بخشی از مقاله
چکیده:
کتاب های درسی یکی از ابزارهای مناسب برای القایهویّت فرهنگیملّی، - قومی و دینی - در جریان تعلیم و تربیت هستند؛ هر دولت و حکومتی بسته به نوع سیاست های فرهنگی و ایدئولوژیک خود، بر نوعخاصّی از ابعادهویّت فرهنگی تأکید می کند واحیاناً ابعاد دیگر را در مراتب پایین تر دنبال می کند و یاحتّی از آنها چشم پوشی می کند. بدون شک یکی از مهمترین ابعادهویّتی مردم هر جامعه ایهویّت قومی و دینی آنها است. انعکاس صحیح و به موقعمشخصّه های فرهنگی اقوام مختلف در کتاب های درسی به همراه انعکاس صحیحهویّت دینی وملّی جهت ایجاد وحدتملّی بین اقوام، می تواند احساس عدم جدایی و در حاشیه بودن قوم ها را از بین ببرد. در این پژوهش نحوه ی نگرش کتاب های درسی دوره ی ابتدائی نسبت به موضوعقومیّت و اقوام در ایران بررسی شده است تامشخّص شود اقوام چگونه و با تکیه بر چه نوعمؤلّفه ها ومشخصّه هاییمعرّفی شده اند و چه رابطه ای بین ابعاد مختلفهویّتملّی، قومی و دینی برقرار شده است. بر این اساس، پژوهش حاضر قصد دارد به تبیین جایگاه مفهوم هویت قوم در برنامه های درسی با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی محتوا.
واژگان کلیدی: هویت قومی، اقوام ایرانی، مقطع ابتدائی، کتاب های درسی.
مقدمه
هر دولت و حکومتی بسته به نوع سیاست های فرهنگی و ایدئولوژیک خود، برنوعخاصّی از ابعاد هویّت فرهنگی تأکید می کند واحیاناً ابعاد دیگر را در مراتب پایین تر دنبال می کند و یاحتّی از آنها چشم پوشی می کند. بدون شک یکی از مهمترین ابعادهویّتی مردم هر جامعه ایهویّت قومی و دینی آنها است. انعکاس صحیح و به موقعمشخصّه های فرهنگی اقوام مختلف در کتاب های درسی به همراه انعکاس صحیحهویّت دینی وملّی جهت ایجاد وحدتملّی بین اقوام، می تواند احساس عدم جدایی و در حاشیه بودن قوم ها را از بین ببرد - احمدی، . - 1378 امروزه هرچند جوامع بشری دارای نوعی وفاق اجتماعی و انسجام ملی هستند ولی افراد آن از نظر سنی، جنسی، شغلی، نژادی، قومی و مذهبی متفاوت از همدیگرند و این تفاوت ها باعث ایجاد گروه های اجتماعی متنوعی در جوامع می شود که پدیده ی هوبت قومی یکی از مشخصه های جوامع متنوع فرهنگی امروز است .
در چنین جوامعی خرده فرهنگ هایی متناسب با وضعیت گروهی های متنوع هویداست . از سوی دیگر کتاب درسی، ابزاری اساسی در انتقال مفاهیم، اطلاعات، ارزش ها، هنجار ها و حتی آموزه های فرهنگی و مذهبی در میان افراد است و در نهایت منجر به شکل گیری شخصیت کودکان و نوجوانان یک جامعه می شود . در این میان، تحلیل محتوای کتاب های درسی با توجه به مقوله هویت قومی ضرورت می یابد تا مشخص شود میزان توجه به مقوله هویت قومی در کتاب های درسی چگونه است - احمدی، . - 1383
. 1 هویت
دراصطلاح علمی به معنای چیستی شناسی یا کیستی شناسی است. در حقیقت هویت به مثابه امری احساسی یا آگاهانه، واقعی یا خیالی، موجود یا جعلی معطوف به پاسخ به چیستی و کیستی انسان ها به صورت انفرادی و جمعی است. خودشناسی و دیگر شناسی به منزله دو محور عمده در بحث هویت با معیارهای مختلفی اعم از علمی یا غیر علمی، بی طرفانه یا مغرضانه، احساسی و سطحی یا آگاهانه و عمیق مورد سنجش قرار می گیرد.روان شناسی فردی و اجتماعی، جامعه شناسی، علم سیاست و دیگر علوم انسانی داعیه ی نسخه پیچی برای توصیف و تبیین آن دارند. هویت امری اجتماعی است که فرد آن را در تعامل با افراد و گروه های اجتماعی کسب می کند.
هویت با این مفهوم دارای طبقه بندی های عدیده ای است که مهم ترین آن ها دو نوع هویت فردی و هویت جمعی است . هویت فردی که گاه به دو صورت شخصی و نقشی مطرح می شود و در مجموع به نوعی آگاهی اطلاق می شود که هر فرد در فرآیند اجتماعی شدن و تعامل با دیگران درباره ی خود کسب می کند .این خودآگاهی به صورتی نسبتآ سازمان یافته بخشی از نظام شخصیتی حایل و واسطه ی بین دنیای درونی و برونی فرد است و در حوزه یا میدان تعاملاتی، رابطه ی او را با خود و دیگران تنظیم و کنش هایشان را هدایت می کند . این نوع هدایت که توانایی فرد را به کاربردن ضمیر مفرد من نشان می دهد، معرف هویت و استقلال شخصی و نقشی فرد است.
ولی هویت جمعی معرف احساس تعلق فرد به گروه های اجتماعی یا واحدهای جمعی نظیر خانواده، طبقه ی اجتماعی، قوم، ملت و احساس تعهد در برابر آن ها است . این نوع هویت که معمولاً با ضمیر جمع "ما" بیان می شود، رابطه ی فرد را با گروه های اجتماعی تنظیم می کند . علاوه بر این، هویت به زندگی افراد معنا می بخشد . که هویت فرایند ساخته شدن معنا بر پایه ی یک ویژگی فرهنگی یا یک دسته ویژگی های فرهنگی که بر دیگر منابع معنا برتری دارد، است - مقصودی، 1380 - .کمال مطلوب هر حکومت ملی، برخورداری از یک ملت یکپارچهاست که در میان اعضای آن، تفاوت های چشمگیر زبانی، مذهبی، قومی و نژادی وجود نداشته باشد و همگان به یک هویت فراگیر ملی تعلق خاطر داشته و به آن وفادار باشند.
اما در میان کشورهای مستقل جهان کمتر کشوری یافت می شود که به طور طبیعی دارای جمعیتی فاقد تفاوت های زبانی، مذهبی و قومی باشد. ایران نیز سرزمینی است که در جریان تحولات گوناگون تاریخی و حرکت های جمعیتی، ترکیبی از اقوام را در خود جا داده است. از مهمترین وجوه تمایز جوامع کنونی که در عرصه های مختلف علوم انسانی ازجمله علوم سیاسی، جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی مورد مطالعه قرار گرفته است، تفاوت های قومی و
