بخشی از مقاله
چکیده
با گسترش پدیده جهانی شدن، کشورها ناگزیر به رویارویی و پاسخگویی به تهدیدات و چالشهایی هستند که پیش از این در ادبیات امنیت نمود و جایگاهی نداشتند. تهدیدات امنیتی غیر سنتی، توسعه، بقا و بهزیستی نوع بشر و دولتها را با تهدیدات و چالش های جدی روبه رو می کندبر. این اساس، تهدیدات امنیتی غیر سنتی ذاتاً غیر نظامی و فراملی هستند و در نتیجه جهانیشدن و انقلاب ارتباطات به سرعت پخش میشوند؛ بدینمعنا تهدیدات غیر سنتی خطرناکتر از تهدیدات سنتی هستند زیرا این تهدیدات نهادهای حکومتی و جمعیتهای غیر نظامی - مدنی - را تهدید میکنند و خاستگاه آنها انسان غیر دولتی و عوامل طبیعی است. بر این اساس، وقوع تهدیدات غیر سنتی، پیشبینی ناپذیر است و افزایش و تحرک و گسترش فعالیت افراد، شدت انتشار و تکثیر سریع آنها را در جهان تشدید می کند.
یکی از حوزههای اصلی این تهدیدات غیر سنتی و جدید، تهدیدات زیستی است. شمار فزاینده ای از تهدیدات غیر سنتی زیستی از قبیل تروریسم بیولوژیک، فرسایش محیطی فرامرزی، کاهش منابع، شیوع و گسترش بیماریهای واگیردار، کمبود مواد خوراکی از جمله تحولات و تهدیدات دو دهه گذشته بودهاند که با خاستگاههای مختلف در سطوح ملی و بینالمللی سربرآورده اند و پیش از این، طی تاریخ بشر بدینسان وجود نداشته به گونه ای که پیامدهای نگران کننده ای برای کشورهای خاص یا جامعه بینالملل به دنبال داشتهاند.همزمان با گسترش پدیده جهانی شدن شاهد آن هستیم که مقوله امنیت هم از نظر مرجع، هم از نظر ابعاد و گستره و هم از نظر سطوح و اهداف تفسیری موسع پیدا کرده است و این موضوع به خوبی در مکتب کپنهاگ مورد بررسی، تبیین و تحلیل قرار گرفته است.
در این خصوص بیوتروریسم نوین به عنوان یکی از تهدیدات جدی برای امنیت انسانهایی که ساکن فضاهای جغرافیایی خاص از جمله شهرهای بزرگ، شهرهای مرزی و شهرهای ساحلی هستند مطرح شده است که باید برای مقابله با آن اقدامات لازم صورت پذیرد.هدف اصلی نویسندگان مقاله حاضر بررسی این موضوع است که بیوتروریسم چه تأثیراتی بر امنیت انسانهای ساکن کلانشهرها از جمله تهران دارد و چه راهکارهایی برای مقابله با آن در سطوح و حوزههای موضوعی مختلف میتوان ارائه داد؟ فرضیهای که در پاسخ به این سؤال مطرح میشود این است که بیوتروریسم، در پنج بعد جسمی، روانشناختی،سیاسی، اقتصادی و اجتماعی امنیت شهروندان کلانشهرها را به خطر میاندازد و باید با پنج دسته ابزارهای فرهنگی، آموزشی، پژوهشی، بهداشتی و درمانی و سیاسی- امنیتی با آن مقابله کرد.
واژگان کلیدی: جهانی شدن، بیوتروریسم، امنیت، کلانشهر، تهران.
مقدمه
جهانی شدن به عنوان پدیدهای مهم و فراگیر در قرن بیست و یکم به شمار میرود. از این پدیده تعاریف گوناگونی ارائه شده است و میتوان گفت تعریف مشخص و واحدی از آن در مجامع دانشگاهی وجود ندارد. اگر به هم فشردگی زمان و مکان، فرسایش مرزها، کمرنگ شدن موانع جغرافیایی، جریان آزادانه کالا، خدمات، سرمایه، تکنولوژی و ارتباطات، گسترش فعالیتهای اقتصادی در ورای مرزها و تشدید ارتباطات جهانی را به عنوان مهمترین شاخصها و ویژگیهای آن قلمداد کنیم باید اشاره کنیم که این شاخصها، چالشها و مخاطراتی را برای امنیت انسانی، ملی و زیستی به همراه داشتهاند.بنابراین امروزه کشورها ناگزیر به رویارویی و پاسخگویی به تهدیدات و چالشهایی هستند که پیش از این در ادبیات امنیت نمود و جایگاهی نداشتند. تهدیدات امنیتی غیر سنتی، توسعه، بقا و بهزیستی نوع بشر و دولتها را با تهدیدات و چالشهای جدی روبهرو میکندبر. این اساس، تهدیدات امنیتی غیر سنتی ذاتاً غیر نظامی و فراملی هستند که در نتیجه جهانیشدن و انقلاب ارتباطات به سرعت پخش میشوند. بدینمعنا تهدیدات غیر سنتی خطرناکتر از تهدیدات سنتی هستند زیرا:
1.این تهدیدات نهادهای حکومتی و جمعیتهای غیر نظامی - مدنی - را تهدید میکنند و خاستگاه آنها انسان غیر دولتی و عوامل طبیعی است. از این رو، تهدیدات ممکن است نتیجه اعمال مشخص اشخاص گروههای اجتماعی باشند تا اقدامات دولتی. بر این اساس، وقوع تهدیدات غیر سنتی، پیشبینیناپذیر است و افزایش و تحرک و گسترش فعالیت افراد، شدت انتشار و تکثیر سریع آنها را در جهان تشدیدمیکند.
2. اثرات غیر مستقیم این امور میتوانند موجب زیانهای هنگفت اقتصادی برای منطقه یا کل جهان شود - کاویانی راد، . - 89-88 :1390یکی از حوزههای اصلی این تهدیدات غیر سنتی و جدید، تهدیدات زیستی است. شمار فزایندهای از تهدیدات غیر سنتی زیستی و اجتماعی از قبیل بیوتروریسم، فرسایش محیطی فرامرزی، کاهش منابع، شیوع و گسترشبیماریهای واگیردار، کمبود مواد خوراکی، خرید و فروش کودکان، قاچاق مواد مخدر، خرید و فروش تسلیحات، مهاجرتهای غیر قانونی، توریسم جنسی، سوءتغذیه و آسیبهای اجتماعی از جمله تحولات و تهدیدات دو دهه گذشته بودهاند که با خاستگاههای مختلف در سطوح ملی و بینالمللی سربرآوردهاند و پیش از این در تاریخ بشر بدینسان وجود نداشتهاند؛ بهگونهایکه پیامدهای نگرانکنندهای برای کشورهای خاص یا جامعه بینالملل به دنبال داشتهاند - کاویانی راد، . - 89 :1390
بنابراین، در عصر جهانی شدن، تحولات تکنولوژیک و ابداعات و اختراعات جدید علمی، تروریستها هم به دنبال استفاده از ابزارهای مؤثر برای گسترش ارعاب، ترس و خشونت هستند تا از این طریق قدرت چانهزنی خود را بالا ببرند. حتی امروزه صحبت از ابرتروریسم3 به میان آمده است که به معنای استفاده تروریستها از سلاحهای کشتار جمعی مثل سلاحهای بیولوژیک، شیمیایی، رادیو اکتیو و هستهای است. درنتیجه بیوتروریسم به معنای استفاده از سلاحهای بیولوژیک در حملات تروریستی است و ویروسها، باکتریها و قارچها میتوانند در این نوع از تروریسم مورد استفاده تروریستها قرار گیرند؛ به عنوان نمونه سیاهزخم، طاعون، آبله و... سموم بسیار متنوع و متعددی از ویروسها و باکتریها هستند که در تولید سلاحهای بیولوژیک از آنها استفاده شده است . - Teckman, 2013: 8 -
هدف از نگارش این مقاله که با رویکردی بینارشتهای نوشته شده بررسی این موضوع است که بیوتروریسم به عنوان یکی از مصادیق تهدیدات امنیتی جدید دارای چه ویژگیها و مؤلفههایی است، چگونه میتواند امنیت انسانی را در کلانشهر تهران به خطر اندازد و با استفاده از چه راهکارهایی میتوان با آن مقابله کرد. به همین منظور مطالب در سه مبحث بررسی خواهد شد. در مبحث نخست به مقوله بازنگری در مفهوم امنیت و تبدیل شدن انسان به عنوان مرجع امنیت در قرن بیست و یکم پرداخته خواهد شد. در مبحث دوم بیوتروریسم به عنوان یکی از مصادیق مهم تهدید امنیت انسانی معرفی خواهد شد و ویژگیها و مؤلفههای آن بررسی خواهد شد و تأثیرات آن بر امنیت انسانی و امنیت زیستی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در مبحث سوم با نگاهی آیندهپژوهانه راهکارهایی برای مقابله با این تهدید با سه دسته ابزارهای فرهنگی- آموزشی، بهداشتی و درمانی و سیاسی- امنیتی ارائه خواهد شد.
بازنگری در مفهوم امنیت - از امنیت ملی به امنیت انسانی -
