بخشی از مقاله
چکیده
هدف اساسی این مقاله شناخت جایگاه و اهمیت فرهنگ ایثار و شهادت در بازنگري و تحول علوم انسانی است. فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان یکی از ویژگیهاي اساسی انقلاب اسلامی ایران نقش به سزایی در شکل گیري و پیروزي آن داشته است. این فرهنگ از مبانی اساسی مقاومت و دفاع رزمندگان اسلام در دوران دفاع مقدس و همچنین استقرار و تثیبت نظام جمهوري اسلامی بوده است. امروزه نیز این فرهنگ ضامن تداوم ارزشها و اهداف انقلاب اسلامی، عامل مهم در هویت بخشیدن به جامعه و تقویت همبستگی اجتماعی و همچنین به عنوان سپري در قبال تهاجم فرهنگی است.
این موضوع که فرهنگ ایثار و شهادت که نقش موثري در شکل دادن به هویت فرهنگی، ملی و مذهبی ایران دارد، را چگونه میتوان در محتواي دروس دانشگاهی علوم انسانی به عنوان یک سرمایه اجتماعی حفظ و تقویت کرده و گسترش داد، تا کنون مغفول باقی مانده است. در این مقاله سعی بر آن است که بر اساس روش تحلیل اسنادي به این موضوع مهم در تحول و بازنگري علوم انسانی پرداخته شده و به سوال مربوط به آن پاسخ داده شود. در این راستا ابتدا به مولفههاي فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان یک سرمایه اجتماعی و اثر بخشی آن در هویتسازي جامعه اشاره شده است.
سپس با رویکرد چگونگی ارتقاء و نو آوري در دروس و متون علوم انسانی متناسب با نیازهاي جامعه، به راهکارهاي تقویت و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت توضیح داده شده و بیان میشود که چگونه میتوان بر اساس پیش بینی دروس و مطالب جدیدي نظیر »فرهنگ سیاسی تشیع و مولفههاي آن«، »مطالعه سرمایههاي اجتماعی ایران اسلامی با تاکید بر فرهنگ ایثار« این مبحث را در متون علوم انسانی مورد بحث و بررسی قرار داد و آثار عمیق داخلی، منطقهاي و بین المللی این فرهنگ غنی را برشمرد.
کلیدواژهها: فرهنگ ایثار و شهادت، سرمایه اجتماعی، هویت اسلامی، علوم انسانی، بازنگري و تحول.
مقدمه
مراکزآموزشی و دانشگاهها رسالت تربیتی خطیري را در راستاي تربیت و پرورش افراد بر مبناي مفاهیم اساسی و بنیادي دین مبین اسلام بر عهده دارند. از آنجا که مفهوم جهاد، شهادت و ایثار از آموزههاي دین مبین اسلام هستند، بنابر اینتوجه به چنین آموزههاي مهمی در برنامههاي درسی مراکزآموزشی و دانشگاهها لازم و ضروري است و چنین موضوعاتی از دغدغه غالب دست اندرکاران نظام مقدس جمهوري اسلامی است - نادري زاده، . - 1378 فرهنگ ایثار و شهادت مجموعهاي از معناي نمادین است که ایثارگري و میل به شهادت و فداکاري را در افراد به وجود میآورد و با نهادینه شدن آن، نگرشها و رفتار افراد را به سمت رفتارهاي ایثارگرانه سوق مییابد و موجب تغییر و تحول در تمامی سطوح جامعه میگردد .
امروزه برخلاف گذشته عوامل اصلی تولید، عوامل سنتی بمانند کار، زمین و سرمایه نیستند. نتایج نشان داده که علاوه بر عوامل تولید سنتی، عوامل جدید و مدرن در افزایش تولید و بهروري، از قبیل سرمایه اجتماعی و شاخصهاي حاکمیت دول نقش اساسی دارند - محنت فر، جعفري صمیمی، . - 1378 در این راستا شهادت نیز به عنوان یک سرمایه اجتماعی است که طبق آن فرد خود را براي بقاي نظام و سیستم اعتقادي و اجتماعی فدا میکند. شهادت و ایثار، کلمات و مفاهیم ارزشی هستند که تقریبا با تفاوتهایی در همه جوامع بشري مطرح میشوند. در آموزههاي دینی ما، جوهره و عصارة فرهنگ ایثار و شهادت از خودگذشتگی و اخلاص و آزادمنشی هوش مندانه و هدف مند است. در این راستا تقویت و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، کارکردهاي مثبت اخلاقی، اعتقادي، سیاسی، اقتصادي و فرهنگی زیادي در کشور دارد و نسلهاي بعدي میتوانند آن را به عنوان یک الگوي زندگی از آن استفاده و خود را در مقابل تهاجم فرهنگی بیگانگان واکسینه کنند.
با عنایت به نکات مذکور در این مقاله سعی بر آن است که بر اساس روش کیفی تحلیل اسنادي به این سوال پاسخ داده شود که »با توجه به نقشی که فرهنگ ایثار و شهادت در شکل دادن به هویت اجتماعی و فرهنگی دارد، چگونه میتوان آن را در محتواي دروس دانشگاهی علوم انسانی به عنوان یک سرمایه اجتماعی تقویت کرده و گسترش داد؟.« در پاسخ به این سوال ابتدا به مولفه هاي فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان یک سرمایه اجتماعی اشاره میشود. سپس به راهکارهاي تقویت و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در علوم انسانی تشریح میگردد که چگونه میتوان بر اساس پیش بینی رشته ها ودروس جدیدي این مبحث را در متون علوم انسانی مورد بحث و بررسی قرار داد در راستاي تقویت هویت و تحکیم همبستگی اجتماعی از آن بهره گرفت.
1. بررسی مفهوم و تعریف فرهنگ ایثار و شهادت و سرمایه اجتماعی
الف- تعریف و کارکردهاي فرهنگ ایثار و شهادت
فرهنگ شهادت عبارت است از تمامی آثار باقیمانده از شهید، اعم از غیر مادي - معنوي - مثل باورها، اعتقادات، رفتارها، اهداف و دیگر وجوه معنوي و الهی شهید که الهام گرفته از قرآن و آموزه هاي معصومین علیهم اسلام می باشد . و آثار مادي آن عبارتند از تربت پاك شهید، وسایل شخصی، اسامی خیابان ها، مراسم مربوط به شهید، آثار مکتوب و کلاً هر آن چیزي که قابل مشاهده و لمس بوده و یادآور شهید باشد. - دبیرخانه شوراي هماهنگی و نظارت بر امر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، - 1389
