بخشی از مقاله
چکیده
آموزش و پرورش در جوامع امروزی به عنوان کلیدی ترین نهاد آموزشی در جهت توسعه همه جانبه به شمار می رود. چرا که در پرتو آموزش است که انسانها متحول می شوند. بر پایه نظام آموزشی و تربیتی یک جامعه است که نظم و انضباط اجتماعی حالت نهادی به خود می گیرد و عامه مردم به سوی فرهنگ ترقی و توسعه حرکت می کنند. چون هدف از آموزش و سرمایه گذاری آموزشی کشف و توسعه منابع انسانی در جهت تعالی بخش ارزشها و استعدادها و بهینه کردن آنهاست، در نتیجه آموزش مهمترین رکن برنامه ریزی جامعه است و کلیدی ترین عنصر در توسعه یک جامعه مردم آن جامعه هستند که باید از فرهنگ، آگاهی و مهارت های گوناگون برخوردار باشند. هدف این پژوهش بررسی نقش وجایگاه حقوق شهروندی در نظام آموزشی کشور است. روش پژوهش بر اساس هدف بنیادین و براساس ماهیت توصیفی است. از یافته های این پژوهش می توان به مواردی همچون مشارکت دانش اموزان در فعالیتهای فوق برنامه ،ضرورت برنامه جامع آموزش شهروندی بین خانه ،مدرسه و جامعه که در کل مقاله بطور مشروح پرداخته شده است اشاره نمود.
واژههای کلیدی: آموزش و پرورش، حقوق شهروندی،سرمایه اجتماعی.
مقدمه
شهروندی موضوعی است که نخستین بار در علوم اجتماعی عنوان شد؛ اما ضرورتهای توجه به آن سبب شد تا شاهد ظهور آن در مقوله های دیگر از جمله عرصه تعلیم و تربیت به عنوان یک عرصه بنیادی باشیم. شهروندی مفهومی است که از گذشته های دور تاکنون درتحول مدام بوده است. ابن خلدون در عصر خود بزرگترین نابغه جهان در فلسفه تاریخ و فلسفه زندگی اجتماعی بود، شهروندی را در شمار طبیعت آدمی می دانست که طبعا متفاوت از تصوری است که ما امروزه از آموزش شهروندی داریم. شهروندان هر جامعه عناصر اصلی و بنیادی آن جامعه را تشکیل می دهند. بدون تردید دارا بودن چنین شهروندانی که نسبت به حقوق و وظایف خودآگاه باشند و خود را نسبت به سرنوشت جامعه خویش مسئول دانسته ،و در امورمختلف مربوط به آن مشارکت نمایند، ضامن بقای آن جامعه1است - فتحی و همکاران، . - 10 :1388 با توجه به انتظاری که در نظام تعلیم و تربیت در رابطه با پرورش همه جانبه قابلیتها و توانایی های انسان می رود به نظر می رسد تربیت اجتماعی و به تبع ان تربیت شهروندی از اهمیت اساسی برخوردار است .امروزه به علت مسائلی همچون تمرکز زدایی از قدرت ،گسترش فوق العاده فناوری اطلاعات، دهکده جهانی و مسائل مشترک جهانی همچون آلودگی محیط زیست ،صلح و امنیت جهانی باعث شده که تربیت شهروندی نه تنها در سطح ملی و محلی بلکه در سطح بین المللی نیز مورد توجه قرار می گیرد - شیانی، . - 1383
حقوق شهروندی در تعریف خود ناظر بر حقوق فردی و رابطه فرد با دولت و نیز حقوق و رابطه او با دیگر شهروندان است و شامل حقوق سیاسی ،مدنی،اجتماعی ،فرهنگی و جنسیتی می شود.اگر چه شهروندی تنها شامل حقوق نیست و با مجموعه ای از تعهدات در قبال آن متوازن می شود اما این آگاهی از حقوق شهروندی است که شهروندان را نسبت به وظایف خود آگاه و متعهد می کند .بنابراین باید به آگاهی همه مردم : بویژه نوجوانان و دانش آموزان بعنوان قشر وسیعی از جمعیت از حقوق شهروندیشان توجه ویژهای مبذول داشت.دانش آموزان و نوجوانان بعنوان قشر تحصیل کرده جامعه در ارتباط زیاد با شعور جمعی و آگاهی عمومی قرار دارند.پس آگاهی آنان از حقوقشان در درجه اول راهی برای عمل به وظایف و تعهدشان استوزش شهروندی یک مفهوم متکثر و چند چهره است که ابعاد مختلفی همچون مسئولیت پذیری وحدت و تفاهم ملی، بردباری، قانون گرایی، درک و فهم اجتماعی مشارکت سیاسی و اجتماعی ، صلح جویی، وفاق و همدلی ، درک و فهم سیاسی ، مهارت زندگی ،برابری و تنوع را شامل می شود. امروزه با توجه به پیچیدگیهای عصر جهانی شدن، آموزش و پرورش ایران اگر بخواهد هدایت ملی و نظام ارزشی و مهارتهای شهروندی کودکان و نوجوانان را تحکیم و اعتلا بخشد، باید آنان را برای زندگی در عصر جهانی شدن در قرن بیست یکم، آماده کند.
تبیین:
هر جامعهای برای دستیابی به سطوح بالای توسعهیافتگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی نیازمند برخوردار از نیروی انسانی سالم، آموزشدیده و آگاه به حقوق اجتماعی، سیاسی و شهروندی خود است. آگاهی و دستیابی جامعه به حقوق شهروندی در یک پروسه کوتاهمدت یک ساله و یا حتی یک دهه مقدور نیست. بلکه آموزش حقوق شهروندی به عنوان یکی از الزامات و پیشفرض های توسعه انسانی، اجتماعی و سیاسی میباید به شکل در نظام اجتماعی خانوادگی، نظام آموزشی - آموزش و پرورش، دانشگاهها، دانشگاهها، سازمانهای نهاد - مردم نهاد NGO - ها و ... - نهادینه شود. اما آنچه روشن است با توجه به ساختار و محتوای نظام آموزش و پرورش و طولانی مدت بودن برنامههای آموزشی برای نسل کودکان، نوجوانان و جوانان نسبت به سایر نهادها و سازمانهای دولتی و غیر دولتی از جایگاه ویژهای برخوردار است. با توجه به انتظاری که در نظام تعلیم و تربیت در رابطه با پرورش همه جانبه قابلیت ها و تواناییهای انسان میرود، به نظر میرسد تربیت اجتماعی و به تبع آن تربیت شهروندی از اهمیت اساسی برخوردار است.
امروزه به علت مسائلی همچون تمرکززدایی از قدرت، گسترش فوق العاده فناوری اطلاعات، دهکده جهانی و مسائل مشترک جهانی همچون آلودگی محیط زیست، صلح و امنیت جهانی باعث شده که تربیت شهروندی نه تنها در سطح ملی و محلی بلکه در سطح بین المللی نیز مورد توجه قرار گیرد - یاوری و همکاران، . - 1392 در اینجا نخست به تعریف حقوق شهروندی و آموزش شهروندی میپردازیم. حقوق شهروندی در تعریف خود ناظر بر حقوق فردی و رابطه فرد با دولت و نیز حقوق و رابطه او با دیگر شهروندان است و شامل حقوق سیاسی، مدنی، اجتماعی، فرهنگی و جنسیتی میشود. اگرچه شهروندی تنها شامل حقوق نیست و با مجموعه ای از تعهدات درقبال آن متوازن می شود اما این آگاهی ازحقوق شهروندی است که شهروندان را نسبت به وظایف خود آگاه و متعهد می کند. بنابراین باید نسبت به آگاهی همه مردم ، بویژه نوجوانان و دانش آموزان به عنوان قشر وسیعی از جمعیت، از حقوق شهروندیشان توجه ویژهای مبذول داشت. دانشآموزان و نوجوانان به عنوان قشر تحصیل کرده جامعه، در ارتباط زیاد با شعور جمعی و آگاهی عمومی قراردارند.پس آگاهی آنان از حقوقشان در درجه اول راهی برای عمل به وظایف و تعهدشان است - شیانی، . - 8 :1383
آموزش شهروندی یک مفهوم متکثر و چند چهره است که ابعاد مختلفی همجون مسئولیت پذیری، وحدت و تفاهم ملی، بردباری، قانون گرایی، درک وفهم اجتماعی، مشارکت سیاسی و اجتماعی، صلح جویی، وفاق و همدلی، درک وفهم سیاسی، مهارت زندگی، برابری وتنوع را شامل میشود. امروزه با توجه به پیچیدگیهای عصر جهانی شدن، آموزش و پرورش ایران اگر بخواهد هدایت ملی و نظام ارزشی و مهارتهای شهروندی کودکان و نوجوانان را تحکیم و اعتال بخشد، باید آنان را برای زندگی در عصرجهانی شدن در قرن بیست و یکم، آماده کند. چرا که جهانی شدن نه فقط برای اقتصاد و سیاست و مناسبات اجتماعی، بلکه بر فرهنگها و نظام آموزشی و هویت مردمان نیز اثر دارد. فرآیند جهانی شدن خصوصیات ویژه ای را برای شهروندان قرن 13 می طلبد که می توان آنها را در سه قالب کلی بدین صورت برشمرد:
- 1دانش، مهارت و نگرش جهانی اندیشیدن و عمل کردن - 2 دانش مهارت و نگرش دمکراتیک - 3توانایی در کاربرد فناوری اطلاعات این سه مفهوم به شدت در هم تنیده شده، اثرات متقابل و چند جانبهای دارند. فناوری اطلاعات : باعث نزدیکی سریع و آسان افراد و ملت ها شده است. این امر موجب شده است اگر تا دیروز مردم یک کشور به صورت محلی اندیشیدهاند و به نحوه عمل دموکراتیک، در درون خود می اندیشیده اند، امروزه به اقدام دموکراتیک در سطح جهانی، بین ملتها بیندیشند. فناوری اطلاعات باعث شده است تا جهان در عرصه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی به یکدیگر وابسته گردد و این وابستگی، لزوم اندیشه و عمل جهانی را پدید آورده است..... در نهایت می توان گفت در قالب جهانی باید به صورت دموکراتیک عمل کرد و ابزار و عمل دموکراتیک، فناوری اطلاعات است. چرا که با توجه به فرآیند جهانی شدن، آینده تربیت به طور جدی متاثر از فناوریهای اطلاعاتی خواهد بود - کیث، 1379، . - 80 بی گمان تربیت شهروندان خوب یکی از مهمترین دل مشغولیهای اکثرنظام های تعلیم وتربیت در بسیاری از کشورهای دنیا میباشد مطالعات و پژوهشهای انجام شده در بسیاری ازکشورهای توسعه یافته و درحال توسعه نشان میدهد که مسئوالن تعلیم وتربیت در
