بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش که با هدف کلی بررسی جایگاه مفاهیم مربوط به حقوق شهروندی در ادبیات فارسی با تکیه بر بوستان و اندیشه ی سعدی شکل گرفته است تلاش شده با انطباق نظریه های این مصلح بشری با نگاه جهانی حقوق شهروندی، ابعاد و زوایای تازه ای از اندیشه های سعدی بررسی گردد. در ضرورت و اهمیت بحث این که سعدی چهره ای جهانی است و جایگاه وی در میان جامعه شناسان، سیاستمداران و حتی مردم عادی جایگاهی والا و ستودنی است.
او مبشر صلح و دوستی و همّ و غمش از بین بردن خشونت ها و سوء تفاهم ها از اذهان و نفوس جامعه ی بشری است. از جمله علل انجام این پژوهش، توجه اندیشمندان حوزه های دیگر برای استفاده از این ادب و فرهنگ در خصوص تبیین نظریات علمی و نیز تطبیق مضامین بکر و ناب این فرهنگ با دستاوردهای علمی، حقوقی و معرفی بزرگان ادب پارسی به عنوان الگوهایی برای ارائه ی تفکرات انسان دوستانه و همنوع گرایانه به جهانیان در عصر حاضر بوده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- کتابخانه ای و با تکیه بر رویکرد تفسیر و تحلیل است که با تلاش در کتاب بوستان به روش اسنادی صورت گرفته است.
پیشینه ی این پژوهش به مقالاتی پراکنده و اجمالی درباره حقوق شهروندی بر می گردد؛ اما تاکنون تحقیقی مدون و دانشگاهی در این زمینه صورت نگرفته است. اهمیت این جستار در بررسی موشکافانه شاخصه های حقوقی شهروندی در بوستان سعدی است که می تواند در تبیین الگوهایی مناسب برای حاکمان امروز موثر باشد. توجه ادبیات فارسی سعدی به مقوله حقوق شهروندی عمدتا به وسعت اندیشه، ریشه در اجتماعی بودن، زندگی و تربیت سعدی بر می گردد. نتایج برآمده از اشعار این شاعر نشان می دهد که سعدی اندیشه ای بشری و جهانی و به دور از تعصب و قشری گری داشته و توصیه به صفات نیکی چون مدارا، عدالت، بخشش، احسان و تساهل و تسامح و ... که زمینه ساز برقراری حقوق شهروندی است در بوستان سعدی جایگاهی خاص دارد.
-1 مقدمه
شعر و ادبیات غنی پارسی، از دیرباز محملی برای ارائه ی اندیشه های سیاسی، اجتماعی و تعلیمی بوده است. در روزگاران گذشته که نهادهای مدنی و امنیتی به مفهوم و گستردگی امروزی وجود نداشته اند، هیچ فرآیندی برای کنترل غریزه ی خودکامگی برخی از انسان ها، تاثیرگذارتر از شعر و هنر نبوده است. لذا بخش عظیمی از ادبیات فارسی به لحاظ کمی و کیفی »ادبیات تعلیمی« است. شاعران و متکلمان بزرگ با بهره گیری از هنجارهای دینی و اخلاقی و تلاش برای بیداری ضمیر ناخودآگاه جمعی بسیاری از پادشاهان و حاکمان سنگدل را از عقوبت رعایای بی گناه منصرف کرده اند.
حقوق بشر و حق شهروندی از جمله مفاهیمی است که در مورد آن سخنان بسیاری گفته شده است. برخی از آنجا که انسان ها را دارای هویت مشترک انسانی می دانند جدا از تاریخ و ملیت و مذهب آنان، معتقدند بشر دارای حقوقی است که می بایست از طرف صاحبان قدرت به رسمیت شناخته شود و هیچ عنصری حق محدود کردن آن را ندارد مگر آن که این حق در تزاحم با حق دیگران باشد و حقوق دیگران را ضایع کند.
در ادب فارسی، بوستان سعدی نمونه جهان مطلوبی است که طراح آن هم غالبا قضاوتی واقع بینانه از وضعیت موجود دارد و هم باور به تحقیق پذیری بسیاری از مطلوب ها. شیخ سعدی حقایق حقوق شهروندی را چنان بی پرده فریاد کرده که در هیچ عصر و زمانی کسی به این صراحت سخن نگفته است وعجب تر این که در همان هنگام تنها به صاحبان اقتدار دنیا نپرداخته؛ بلکه از تشریح احوال زاهد و عابد ریایی، و قاضی فاسد، صوفی دنیادار، و پوچ بودن عبادت و ریاضت بی صدق و صفا خودداری نکرده است. حرف حق می زد چون وابستگی مالی به نهاد قدرت نداشت. چون ملاحظه ثروت ومکنت نداشت.
