بخشی از مقاله
چکیده
صدور معجزه از ناحیه معصومانعلیهمالسلام، یکی از مهمترین مباحث کلامی در موضوع امامت است لکن برخی همچون معتزله آن را تنها مختص انبیاءعلیهالسلام دانسته و امامت را بدون صدور معجزه نیز جائز دانسته اند. با توجه به اهمیت اعجاز در مباحث امامت از یک سو و صدور بسیاری از معجزات از ناحیه معصومانعلیهالسلام از سوی دیگر، نظر به دوران حساس امامت امام هادیعلیهالسلام و تعدد معجزات ایشان، در این نوشتار به دنبال این مطلب هستیم که جایگاه معجزات امام هادیعلیهالسلام در سیره علمی و ولایی ایشان را مورد بررسی و تحلیل قرار بدهیم. بررسیها نشان میدهد خبر دادن از ضمیر افراد و نیز خبر دادن از آینده، علم به لغات، استجابت دعا، شفابخشی، طیالارض، معرفت حیوانات به امام، آگاهی از خواب افراد و دستیابی به گنجهای زمین از مهمترین مصادیق اعجاز در سیره امام هادیعلیهالسلام است. تبیین مفهوم معجزه و جایگاه آن در دیدگاه دانشمندان امامی و نیز اصول حاکم بر معجزات امام هادیعلیهالسلام از قبیل ارتباط معجزه با شرایط سیاسی دوران ایشان، ضرورت اعجاز و نهایت اهتمام به امور و حوائج شیعیان و ابعاد هدایتی، معرفتی و تربیتی معجزات ایشان از دیگر مباحث این نوشتار به شمار میآید.
واژگان کلیدی: امام هادیعلیهالسلام، امامت، معجزه، کرامت، علم غیب، امامیه.
طرح مسأله
معجزات صادر شده از ناحیه معصومانعلیهالسلام اگرچه در بدو امر ناظر به داستانهای ایشان به نظر میرسد، لکن تأمل در کتب روایی و کلامی امامیه نشان میدهد که این موضوع یکی از موضوعات بسیار مهم در مباحث امامت بشمار میآید که از دیرباز تاکنون مورد توجه محدثان و متکلمان امامیه بوده است. سؤالهای مهمی که در خصوص معجزات معصومانعلیهالسلام اذهان را به خود جلب مینماید این است که با توجه به کمیت بسیار معجزات ایشان، اصول حاکم بر این معجزات و نقش آن در سیره معصومانعلیهالسلام چیست؟ و دیگر اینکه آیا میتوان ابعاد و گونههای إعجاز معصومانعلیهالسلام را در چینش منظم و منطقی طبقهبندی و مرتب نمود و مورد بررسی و تحلیل قرار داد؟ با توجه به حجم گسترده معجزات معصومانعلیهالسلام به منظور پاسخ به این سؤالها، در این پژوهش تنها معجزات امامهادیعلیهالسلام را مورد بررسی قرار میدهیم. اما در ابتدا پیش از پرداختن به این موضوع ذکر دو مقدمه »معجزه و جایگاه آن در کلام امامیه« و »اشاره ای به زندگی و دوران امامت امام هادیعلیهالسلام « ضروری به نظر میرسد:
-1 معجزه و جایگاه آن در کلام امامیه
یکی از مهمترین مباحث کلامی موضوع »معجزه« و جایگاه و کارکرد آن کلام امامیه است که در در مباحث نبوت و امامت مورد بررسی قرار میگیرد لذا در ابتدا به معنی اصطلاحی آن میپردازیم:
-1-1 اصطلاح معجزه
قرآنکریم از معجزه به »آیه« و »برهان« تعبیر کرده که در آیات "..وَلِرَسُولٍماکانَیَأْتِیَأَنْبِآیَهٍإِلاﱠ بِإِذْنِاللﱠهِ.. " - الرعد، 38فَذانِکَ - "..بُرْهانانمِرَبﱢکَنْفِرْعَوْنَإِلیمَلاَئِهِ.. " - القصص، - 32 این اصطلاح سپس برای ائمه اطهارعلیهالسلام نیز بکار رفته است. ابوبصیر گوید: »به امام صادقعلیهالسلام عرض کردم: به چه علتی خداوند عزوجل به انبیاء و رسولانش و نیز به شما معجزه عطا کرده است؟ حضرت فرمود: به این علت که دلیلی بر صدق آورنده آن باشد و معجزه نشانهای الهی است که خداوند آن را جز به انبیاء و رسولانش و حجتهایش به کسی عطا نمی کند که به واسطه آن صدق راستگو از دروغ دروغگو مشخص شود« - ابنبابویه، بیتا، ج. - 122 :1
وی در »اعتقادات الامامیه« نیز درباره معصومانعلیهالسلام مینویسد: اعتقاد ما این است که ایشان صاحب معجزات و دلائل هستند - ابنبابویه، 1414ق: . - 94 قطبراوندی نیز در بخش »فی معجزات النبی و الأئمهعلیهالسلام « در مقدمه »الخرائج والجرائح« ازامامکاظم علیهالسلام نقل میکند که حضرت فرمود: »أعظم الناس ذنبا و أکثرهم إثما علی لسان محمدصلیااللهعلیهوآله الطاعن علی عالم آل محمدصلیااللهعلیهوآله و المکذب ناطقهم و الجاحد معجزاتهم« - قطبراوندی، 1409ق، ج. - 17 :1 که از این دو روایت میتوان دریافت که معجزه در لسان روایات و در عصر معصومانعلیهالسلام علاوه بر أنبیاء و رسل الهی برای ائمه اطهارعلیهالسلام نیز بکار رفته است.
این اصطلاح توسط بزرگان امامیه نیز درباره ائمهعلیهمالسلام نیز استعمال شده است. نمونههای زیر بیانگر این مدعاست:عناوین برخی از ابواب »الإرشاد« شیخمفید چون »باب طرف من أخبار أمیرالمؤمنینعلیهالسلام و فضائله و مناقبه و المحفوظ من کلامه و حکمه و مواعظه و المروی من معجزاته.. « - مفید ، الإرشاد، 1413ق، ب، ج - 29 :1، »باب ذکر طرف من دلائل أبیالحسن موسیعلیهالسلام و آیاته و علاماته و معجزاته« - همو، ج. - 221 :2 و نیز ابوابی از کتاب »إعلامالوری« نوشته طبرسی همچون »فی ذکر شیء من معجزاته« درباره امامسجادعلیهالسلام - طبرسی، بی تا: » . - 258فی ذکر نبذ من آیاته و دلالاته و معجزاته« درباره امامکاظمعلیهالسلام - همو: . - 300 و نیز ابوابی در »بحارالأنوار« همچون »معجزاته و..« - مجلسی، 1404ق، ج63 :47 و ج29 :48 و ج. - 29 :49
اما در تعریف این اصطلاح، شیخ مفید میگوید: »معجزه امری خارق عادت و مطابق به ادعا و همراه با تحدی است که دیگران توانایی ندارند که مانند آن را بیاورند« - مفید، 1413ق، ح: . - 35 علامه مجلسی نیز نوشته است: »هی أمر تظهر بخلاف العاده من المدعی للنبوه أو الإمامه عند تحری المنکرین علی وجه یدل علی صدقه و لا یمکنهم معارضته« - مجلسی، 1404ق، ج. - 222 :17 بر این اساس با توجه به تعریف عام معجزه در بیان شیخ مفید و تعریف علامه مجلسی که قید »امامت« نیز در آن ذکر شده و نیز با توجه به استعمال این اصطلاح در روایات و آثار روایی و کلامی متقدمان و متأخران امامی میتوان دریافت که صدور معجزه اختصاصی به انبیاء ندارد بلکه ائمه اطهارعلیهمالسلام را نیز شامل میشود و این دیدگاه امامیه برخلاف دیدگاه معتزله است که صدور معجزه از غیر أنبیاء را إنکار میکنند - نک: مفید، 1413ق، و: . - 316
-2-1 جایگاه و کارکرد معجزه در تفکر امامیه
نکته اساسی که باید به آن توجه نمود این است که لزوما معجزه حاکی از نبوت نیست؛ چراکه این ادله مختص به نبوت نیست، بلکه این ادله دلالت بر صدق داعی به مطلب مورد ادعاء اوست. لذا اگر از ناحیه پیامبری صادر شود دلالت بر صدق إدعاء او یعنی نبوت وی دارد و اگر از ناحیه امامی صادر شود،
