بخشی از مقاله
چکیده
هویت همچون ردپایی است که در طول حرکتش در تاریخ از خود به جا می گذارد. این رد پا همان فرهنگ یا هویت آن تمدن است. هویت به سبب فرآیند بودنش نمی تواند مصنوع باشد. هویت امری خودآگاه نیست ، ما با درک خودمان و محیطمان است که هویت خویش را می یابیم. هر کوششی برای میان بر زدن و کوتاه کردن این فرآیند فهم یا ساختن جعل هویت ، به ضررمان خواهد بود. جست جو برای یافتن هویت می تواند ما را هم نسبت به محیط و هم نسبت به خودمان و جامعه ای که در آن زندگی می کنیم بسیار حساس تر کند. . در این مقاله سعی شده از با روش توصیفی تحلیلی به روشن شدن معنا و مفهوم هویت و ریشه ها و و حقیقت مفهوم هویت مکان به بررسی جایگاه آن ، نحوی ارتباط این دو و راه حل هایی دست یابی به هویت مکان در معماری بپردازیم.
واژههای کلیدی : هویت، هویتمندی مکان، حس مکان، معماری
-1مقدمه
یکی از مهمترین اصولی که انسانها همواره در تلاش برای دست یافتن به آن بودنند هویت و هویتمندی در جامعه بوده است . با گسترش روز افزون تکنولوژی و رسیدن به عصر پسا مدرن و فراموشی انسان از جایگاه اصیل خود این دغدغه به یکی از مسائل روز جامعه بشریت تبدیل شده است. هویت مکان به عنوان یکی از راه های ارتباط بین انسان و مکان ، بیشتر متوجه ارضای ذهنی و عاطفی بشر است تا نیازهایی که مستقیما با جسم او در ارتباط باشند. هویت مکان از ارزش های فردی و جمعی نشات می گیرد و با گذر زمان ، عمق ، گسترش و تغییر می یابد. ظاهر فیزیکی ، فعالیت و معانی ، مواد خام هویت مکان هستند و پیوند های دیالکتیک بین آنها ، روابط ساختاری اولیه این هویت ها می باشند. این تجزیه و تحلیل مولفه های هویت مکان کامل نیست.1این مقاله بر گرفته از رساله با عنوان طراحی خانه×مشق دانشگاه مازندران×،×فضای×گفتگو×محور×با×رویکرد هویتمندی مکان در مسیر تحقق ×پایداری×اجتماعی که در تاریخ 1394/6/2 با راهنمایی دکتر سید علی سیدیان دفاع شد.
-2هویت مکان
در بعضی از تعابیر، هویت مکان به عنوان معنای مکان تلقی می شود. به طوری که لینچ هویت مکان را چنین تعریف می کند.« هویت محل به ساده ترین جمله یعنی حدی که یک شخص می تواند مکانی را از سایر مکان ها بشناسد یا بازشناسایی کند به طوری که آن مکان شخصیتی مشخص بی نظیر و یا حداقل مخصوص به خود دارا باشد. - لینچ ، 1376 ، - 168 علاوه بر مشخصات کالبدی، فرهنگ کسی که فضا را تجربه می کند را اما در بعضی از تعاریف ، در هویت آن مکان مؤثر می داند اما در بعضی از تعاریف از انطباق تصویر ذهنی از یک مکان با عینیت آن مکان به هویت تعبیر می شود - قاسمی ، 1383 ، - 65
بعضی نیز هویت مکان را بخشی از هویت شخصی انسان دانسته و تجربه مستقیم محیط را در هویت مکان مؤثر می دانند که در این زمینه می توان به این تعابیر اشاره نمود از آن جائی که » رابطه میان انسان و مکان دو طرفه است ، زیرا کنش و خواسته های انسانی معنای را به فضا مترتب می سازد و فضای خالی را به یک مکان تجربه شده تبدیل می کند .و به همین ترتیب مکان می تواند بر انسان تأثیر متقابل گذارد، چرا که به واسطه معنایش به ارزش ها و به همین خاطر کنش های انسان جهت می دهد 64 - …، - Walmslely,1990 به همین خاطر هویت مکان بخشی از هویت شخصی است .هویت مکان در اثر تجربه مستقیم محیط فیزیکی رشد می یابد.بنابراین بازتابی از وجوه اجتماعی و فرهنگی مکان است .در عین حال در غنای شخصیت فردی نقش , - محوری دارد - Walmslely،59، - 1990 هویت مکان اگرچه شامل مشخصات و ویژگی هایی از یک محیط می باشد که نمود بیرونی دارند اما درک آن از طریق تجربه آن مکان حاصل می گردد و تجربه آن توسط فرد می تواند در شخصیت فردی و حتی شخصیت اجتماعی یک جمع تأثیرگذار باشد؛ و حتی فراتر از تأثیر، نقش بنیادی داشته باشد .
آنچه که از تعاریف هویت مکان به دست می آید این است کهاولاً هویت مکان تنها در رابطه با انسان قابل بررسی است یعنی وقتی مشخصه های خاص یک محیط توسط انسان درک می گردد می توان از واژه هویت مکان استفاده نمود در غیر این صورت هویت مکان معنای چندانی ندارد و از آنجائی که فرم، عملکرد و معنا از عناصر اصلی مکان هستند لذا هویت مکان نیز در ارتباط با این عوامل قابل بررسی و بازشناسی می باشد که البته باید توسط انسان به عنوان معیار اصلی این سنجش درک و بیان شودثانیاً. عامل دیگری نیز وجود دارد که آن ویژگی »زمان« می باشد و این عامل نشان دهنده پویایی بحث هویت به طور عام و هویت مکان به طور خاص است و بسیار تعیین کننده به حساب می آید. - نقی زاده ، 1390 ، - 75 -1
2هویتمندی مکان از دیدگاه دانشمندان
به عقیده پانتر ، حس مکان به واسطه فعالیت ، ساختار فیزیکی و یا معنا یه وجود می آید . پانتر معیارهای سنجش عوامل فیزیکی و کالبدی را منظر شهری ، چشم انداز ، نفوذ پذیری ، شکل ساخت و مبلمان شهری می داند. او همجنین معیارهای سنجش عوامل فعالیتی را کاربری ها ، میزان تردد پیاده ، میزان تردد سواره ، الگوهای رفتاری ، محیط مصنوع و خوانایی ومعیارهای سنجش عوامل معنایی را مناسبات فرهنگی ، عملکردهای ادراکی و ارزیابی کیفی معرفی می کند. - Carmona،2003، - 99از دیدگاه مونترگومی ، سرزندگی به شماری از مردم در داخل و اطراف خیابان در زمان های مختلف روز و شب ، میزان جذب امکانات و یا تسهیلات ، تعداد رویدادهای فرهنگی و جشن ها در طول سال ، وجود یک زندگی خیابانی فعال و به طور کلی تا چه حد یک مکان باعث احساس زنده و شادی و نشاط می شود. - 97, Montgomery، - 1998
بر اساس نظرات کرمونا ، طریقی که مکان ها در طول زمان به وسیله آن اداره شده و کنترل می شوند ، نیز موثر بر حس مکان می باشد Carmona - ،2007، - 102حس مکان از نظر استفانوویچ ، تنها یک راه ساده برای توضیح نحوه ادراک یا دریافت مکان توسط فرد نیست بلکه مفهومی ارزشی و چند بعدی است و به شناسایی نمادین و عاطفی فرد نسبت به مکان مربوط است.به عقیده ای رلف ، هویت مکان به عنوان یکی از راه های ارتباط بین انسان و مکان ، بیشتر متوجه ارضای ذهنی و عاطفی بشر است تا نیازهایی که مستقیما با جسم او در ارتباط باشند. هویت مکان از ارزش های فردی و جمعی نشات می گیرد و با گذر زمان ، عمق ، گسترش و تغییر می یابد.
ظاهر فیزیکی ، فعالیت و معانی ، مواد خام هویت مکان هستند و پیوند های دیالکتیک بین آنها ، روابط ساختاری اولیه این هویت ها می باشند. این تجزیه و تحلیل مولفه های هویت مکان کامل نیست. بنابراین با توجه به مطالب بیان گشته، مجموعه ای از ارزشهای فردی و جمعی، رخدادها، شکل ها، رنگ ها و بافت ها باعث شکل گیری هویت مکان می گردد که با گذر زمان و با تغییرات ایجاد شده در هویت انسان و رابطه او با مکان، مجموعه مذکور تغییر می یابد .شناخت رابطه بین انسان با مکان که با عبارت حس مکان شناخته می شود، از ملزومات مورد نیاز در پی بردن به هویت مکان و عناصر دخیل در آن می باشد. - کاشی ،1392، - 45
همچنین وی بر این موضوع تاکید دارد که برای هر مکان شاخصه و خصوصه منحصری قایل می باشد و آن را به سبب 3 نشانه ی هویت مکانی می داند که معرف حس مکان نیز هستند 1- :ساختار فیزیکی، 2- فعالیت و 3- معنارلف معنای مکان را مؤثرترین عامل در هویت مکان می داند » تا زمانی که معنای مکان ها در ساختار فیزیکی و فعالیت هایی که در آن رخ می دهد جست و جو شود، چیزی یافت نمی شود، بلکه باید معنا را در تصویرهای ذهنی و تجربه های انسان ها از مکان جست و جو کرد.« - ستایش ، 1393 ، - 4از نظر زو ، ساختارهای معنایی فضا و محیط ساخته شده برای ایجاد مجموعه هایی از کیفیات خاص و به وجود آمدن حس مکان نقش دارند حس مکان به نگرش ها ، جهان بینی ها ، ویژگی های فردی و پیوند افراد با مکان مانند نام مکان ، حکایات مربوط به مکان ، تجربه های مکان و پیوندهای معنوی با مکان بستگی دارد. Montgomery - . ،1998، - 115
به عقیده سالواسن ، حس مکان از تعامل سه عنصر موقعیت ، منظر و در هم تنیدگی فردی به وجود می آید که هر کدام از آنها به تنهایی برای خلق حس مکان کافی نیست. عوامل مختلفی چون بی حوصلگی ، یکنواختی ساختمان ها و ظهور عصر دیجیتالی ، تهدیدی برای حس مکان به حساب می آیند. از نظر وی شخصیت کالبدی ، مالکیت ، اصالت ، ساکنان و وسایل رفاهی ، طبیعت مانند آب ، گیاهان ، آسمان ، خورشید و فضاهای خصوصی و جمعی ؛ اجزای تشکیل دهنده مکان هستند ، که در خلق مکان موثرند. - کاشی ،1392، - 47دیوید کانتر معتقد است که مکانها نتیجه ارتباطات سه بعدی در هم تنیده فعالیتها، مفاهیم تصورات ذهنی عینی و ویژگیهای فیزیکی - کالبد - هستند .جهت درک و ارزیابی کامل مکانها ما باید بدانیم 1. :چه رفتاری با آن مرتبط است یا انتظار میرود که در یک مکان معین رخ خواهد داد، 2. ویژگی فیزیکی و جسمی آن مکان چه هستند، 3. ارزیابی مفاهیمی که مردم در آن محیط در رفتارشان حفظ میکنند . - ستایش ، 1393 ، - 4
از نظر فریتز استیل ، مهمترین عوامل کالبدی موثر در ادراک و حس مکان ، اندازه مکان ، درجه محصوریت ، تضاد ، مقیاس ، تناسب ، مقیاس انسانی ، فاصله ، بافت ، رنگ ، بو ، صدا و تنوع بصری است. - - steele ,1981یان نایرن اذغان می دارد که : »به اندازه انسان ها ، هویت های مربوط به مکان وجود دارد.« زیرا هویت در تجربه ، نگاه ، ذهن و نیت ناظر ، به همان اندازه موجود در ظاهر فیزیکی شهر یا منظره و چشم انداز وجود دارد. اگر چه هر شخصی ممکن است خودآگاهانه هویتش را به مکان هایی خاص نسبت دهد ولی این هویت ها در هر صورت میتن-ذهنی ترکیب شده و تشکیل یک هویت مشترک - هویت مکان - را می دهند. نایرن اعتقاد دارد این موضوع ناشی است از تجربه اشیاء و فعالیت های مشابه و یا آنچه که برای یافتن کیفیت هایی از مکان که مورد تاکید گروه های هم فرهنگ باشد، آموزش داده می شود. Carmona - ،2007، - 104
