بخشی از مقاله
چکیده:
هدف این مقاله بررسی جریان شناسی سیاسی گروههای سلفی و تکفیری با تأکید بر گروه داعش است. بر اساس یافتههای پژوهشها سلفی گروهی از مسلمانان تندرو از اهل سنت هستند که عقاید و باورهایی انحرافی از اسلام دارند. در این میان، جریانی خشونتطلب و رادیکال به نام داعش، در مدتی کوتاه توانسته است به بخشهایی از سوریه و عراق تسلط یافته، در کانون تحولات سیاسی بینالمللی قرار گیرد. رهبر آنها خود را خلیفه مسلمانان خوانده و از دیگر مسلمانان خواسته شده است که از آنها پیروی کنند؛ بنابراین، برای شناخت بهتر این جریان و اتخاذ تدابیر و راهبردهای مناسب برای مقابله، این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که »مؤلفههای فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری به ویژه گروه داعش کدامند؟« برای پاسخ به این پرسش از روش تحلیل اسنادی که از انواع روشهای کیفی است، استفاده شده است.
با این روش، اسناد و مدارک موجود شامل کتب، مقالات وغیره بررسی شده است. پژوهش حاضر ابتدا به بررسی مفاهیم فرهنگ سیاسی و جریان سلفی تکفیری، نظریهپردازان فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری و انواع جریانهای سلفی پرداخته است. در این باره همچنین مؤلفههایی چون خلافت، جهاد و شهادت را شناسایی کرده و آنها را به تفکیک مورد بررسی قرار داده است. یافتهها حاکی از آن است که خلافت، اصلیترین مؤلفه فرهنگ سیاسی داعش است. همچنین از نگاه آنان جهاد ابزار تحقق خلافت بوده و به شکلهای مختلف آن علیه گروههای مخالف مسلمان و غیرمسلمان ممکن است به برپایی حکومت اسلامی کمک کند. انجام عملیات تروریستی توسط این گروه، با توجه به نگرش آنان به جهاد و شهادت، اجرای شریعت و تشکیل حکومت اسلامی توجیه میشود.
واژگان کلیدی: فرهنگ سیاسی، جریان سلفی تکفیری، داعش، خلافت، جهاد، شهادت.
مقدمه
در دو دهه اخیر سلفیگری به دلایل چندی رشدی قارچ گونه داشته است و امروزه جهان اسلام شاهد غلبه جریانهای افراطی برخاسته از موج جدید سلفی گری است که از سال 2006 با آغاز فعالیت جبهه النصره و داعش آغاز شده و به سایر کشورها گسترش یافته است.اگر در حال حاضر یکی از عوامل مهم فتنهی در منطقه خاورمیانه جریان سلفی تکفیری است.اینگونه سلفیگری علاوه بر آنکه موجب وهن اسلام و آسیب به منافع مسلمانان شده، چهرهای خشن و غیرمنطقی از دین مبین اسلام ارائه کرده است. روند رو به رشد ظهور جریانهای سلفی تکفیری در سراسر خاورمیانه در سالیان اخیر همگان را متوجه خطر فراگیر آنها کرده است؛ بنابراین، اهمیت شناخت این جریان، به ویژه شناخت جایگاه مؤلفههای فرهنگ سیاسی آن را دو چندان کرده، زیرا از طریق شناخت دقیق خطر میتوان به راه مقابله با آن نیز دست یافت و در این باره لازم است برای مبارزه با این جریانها، ریشههای فکری و مبانی رفتار سیاسی این گروه را شناخت.
از جمله مناطقی که امروزه جریان تکفیری به صورت فعال در حوادث سیاسی آن نقشآفرینی میکند، کشورهای عراق و سوریه است. در این میان، گروه موسوم به دولت اسلامی عراق و شامات - داعش - که جریانی خشونتطلب و رادیکال بوده و سودای خلافت در سر دارد، درسوریه و عراق فعال شده و بخشهایی از سرزمین این کشورها را تصرف کرده و رهبرشان خود را خلیفه مسلمانان خوانده است. این جریان ریشه گرفته از جبهه النصره است؛ جریانی که از القاعده منشعب شده است. به عبارتی داعش انشعابی از القاعده است. با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش با هدف شناخت، تبیین و توصیف مؤلفههای فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری به ویژه داعش، به رشته تحریر در آمده است. همچنین این نوشتار در پی اثبات این فرضیه است که: خلافت، جهاد و شهادت سه مؤلفه اصلی فرهنگ سیاسی جریان سلفی - تکفیری داعش است. به همین منظور، این مقاله بر آن است به این پرسشها پاسخ دهد که:
-1 مفاهیم و مبانی نظری فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری چیست؟
-2 جایگاه مؤلفه خلافت در فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری داعش چیست؟ -3 جایگاه مؤلفه جهاد در فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری داعش چیست؟ -4 جایگاه مؤلفه شهادت در فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری داعش چیست؟همچنین برای پاسخ به این پرسشها از روش تحلیل اسنادی که از انواع روشهای کیفی است، استفاده شده است. با این روش، اسناد و مدارک موجود شامل کتب، مقالات، سایتهای مرتبط با موضوع و غیره بررسی شده است.
الف- چهارچوب و مبانی نظری
نخستین پرسش پژوهش این است که »مفاهیم و مبانی نظری فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری چیست؟ » در پاسخ به پرسش مذکور ابتدا به تعریف فرهنگ سیاسی و انواع جریانهای سلفی پرداخته شده و سپس به آرا و افکار نظریهپردازان جریان سلفی تکفیری داعش اشاره شده و در انتها نیز مدل مفهومی مقاله ترسیم شده است.
-1 بررسی مفاهیم فرهنگ سیاسی و جریان سلفی تکفیری
واژه فرهنگ سیاسی از جمله اصطلاحاتی است که پس از جنگ جهانی دوم مطرح شده است. این واژه نخستین بار توسط گابریل آلموند در علم سیاست به کار رفته است. از نظر وی، هر فرهنگ سیاسی توزیع خاصی از ایستارها، ارزشها، احساسات، اطلاعات و مهارتهای سیاسی است. - آلموند و پاول، - 27 : 1375 بدین ترتیب، »در هر نظام سیاسی در باب سیاست، قلمرو ذهنی سامانیافتهای وجود دارد که به جامعه، ترتیب نهادها وغیره معنی میدهد.« به عبارت دیگر، »فرهنگ سیاسی برای افراد، خطوط راهنمای کنترل بر رفتار سیاسی مؤثر و برای اجتماع، ساخت نظامیافتهای از ارزشها و ملاحظات معقول را فراهم میکند.« جهت فهم جریان داعش، بررسی و فرهنگ سیاسی سلفی تکفیری و مولفههای سیاسی آن ضروری به نظر میرسد تا مفهوم شناسی مختصری پیرامون دو واژه تکفیری و سلفیه را از نظر بگذرانیم.
مفهوم شناسی:
پیش از پرداختن به ماهیت و تاریخچه جریانهای تکفیری و ابعاد آن دو واژهی تکفیر و سلفیه را از نظر میگذرانیم:
الف - سلفیه
»سلف« در لغت به معنی »پیشین« است و « »یَسلفَ، سَلفاً و سلوفاَ« نیز صیغههای صرفی و مصدر »پیشی گرفتن« است.1 به گفتهی »ابن فارس«، سلف اصلی است که بر تقدم و سبقت دلالت دارد. پس سلف کسانی هستند که در گذشته بودهاند.2مفهوم سلف، در اصطلاح اهل سنت و شیعه متفاوت است. اهل سنت سلف را گروهی از مسلمانان، شامل صحابه، تابعین و تابعین تابعین میدانند. آنها این سه نسل را به دلیل نزدیکی زمانی و مکانی، و در نتیجه، تلقی بهتر وحی، بهترین مردم - خیره - میدانند. دلیل اهل سنت در این زمینه، حدیث خیریه است: »خیر الناس قرنی، ثم الذین بلونهم، ثم الذین بلونهم، ثم یجیء اقوام تسبق شهاده احدهم یمینه و یمینه شهادته.3«
»بهترین مردم - مردمان - قرن من هستند؛ سپس کسانی که در پی ایشان میآیند و سپس دیگرانی که در پی آنان میآیند، پس از ایشان، مردمانی میآیند که گواهی هر یک، سوگندشان و سوگند هر کدام گواهیشان را نقش میکند.«به نظر آنها، مفاد این حدیث نشانگر برتر بودن این سه نسل از دیگر مسلمانان است؛ از سوی دیگر؛ هر قرن را معادل صد سال گرفتهاند و کلا دوران سلف را معمولا سیصد سال میپندارند.البته اهل سنت در شیوهی پیروی از سلف، بر این باورند که »پی روی از سلف در مقید شدن به ظاهر جزء الفاظ و کلماتی که آنان ادا کرده، یا مقید شدن به موضع گیریهای خاص و موردی که آنان در پیش گرفتهاند نخواهد بود، چرا که آنان خود
