقیت بالایی در جذب افراد بیمار از کشورهای منطقه در قالب توریسم درمانی را دارا میباشد.در این خصوص تدوین برنامه مشخص جذب توریست، افزایش هماهنگی بین بخشی، افزایش جذب و سوق دادن سرمایههای خارج از کشور به این حوزه و نظارت بر عملکرد نهادهها وجلوگیری از فعالیت ناسالم دلالان این عرصه میتواند بسیار راهگشا باشد.
از طرفی با توجه به شرایط اخیر که درارتباط با تحریمها ایجاد شده است میتوان با ابزار توسعه توریسم سلامت با توجه تواناییها و قابلیتهای ایران عزیز جهت جذب گردشگران نیازمند درمان به مقاومت اقتصاد افزود تا از آسیبها و مخاطرات مالی، سیاسی در امان باشد. هدف اصلی این مقاله نشان دادن تأثیر توریسم سلامت بر تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی از طریق کانالهای ذکر شده است. همچنین با این رویکرد و آیندهنگری، قادر به نشان دادن این واقعیت خواهیم بود که علیرغم کوچک بودن اقتصاد و آسیبپذیری ذاتی، میتوان با تدوین سیاستهای مناسب و کارساز در مقابل آسیبهای اقتصادی غلبه کرد و گامی رابه سوی توسعه برداشت.
واژگان کلیدی: گردشگری سلامت، اقتصاد مقاومتی، شاخص های تابآوری-آسیب پذیری، توسعه اقتصادی
مقدمه و بیان مسأله:
اقتصاد مقاومتی2 یک مفهوم نسبتا جدید است که در ادبیات علمی و اقتصاد ظاهر شده است. در سالهای اخیر تحمیل هزینه های بالای بحران ها که شامل شوک های طبیعی - طوفان، زلزله و غیره - ، خارجی - کاهش تقاضای خارجی، بیثباتی قیمت ها و غیره - و داخلی - بیثباتی های سیاسی - به کشورها، نیاز به تقویت انعطاف پذیری را در اقتصاد افزایش داده است. این بحران ها و شوک ها مخصوص کشورهای در حال توسعه نیست بلکه این مفاهیم در کشورهای توسعه یافته نیز وجود دارد. این بحران ها میتواند به عنوان سرریز خطرهای جهانی نیز بیان شوند3، که منجر به انتقال و قرارگرفتن در معرض آسیب ها و خطرات از طریق کانال های مالی، تجاری و اعتماد به سایر کشورها شود. زمانی یک اقتصاد را مقاوم و انعطاف پذیر می دانیم که بتواند بعد از وقوع شوک به همان سطح تولید پویای اولیه، اشتغال، دستمزد و رشد تجارت خارجی برگردد.
به اقتصاد مقاومتی میتوان از دو منظر نگریست: اقتصاد مقاومتی از بعد ایستا: به استفاده موثر از منابع باقیمانده در یک نقطه معین از زمان گفته میشود. در واقع اشاره به مقابله با کمبود منابع که تحت شرایط فاجعه تشدید میشود، دارد. اقتصاد مقاومتی از بعد پویا: به استفاده موثر از منابع در طول زمان برای سرمایه گذاری در بهبود و بازسازی گفته میشود. به بیان دیگر هدف از سرمایه گذاری که یک پدیده مرتبط با زمان است، کنار گذاشتن بالقوه منابع برای مصارف فعلی و تولید بهرهوری متناسب با نیاز آینده است - سرعتی است که یک سیستم از یک شوک شدید بهبود پیدا میکند.“ در مقابل، انعطاف پذیری استاتیک ظرفیت آسیب دیده را بازیابی نمی کند و بنابراین احتمالا منجر به بهبود کامل بعد از شوک نمیشود. به طور کلی اقتصاد مقاومتی دو جنبه زیر را مورد بررسی قرار میدهد:
-1 ظرفیت بازگشت به وضعیت قبلی تعادل، بدون تغییر ساختار جهت ارزیابی کشور از لحاظ تابآوری و انعطاف پذیری در برابر شوک های احتمالی باید شاخص هایی که بتواند میزان مقاومت و یا به عبارت دیگر میزان آسیب پذیری اقتصاد را اندازه بگیرد وجود داشته باشد. از جملهی این شاخص ها، شاخص مقاومت1، آسیب پذیری2 و شاخص رقابت پذیری جهانی3 است.شاخص مقاومت - تابآوری - :انعطاف پذیری - تابآوری - اقتصادی در سه سطح صورت می گیرد: اقتصاد خرد - کسب و کار فردی، خانوار یا دولت - ، اقتصاد میانی - صنعت فرد یا بازار - ، اقتصاد کلان - ترکیبی از تمام نهادهای اقتصادی، از جمله تعاملات آنها - . براساس شاخص بریگوولیو و همکارانش4 تابآوری در یک اقتصاد میتواند در حوزه های زیر وجود داشته باشد:
-1ثبات اقتصاد کلان - سهم کسری بودجه در تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم، نرخ بیکاری، سهم بدهی خارجی در تولید ناخالص داخلی - ، -2 کارایی بازار در سطح خرد - اندازه دولت، ساختار حقوقی و امنیت حق مالکیت، آزادی تجارت بین المللی، مقررات در زمینه کار، کسب و کار و اعتبار - ، -3 حکمرانی خوب استقلال قانونی، بی طرفی قضات، حفاظت، مداخله نظامی در عدالت، نظام سیاسی - ، -4 توسعه اجتماعی - آموزش، اشتغال، انسجام، صلاحیت، توزیع درآمد، سلامتی - .شاخص آسیب پذیری:اگر چه این یک اصل کلی است که هر اقتصادی که در معرض مخاطرات قرار میگیردآسیب میبیند، اما وسعت این آسیب به تاب آوری یک اقتصاد بستگی دارد.
وجود بازارهای داخلی کوچک، مقیاس اقتصادی کوچک، کمبود منابع سرمایهای، حجم زیاد واردات، محدودیت در اتخاذ و اجرای سیاستهای رقابتی، کمبود منابع در سرمایه گذاری روی تحقیق و توسعه1 ، وابستگی به صادرات محدود و خاص، ناتوانی در تأثیرگذاری بر قیمت های رقابتی از عوامل آسیب پذیری محسوب میشوند. همچنین مشکلات و بی ثباتیها در نرخ اشتغال و نداشتن مزیت های نسبی در تجارت نیز از موارد مؤثر در ایجاد آسیب پذیری است. نکتهای که وجود دارد این است که گاهی اوقات شکنندگی2 و آسیب پذیری به جای هم استفاده میشوند. اما تفاوت اندکی بین این دو وجود دارد؛ از جمله اینکه شکنندگی عمدتا مربوط به دولت و ظرفیت آن است، در حالی که آسیب پذیری در سطح کلان مربوط به کل اقتصاد و حساسیت نسبت به محیط خارجی شوک ها است. همچنین ارزیابی شکنندگی شامل قضاوت ذهنی بیشتر نسبت به آسیب پذیری، است و اندازه گیری آن چالش برانگیزتر است. در نهایت، شکنندگی، به دلیل آن که با متغیرهای سیاسی مرتبط است، میتواند به یک وضعیت موقتی تر و برگشت پذیر تر از آسیب پذیری تعریف شود.3در جدول 1 مقایسهای از مقدار این شاخصها نشان داده شده است.
مقادیر موجود در جدول1 با توجه به مطالعه بریگوگلیو به دست آمده است. برای محاسبه این شاخصها روشهای متعددی از جمله شاخص بریگوگلیو و همکاران، گروه پژوهشی سنتیننتال4 ، آژانس توسعه بینالمللی آمریکا 5، مجمع جهانی اقتصاد 6 و شاخص تابآوری جهانی FM 7 وجود دارد، در این مطالعه از شاخص بریگوگلیو و همکاران، به دلیل در دسترس بودن اطلاعات مربوط به ایران استفاده شده است. مقدار محاسبه شده شاخص مقاومت در ایران 1/46 است که56 کشور از این مقدار بالاتر هستند و وضعیت بهتری نسبت به ایران دارند. اما 31 کشور از این مقدار کمتر هستند و به مراتب وضعیت وخیم تری دارند.
در میان کشورها، سنگاپور با 3/88 بیشترین و بالاترین مقدار و رتبه را داراست و کشور پاکستان با 0/05کمترین و پائین ترین رتبه را به خود اختصاص داده است مقدار کمتر این شاخص نشان دهنده سطوح پائین تابآوری و انعطاف پذیری را نشان میدهد. همچنین بر طبق جدول مقدار محاسبه شاخص آسیبپذیری در ایران2/47 است که57 کشور از این مقدار کمتر هستند و وضعیت بهتری نسبت به ایران دارند. اما 28 کشور از این مقدار بیشتر هستند و به مراتب وضعیت وخیم تری دارند. در میان کشورها برزیل و چین با مقدار صفر بالاترین رتبه را دارهستند و کشور مالتا با مقدار 4/85 پائین ترین رتبه را به خود اختصاص داده استه همانطور که مشخص است مقدار کمتر این شاخص نشان دهنده آسیب پذیری کمتری میباشد.
