بخشی از مقاله
چکیده
جایگاه مادر در تربیت نسلهای جامعه از جمله کارکردهای مثبت و غیر قابل انکاری است که باید در سطح والای جامعه مطرح گردد. از آنجایی که ادبیات و به ویژه شعر، قابلیت نفوذ و تأثیر شگرفی بر جان و روان بشر دارد و مخاطبان بسیاری به خود جلب مینماید، عرصهی بسیار ارزشمندی برای بازتاب نقش مادر به شمار میرود. ادبیات معاصر عربی به واسطهی ظرفیتهای زبانی وعاطفی خود، تجلیگاه احساسات ناب ادیبان در موضوع شریف مادر بوده است. در این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی، ابتدا ضمن بیان معانی واژه مادر در متون دینی و ادبی، بازتاب جایگاه مادر در شعر عربی معاصر و درونمایههای آن مورد بررسی قرار میگیرد. مادر در شعر معاصر عربی، گاه مظهر عشق و دلدادگی است و عاشق؛ گاه معشوق است و همسر؛ دیگرگاه مادری دلسوز است و فداکار؛ گاه مظهر پارسایی و توکل و زمانی مظهر زهد و پرهیزگاری؛ گاه مظهر خردمندی و سیاستمداری و میهن پرستی است و در همه این احوال، معلم نیک اخلاق.
کلید واژگان: شعر معاصر عربی، مادر، جایگاه مادر در شعر.
-1 مقدمه
نظام خانواده، کانون گرم و نخستین تربیتگاه انسان است. پدر و مادر دو رکن این نظام هستند و مادر، اساس، محور و ستون نظام خانواده است. مادر علاوه بر تحمل مشقات و سختیهای دوران بارداری و زایمان و تحمل دوران شیردهی، نخستین مدرسه و اولین پایگاه تربیتی کودک است. کودک در این مدرسه، راه رفتن، غذا خوردن، سخن گفتن، عشق و محبت و علم و اخلاق را میآموزد. هویت زن، هویت جامعه است و درواقع ارزش گذاشتن به زن وکمالات وخدمات بی پایان او، ارزش گذاشتن به تمام اقشار جامعه است. مادری ومادر بودن، مفهوم بلندی است که زن را به درجه والای اشراق و تابش نور بر جانها واندیشهها میبرد و همین معنا و مفهوم بلند در ادبیات شرق و غرب، در گذشته و حال روزگاران، به مادر اختصاص داده شده و باعث گردیده، مادر در میراث فرهنگی عربی و اسلامی، جایگاهی ارزشمند و بیهمتایی بیابد.
با توجه به مسئولیت بسیار سنگین مادر در نظام خانواده و بلکه در نظام خلقت، خداوند متعال بعد از اطاعت و بندگی خود، اطاعت و احترام به والدین خاصّه مادر را فرمان داده است:
«وقضى ربك أَالت عبدوا ا ال إ ه وِبلْوال دين إ حسان إما ي بلغن عندك الْك أَحد ا أَو كال ا فال ت قل َّلمآ أُف و الت نهر ا وَ قل َّلما قَ والً من الرَْحة وقُل رَب ارْحَهما كَما ربَ ياِن صغريا» - اسراء23 /و - 24 كَرميًا واخْفض َّلما جناح الذلا خداوند متعال رنجها وسختیهایی که مادر تحمل میکند را چنین بیان فرموده است: ووصَينا اْلنْسانَ بوال ديه إ حسانً ْحَلَته أُمُه كُ رها ووضعته كُرهاًوَ لُه وفصالُه ثَالثُون شهراً. - احقاف - 15/ پیامبر اکرم - ص - وائمه اطهار - ع - نیز در سخنان گهربار خویش این مقام ومنزلت رابیان فرمودهاند.
در» روایت آمده است که روزی فردی از پیامبر صلی االله علیه و آله و سلم پرسید. ما حقﱡ الوالده؟ پیامبر - ص - جواب دادند:
هيهات هيهات لو أناه عدد رمل عاجل و قطر املطر أَّيم الدنيا قام بنی يديها ما عدل ذلکَ يومَ ْحَلتهُ فی بطنها.
- یعنی هرگز نخواهی توانست! هرگز نخواهی توانست! اگر فرزند به تعداد ریگهای بیابان و قطرات باران در جهان، در ادای حق مادر بکوشد معادل روزی که مادر فرزند را در شکمش حمل میکرد هم نمیشود.« - قپانچی،1374، ج/1ص - 548 اندیشمندان و ادیبان در طول تاریخ و در تمامی سرزمینها وکشورها، با زبانهای گوناگون و باکمال ادب واحترام و باکلمات وعبارتهای دلنشین، سعی کردهاند که عشق و محبت خود را به مادر بیان کنند. امروزه گزینگویههای بی نظیر آنها درتاریخ جاودانه مانده است.جبران خلیل جبران عزت و آبرومندی مادر را عزت و آبرومندی یک ملت میداند؛ شکسبیر آغوش مادر را نرمترین جای دنیا توصیف میکند؛ مارتن لوثر شیرین ترین چیز دنیا را قلب مادر میداند؛ ویکتور هوگو میگوید. اگر جهان کوچک گردد، مادر همچنان بزرگ میماند و ابراهام لینکولن تمام کمالات وپیشرفتهایی که به آن رسیده و یا در آینده به آن خواهد رسید مرهون و مدیون مادر خود میداند.
-2 بحث و بررسی:
-1-2 فداکاری و دلسوزی مادر
ابوالقاسم الشابی 1909 -1934 - م - ، ایثار و ازخود گذشتگی مادر را با این ابیات بیان میدارد.مادرکودک خردسالش را میبوسد و او را در آغوش میگیرد، آغوشی مقدس و با زیبایی آسمانی.دلواپس وشیفته اوست، در حالی که همواره در کنار اوست و همواره نفسهای پاک و مهر خود را نثار او میکند پاکی و مهربانی او حریم زندگی است. آیا حریمی بزرگتر و مقدستر از حریم مادر وجود دارد؟آفرین بر تو و خدایت خیر دهاد ای آغوش عشق ومادری، چقدر زندگی با تو کامل شده و مقدس میگردد.شاعر در این ابیات، آغوش مادر را بهترین مکان برای کودک میداند که کودک درآن مکان آرام میگیرد و عشق و محبت مادری را در آن حس میکند. از دیگاه ابو القاسم الشابی آغوش مادر، مکانی مقدس و حرمی امن برای کودک است. کودک از این مکان است که تکاملش را آغاز میکند.
-2-2 مادر: مدرسهی اخلاق و خردمندی
حافظ ابراهیم 1871 -1932 - م - ، علت عقب ماندگی ملل مشرق زمین را، عدم توجه به تربیت زنان میداند. ابیات او، فریادی بر وجدان مردان شرق برای آماده کردن زنان، جهت ایفای نقش در تربیت نسلها است.األمُ مدرسه إذا أعددهتا أعددت شعبا طيب األعراق األمُ روض إن تعهده احيا ِبلسری اورق أی ما ايراق األمُ أستاذُ األساتذه االلی شغلت ماثرهم مدی اآلفاق - ابراهیم، 1998، ص - 69 مادر مدرسهای است که اگر خوب آن را تربیت کنی، ملتی با اصل و نسب را آماده کردهای؛مادر چونان باغچهای است که گر باران به او رسد، بهترین میوه وسبزیها را میدهد؛ مادر استاد اساتید است؛ استادی که خوبیهایش تمام دنیا را فرا گرفته است. شاعر معتقد است که اگر زن خوب تربیت شود، قادر است به عنوان یک مادر نقش ایفا کند. لذا اگر مادران، فرزندان خود را خوب تربیت کنند آن جامعه در تمام زمینهها پیشرفت میکند.معروف الرصافی 1875 -1945 - م - مادر را آغازین مدرسه و مکتب تربیتی میداند.برتبية البننی أو البنات فحضن األم مدرسة تسامت أبخالق النساء الوالدات واخالق الوليد تقاس حسنا - الرصافی،2000، ص - 16 آغوش مادر با تربیت دختران و پسران، عنوان مدرسه به خود گرفت.اخلاق مادران و فرزندان،معیار نیکی است.
