بخشی از مقاله
چکیده
حسابداری محیط زیست شاخه ای از حسابداری اجتماعی است که به جمع آوری اطلاعات هزینه های زیست محیطی و به کارگیری این اطلاعات در انجام محاسبات مربوط به قیمت تمام شده کالاها و خدمات می پردازد و شامل مجموعه فعالیت هایی است که موجب افزایش توان سیستم های حسابداری در جهت شناسایی ، ثبت و گزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی زیست محیطی می شود.
هزینه های مرتبط با حسابداری محیط زیست اختیاری ،قانونی ،احتمالی واجتماعی هستند که می بایست آنها را در روند انجام حسابداری محیط زیست محاسبه نمود .مقاله حاضر می کوشد تا مروری به هزینه های پنهان وآشکار زیست محیطی ،شناسایی راههاوروشهای صحیح ، جلوگیری از پیامدهای ناگوار برای سلامت انسان ومحیط زیست که با انواع آلاینده ها وپسماندهای خطرناک کار خانه جات به وجود می آید را معلوم نماید. اما بطور کلی هزینه هایی که به خاطر رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی برشرکت تحمیل می شوند به طور مشخص هزینه های زیست محیطی محسوب می شوند.
در دنیای امروز به علت گسترش صنایع آلودهساز، دولتها سعی دارند که محل کسب و کار انگونه صنایع فراهم و آلوده ساز را به خارج از شهر انتقال دهند. برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست تمهیداتی را در نظر بگیرند. در ایران، در قانون برنامه دوم و سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمهیداتی را در زمینه سیاستهای زیست محیطی پیشبینی نموده است. فصل دوازدهم قانون برنامه پنج ساله سوم اقتادی به سیاستهای زیست محیطی اشاره دارد. واحد تجاری باید هزینههای محیط زیست و هر طبقه از ذخائر و داراییهای شنایایی شده مرتبط با محیط زیست را در صورتهای مالی افشا کند. لذا بر اساس طبقه بندی وافشای مخارج حسابداری محیط زیست یک امر ضروری به نظر می رسد.
مقدمه
رابطه بین انسان ومحیط زیست پیوسته امری پیچیده بوده است
.انسان هم جزئی از طبیعت وهم مستقل ازآن است سیستم اطلاعات حسابداری به عنوان جزءمهمی از سیستم اطلاعات مدیریت می تواند نقش مهمی در کمک به حفاظت از محیط زیست از سوی شرکت های تولیدآلاینده به عهده گیرد
بنابراین اداره هرواحد اقتصادی نیازمند به کارگیری سه عامل منابع انسانی ،منابع پولی ،ومنابع طبیعی است .نقش وبه کارگیری این سه عامل در تولید وادامه فعالیت اقتصادی شامل حسابداری نیز می شود. زیراچنانچه می دانیم حسابداری فرایند بیان تفسیروقایع اداری اثر مالی بر واحدهای اقتصادی رابه زبان پولی بیان می کند بدین ترتیب مفاهیم حسابداری منابع انسانی ،حسابداری اجتماعی وحسابداری محیط زیست مطرح می شود.
حسابداری محیط زیست چیست؟
حسابداری محیط زیست شاخه ای از حسابداری اجتماعی است که به جمع آوری اطلاعات هزینه های زیست محیطی و به کارگیری این اطلاعات در انجام محاسبات مربوط به قیمت تمام شده کالاها و خدمات می پردازد و شامل مجموعه فعالیت هایی است که موجب افزایش توان سیستم های حسابداری در جهت شناسایی ، ثبت و گزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی زیست محیطی می شود.
هدف حسابداری زیست محیطی فراهم آوردن اطلاعاتی است که برای ارزیابی عملکرد، تصمیم گیری، کنترل و گزارشگری به مدیران یاری رساند. بنابراین مجموعه فعالیتهایی که موجب افزایش توان سیستم های حسابداری در جهت شناسایی و ثبت گزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی محیط زیست را حسابداری محیط زیست گویند.
اهداف حسابداری محیط زیست
تعیین فرصتهای محیطی و محدود کردن هزینه هایی که فاقد ارزش افزوده هستند.
برآورد و محاسبه هزینه های محیط زیستی شرکتها و گنجاندن آن در سربار کارخانه مشخص کردن فرصتهای محیط زیستی برای ایجاد سود خالص ایجاد یک سیستم اطلاعاتی محیطی برای ارتقای مدیریت عملیاتی تعیین هزینه ها و بازده آتی ناشی از پیاده سازی سیستم اطلاعاتی مدیریت محیط زیست کمک به طراحی یک فرایند تولیدی کالا و خدمات سازگار با محیط زیست
حسابداری محیط زیست و ابعاد آن
حسابداری محیط زیست واژه گسترده ای است که درزمینه های مختلف بکار می رود ازجمله:
- ارزیابی و افشای اطلاعات مالی زیست محیطی در زمینه گزارشگری و حسابداری مالی
- ارزیابی و استفاده از اطلاعات پولی و فیزیکی زیست محیطی در زمینه حسابداری مدیزیت محیط زیست
- برآورد اثرات وهزینه های محیط خارجی که اغلب حسابداری بهای کامل خوانده می شود
- حسابداری جریانها و انباشت منابع طبیعی بر حسب مقادیر پولی و فیزیکی که حسابداری منابع طبیعی خوانده می شود
- جمع آوری و گزارش اطلاعات حسابداری منابع طبیعی در سطح سازمان برای مقاصد حسابداری ملی
روند شکل گیری حسابداری محیط زیست
دهه هفتاد میلادی زمان شروع طرح اولیه مباحث حسابداری محیط زیست می باشد. شرکتها در ابتدا تمایلی به افشای زیان های وارده به محیط زیست در صورت های مالی خود نداشتند، اما بر اثر مرور زمان و افزایش میزان خسارت ها، شرکت ها ناگزیر به رعایت این مسائل شدند. علاوه بر این شرکتها تنها با سهامداران ارتباط ندارند و تنها در مقابل آنها پاسخگو نیستند بلکه در مقابل طیف وسیعی از استفاده کنندگان مسئولیت دارند، در واقع به کل جامعه پاسخگو هستند پس بایستی سیستم حسابداری بتواند آثار ناشی از آلودگی و تخریب محیط زیست را شناسایی، اندازهگیری و ثبت و گزارشگری نماید.
شاید بتوان دوره های تکامل و سیر تحول حسابداری محیط زیست را در چهار دوره به شرح زیر توصیف کرد :
دوره اول - 1970 تا : 1980 ارائه مباحث تئوری و تشریحی حسابداری محیط زیست
دوره دوم - 1981 تا : 1990 نقش حسابداری در تشریح اطلاعات برای فعالیتهای زیست محیطی مطرح گردید
دوره سوم - 1991 تا : 1995 پرورش حسابداری محیط زیست و ارائه گزارشات زیست محیطی و قابل حسابرسی بودن
گزارشات دوره چهارم - 1996 به بعد : تدوین استانداردهای مصوب مراجع رسمی حسابداری در رابطه با حسابداری محیط زیست
انواع کاربردهای حسابداری زیست محیطی
حسابداری درآمد ملی:
در سطح اقتصاد کلان از حسابداری محیط زیست به منظور انجام محاسبات مربوط به هزینه های منابع زیرزمینی و جریان های حاصل از این منابع استفاده می شود.
حسابداری مالی:
در سطح اقتصاد خرد یا واحد تجاری ، حسابداری محیط زیست میتواند در حسابداری مالی مورد استفاده قرار گیرد و الزاماتی را جهت افشای بدهی ها و هزینه های زیست محیطی مقرر کرده است.
حسابداری مدیریت:
کاربرد حسابداری محیط زیست در حسابداری مدیریت این است که واحد تجاری بر اساس قواعد حاکم برآن می تواند بهای مواد و هزینه های زیست محیطی استفاده شده برای انجام عملیات خود را اندازه گیری کند.
هزینه های زیست محیطی
سیستم حسابداری نوعاً هزینه ها را به عناوین زیر طبقه بندی می کند:
.1مواد و دستمزد مستقیم .2سربار کارخانه 3 .توزیع و فروش .4عمومی و اداری .5تحقیق و توسعه
هزینه های زیست محیطی در شرکت های مختلف ممکن است در یکی یا در همه این طبقات جای گیرند. اما بطور کلی هزینه هایی که به خاطر رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی برشرکت تحمیل می شوند به طور مشخص هزینه های زیست محیطی محسوب می شوند.
هزینه های دیگر مانند هزینه های شرکت برای اصلاح و بهبود کیفیت محیط زیست ، هزینه های مرتبط با تجهیزات کنترل آلودگی محیط زیست، جرائم و مجازات ها به علت عدم رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی نیز به طور مسلم هزینه زیست محیطی محسوب می شوند. اما چگونگی تعریف شرکت از هزینه های زیست محیطی به این موضوع بستگی دارد که می خواهد از این اطلاعات در چه زمینهای - تسهیم هزینهها، بودجهبندی سرمایهای، طراحی محصول و فرآیند تولید و یا دیگر تصمیم های مدیریتی - استفاده کند. همچنین به میزان و وسعت این کاربرد نیز بستگی دارد.
به عنوان مثال هزینه های ایجاد شده بر اثر استفاده از مواد خام ، آب، برق ، سوخت و.... کالاهای سرمایه ای و ملزومات هستند که در حسابداری صنعتی و بودجه بندی سرمایه ای مورد توجه قرار می گیرند اما در گروه هزینه های زیست محیطی منظور نمی شوند. با این وجود استفاده و اتلاف کمتر مواد خام ، آب ، برق، سوخت، و ... مزیت زیست محیطی بوده و موجب کاهش فرسایش و مصرف منابع طبیعی تجدید ناپذیر می شود.
انواع هزینه های زیست محیطی الف - هزینه های خصوصی - داخلی شرکت یا هزینههای بالقوه پنهان - هزینه های زیست محیطی اولیه
- هزینه های زیست محیطی اختیاری
- هزینه های الزامی یا قانونی
- هزینه های احتمالی
- هزینه های تصوری- ارتباطی
ب - هزینه های اجتماعی - عمومی -
آلودگی محیط زیست تاثیر زیان بار بر رفاه
هزینه های زیست محیطی اولیه : هزینه هایی هستند که قبل از شروع فرآیندتولید و یا بکارگیری تجهیزات روی می دهند. این هزینه ها شامل هزینه های مربوط به طراحی محصولات و فرآیندهای تولیدی که از نظر زیست محیطی بهتر باشند و یا ارزیابی گزینه های مربوط به تجهیزات کنترل آلودگی و...باشند. مدیران در برخورد با این هزینهها آنها را در هزینههای سربار یا تحقیق و توسعه - یا هزینههای سربار - جای میدهند، در واقع برخورد مناسبی با این هزینهها ندارند.
- هزینه های زیست محیطی اختیاری : هزینه هایی هستند که وقوع آنها در واحد اقتصادی به خاطر رعایت الزمات قانونی زیست محیطی نیست بلکه خود واحد اقتصادی برای اصلاح زیست محیطی و یا افزایش اعتبار زیست محیطی شرکت در میان مشتریان ، آنها را متحمل می شود.
هزینه های الزامی یا قانونی : هزینه هایی هستند که به خاطر پذیرفتن قوانین و مقررات دولتی مربوط به محیط زیست به شرکت تحمیل می شوند.
- هزینه های احتمالی : هزینه های ترمیم یا جبران خسارات ناشی از رهاسازی تصادفی آلاینده های زیست محیطی مانند نفت در محیط زیست ، جرائم نقض مقررات زیست محیطی و هزینه های ناشی از پیامدهای غیر منتظره ، نمونه هایی از هزینه های احتمالی هستند .
