بخشی از مقاله
چکیده :
در هر نظام آموزشی چه در آموزش و پرورش و چه دانشگاه برخی اصول ، قواعد و برنامه هایی مطابق سرفصل های مصوب و رسمی اجرا می گردد و بخش دیگری که اهمیت آن از بخش اول کمتر نیست برنامه درسی غیررسمی می باشد.هدف و مقصود ی که در این مقاله به دنبال آن هستیم معرفی جایگاه و نقش برنامه درسی غیررسمی که از آن به برنامه پنهان تعبیر شده؛ در دستیابی به شایستگی های معلمی است .برنامه های پنهان مجموعه ای از فعالیتهایی است که بصورت غیر رسمی در خارج کلاس و در فضای دانشگاه فراگیرنده کسب می کند. که در دانشگاه فرهنگیان دانشجو معلم با توجه به محیط شبانه روزی که در آن حاکم است دانشجو بیشتر در معرض برنامه درسی غیررسمی قرار دارد.
در این تحقیق که ابتدا به روش مروری نیم نگاهی به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش دارد و سپس به روش علمی - پژوهشی بحث » ظرفیت برنامه های درسی غیررسمی تربیت معلم برای تحقق شایستگی های معلمی « را دنبال نموده ؛ از آنجا که از ویژگی های روش تحقیق مروری آن است که اگرهر یک از تحقیقات منفرد را تنها به عنوان بخشی از یک موضوع می پردازد ، تحقیق مروری با کنار هم گذاشتن نتایج تحقیقات متعدد میتواند تصویر کامل را نشان دهد. روشی که شاید بتوان گفت کمتر بدان توجه شده است و با وجود کتابهای بسیاری که در حوزه روش تحقیق در ایران تالیف و ترجمه شدهاند،در آنها کمتر روش تحقیق مروری در نگارش مورد توجه قرار گرفته است.
کم توجهی به تحقیق مروری در آثار پژوهشگران ممکن است پیامد های ناخوشایندی نظیر انجام شدن تکراری تحقیقات و انجام نشدن پژوهش در زمینه هایی که مورد نیاز است را فراهم آورد. علاوه بر آن، بدون تحقیقات مروری ممکن است تنها با تکیه بر مقاله خاص به نتیجه گیری بپردازند که اقدامی نادرست است و مخاطب می تواند با استفاده از این روش تحقیق مروری به آن پاسخ دهند و لذا در این تحقیق بیشتر در جهت ارائه یک نتیجه جامع از تحقیقات متعددی است که در حوزه اثرگذاری برنامه درسی پنهان نگارش یافته اند و قصد دارد به بررسی میزان نقش برنامه درسی غیررسمی در تحقق شایستگی های معلمی بپردازد.
همانگونه که در نتیجه گیری نیز بیان می گردد می توان گفت برنامه درسی غیررسمی در درون دانشگاه فرهنگیان ، این ظرفیت و قابلیت را دارد تا با جلب فضای اعتمادساز درون دانشگاه ، دانشجو معلمان را به مشارکت فعالانه وادار کند و در چنین فضایی است که در پرتو همدلی و همزبانی گروه های فعال جامعه دانشگاهی دانشگاه فرهنگیان دست به دست هم داده و در کسب شایستگی های لازم دانشجو معلمان را یاری می رسانند.
کلمات کلیدی : برنامه درسی ، برنامه درسی غیر رسمی ، تربیت معلم ، شایستگی ، دانشجومعلمان .
مقدمه:
آموزش و پروش در هر کشور اساسی ترین نهادی است که متولی امر تربیت و تعلیم بر اساس بنیادها و اصول حاکم بر آن می باشد که در کشور ما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نظام تعلیم و تربیت بر اساس مبانی و محتوای اسلامی منبعث از قانون اساسی و اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی شکل گرفته است و از ابتدای پیروزی انقلاب تا کنون » در سه دهه گذشته تلاشهای وافر و قابل تقدیری از سوی مسئولان و دست اندرکاران نظام تعلیم و تربیت برای بهبود و اصلاح نظام آموزشی کشور به عمل آمد که خوشبختانه نتایج مثبت و مفیدی نیز بر جای گذاشته است لیکن هنوز آموزش و پرورش با چالش های جدی روبرو است و برونداد آن در طراز جمهوری اسلامی ایران و پاسخ گوی تحولات محیطی و نیازهای جامعه نمی باشد.
از این رو تأکیدات حکیمانه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی مبنی بر ضرورت تحول بنیادی در آموزش و پرورش با تکیه بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی - ایرانی وتدوین الگویی اسلامی- ایرانی برای تحول و پرهیز از الگوهای وارداتی ، کهنه و تقلیدی محض، چراغ راه برون رفت از چالش های نظام آموزشی کشور می باشد « - سند تحول راهبردی نظام تربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامیایران در افق چشم انداز، - 6 : 1389 لذا بر این اساس طرح تحول بنیادین به عنوان سند راهبردی نظام آموزش و پرورش کشور توسط صاحب نظران و اندیشمندان عرصه تعلیم و تربیت کشور تدوین و پس از تصویب اکنون به مثابه نقشه راه پیش روی مسئولان و متولیان امر تعلیم و تربیت کشور است .
که بر مبنای این نقشه راه ، دانشگاه فرهنگیان تأسیس و راه اندازی گردیده تا با تربیت معلمانی شایسته بتواند آموزش و پرورش را در انجام مأموریت خطیری که بر دوش آن نهاده شده است به پیش برد و زمینه رشد و بالندگی دانش آموزان را در همه ابعاد تربیتی از جمله سیاسی و اجتماعی فراهم نماید. این محقق نخواهد شد جز با یک نگاه عمیق و برنامه ریزی و سیاستگذاری مدون در امر تربیت معلم که خود جایگاه و اقتضائات زیادی را طلب می نماید که در این مقاله به تبیین یک بعد اساسی که می شود گفت یکی از مهمترین نقش ها را در کسب شایستگی های معلمی برای دانشجو معلمان ایفا می نماید یعنی برنامه درسی غیر رسمی پرداخته شده است.برای روشن شدن موضوع ابتدا به تبیین موضوع می پردازیم و سپس به طرح مسئله و بسط آن خواهیم پرداخت و در نهایت نتایج بحث را جمع بندی خواهیم نمود.
مفاهیم و اصطلاحات
1- برنامه درسی : کلمه ی برنامه درسی 1 به معنای راهی که باید طی شود گرفته شده است . این تصور بر یک مسیر یا برخی موانع یا وظایفی دلالت می کند که هر فرد بر آن ها غلبه پیدا می کند. یعنی مقوله هایی که دارای آغاز و انجام است و باید هدف هایی از آن ها منتج شود - ملکی، - 8 :1381
2 - انواع برنامه درسی : آیزنر معتقد است که مدارس به طور همزمان مبادرت به تدریس سه برنامه ی درسی می نمایند . این سه برنامه عبارتند از : برنامه ی درسی صریح، آشکار - رسمی - ، برنامه درسی پنهان - ضمنی - و برنامه درسی پوچ - یا مغفول - - مهرمحمدی ، - 633 : 1381 - 1- 1 برنامه درسی آشکار : منظور از برنامه ی درسی رسمی، فعالیت های برنامه های درسی هستند که نظام آموزشی آن ها رابه طور رسمی اعلام می کند و در بسیاری از موارد در قالب کتاب های درسی در مدارس و مراکز آموزش عالی تدریس می شود . - آیزنر،1985، »مراجعه به« نوروز زاده، :1385 اینترنت -
- 1- 2 برنامه درسی پوچ : مفهوم برنامه درسی پوچ به معنای دعوت به آگاهی و هوشیاری در تصمیم گیری های مربوط به برنامه درسی-خواه در سطح کلان - کشوری - یادر سطح خرد - مدرسه و کلاس درس - است که در صدد است تاتصمیمها ی برنامه درسی را از بستر ناهوشیاری و ناخود آگاهی خارج کند .به عبارت دیگر پیام برنامه درسی پوچ برای برنامه ریزان درسی آن است که این تصمیم گیریها باید هوشیارانه و با توجه به نیازها و ضرورت های حال و آینده فردی و اجتماعی اتخاذ شودو برنامه ریز گرفتار آفت سنتها و عاد ت نشود. - مهرمحمدی و همکاران ، - 1387درچارچوب نظری برنامه درسی و روشهای پژو هش و کشف آن باید گفت برنامه درسی ناگفته یا مغفول از مقایسه حاصل می شود .
انچه در این مقایسه نبود را نشان میدهد مغفول نام دارد . بر این اساس عمده ترین موضوع در پژوهش های حوزه برنامه درسی ناگفته یا مغفول، شناسایی وضع معیار برای مقایسه است . گرچه طرقی برای ترسیم وضع معیار قابل تصور است، اما محدودیت های این طرق نیز آشکار است. در عین حال، در شناخت برنامه درسی ناگفته یا مغفول نمی توان عناصر برنامه درسی را نادیده گرفت. - موسی پور ، - 1387
- 1-3 برنامه ی درسی غیر رسمی - پنهان یا ضمنی - :
از آنجا که از مفهوم برنامه درسی غیر رسمی تعبیر به برنامه پنهان شده است ما در این مقاله بیشتر از این تعبیر استفاده خواهیم نمود.با توجه به اینکه مبحث کلیدی این مقاله موضوع برنامه درسی پنهان است لازم است د ر این جا به برخی تعاریفی که صاحب نظران ونظریه پردازان از برنامه ی درسی پنهان ارائه کرده اند، اشاره شود :"فیلیپ جکسون " در سال 1968واژه برنامه ی درسی پنهان را رسماً وارد ادبیات برنامه ریزی درسی کرد . او این واژه را در کتاب زندگی در کلاس درس مطرح نمود. - اولین واژه شناسی بین المللی برنامه درسی، "مراجعه به" نوروزی، :1386 منتشر نشده - .
رونالد دال" چنین اظهار می نماید : این درست است که برنامه درسی رسمی در مدارس طراحی می شوند .
اما نوعی دیگر برنامه درمدارس موجود است که طراحی نشده و دربرگیرنده برنامه ی درسی ارتباطات اجتماعی شاگردان است . - اولین واژه شناسی بین المللی برنامه درسی، "مراجعه به" نوروزی، :1386 منتشر نشده - " گیرنز" در سال 1991 مفهوم بازآفرینی فرهنگی را مطرح می سازد که مدارس از طریق برنامه ی درسی پنهان مفاهیم اجتماعی ازقبیل: ارزش ها، نگرش های فرهنگی، اعتقادات، زیبایی های موجود در زندگی و ... را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کند . - اولین واژه شناسی بین المملی برنامه درسی، "مراجعه به" نوروزی، :1386 منتشر نشده - "رابرت دری بن " معتقد است که شاگردان، برنامه ی درسی پنهان را از طریق مشاهده ی عملکرد ساخت اجتماعی کلاس درس و شیوه ی استفاده ی معلم از اقتدار می آموزد.
در واقع شیوه ی ساخت اجتماعی کلاس و نحوه ی استفاده ی معلم از قدرت موجب یادگیری مفاهیمی غیر از مفاهیم آکادمیکی در شاگردان می گردد که آن ها را برنامه ی درسی پنهان می خواند."بلوم" - 1981 - برنامه درسی شامل برنامه ی درسی آشکار و پنهان می داند . به اعتقاد او برنامه ی درسی پنهان، غیرمدون و تعریف نشده است. او می گوید: برنامه ی درسی پنهان در نظام آموزشی در زندگی و تعامل در محیط های یادگیری شکل می گیرد . از نظر بلوم، برنامه درسی هم فرآیند است و هم نتیجه، هم پنهان است و هم آشکار . - نوروز زاده، :1385 اینترنت - تربیت : تربیت، به لحاظ نحوه ی سازماندهی و اعتبار قانونی، به دو نوع رسمی و غیر رسمی تقسیم می شود 1 تربیت رسمی، بخشی از جریان تربیت است که بر اساس قوانین و مقررات قانونی و به شکل سازمان دهی شده و انعطاف پذیر صورت می گیرد و به موفقیت در کسب شایستگی های موردنظرمی انجامد.
