بخشی از مقاله
چکیده
توسعه روزافزون فضاي بدون مرز سایبر و فناوري هاي نوین ارتباطی امکان تبادل آزادانه اطلاعات از سراسر دنیا را فراهم نموده و محدودیت هاي سرزمینی را از بین برده است،اما مشکلات جدیدي در عرصه هاي مختلف حقوق مالکیت فکري همچون حقوق علائم تجاري به بار آورده است.امکانات جدید فضاي سایبر منجر به بروز چالش هاي بسیاري در زمینه هاي مختلف از جمله نام هاي دامنه،کلیدواژه ها و پیونددهی ها گردیده و راه نقض حقوق انحصاري دارنده علامت تجاري را هموار کرده است.علاوه بر آن،اصل سرزمینی بودن حمایت از این حقوق نیز بی نصیب نمانده و با تهدیدهاي جدي مواجه شده است.رفع این چالش ها نیازمند شناسایی دقیق موضوع و چاره اندیشی هاي حقوقی می باشد که تاکنون از دید محققان ایرانی مغفول مانده است.بنابراین ما در این مقاله برآنیم تا با بیان مفهوم علامت تجاري در فضاي سایبر،عمده چالش هاي موجود را واکاوي نموده و طریق حل آن ها را از منظر علم حقوق مورد بررسی قراردهیم.
کلمات کلیدي:نقض، علامت تجاري،فضاي سایبر،نام دامنه،کلیدواژه
1.مقدمه
امروزه علائم تجاري یکی از ابزارهاي مهم کسب سود در بازار هاي تجاري به شمار می روند .حقوق انحصاري دارنده علامت مقتضی آن است که دیگران از هرگونه عملی که متضمن نقض یا تضعیف این حقوق بوده یا باعث گمراهی مصرف کنندگانو منتهی به رقابت نامشروع شود،ممنوع باشد.استفاده منصفانه استثناي این بحث است که البته این گونه استفاده نباید از حدودي که براي شناساندن شخص،موسسه یا کالا و خدمات لازم است فراتر رود و همچنین نباید موجب ایجاد این شبهه براي مخاطب شود که استفاده کننده با دارنده اصلی علامت ارتباط داشته یا مورد حمایت اوست.حال چنانچه از علائم تجاري در فضاي سایبر با اهداف تجاري استفاده شود،مشکلاتی به وجود خواهد آمد که مقاله پیش رو بر آن است تا این مشکلات و چالش ها را که تاکنون در ایران کمتر به آن پرداخته شده است،مورد شناسایی قرار داده و به تحلیل آنها بپردازد.در این راستا ابتدا مفهوم علامت تجاري در فضاي سایبر را بررسی نموده،سپس چالش هاي مربوطه را شناسایی و طرق برطرف نمودن آنها را ازحیث حقوق بین المللی و داخلی واکاوي خواهیم نمود.
.2مفهوم علامت تجاري در فضاي سایبر
مطابق با بند الف ماده 30 قانون ثبت اختراعات،طرح هاي صنعتی و علائم تجاري مصوب 1386،علامت هر نشان قابل رویتی است که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز نماید.بنابراینبراي این که علامتی از حمایت قانونی برخوردار شود باید قدرت و خصیصه تمایز بخشی موضوع خوداز موضوعات مشابه را داشته باشد،معرف و توصیف کننده مشخصات کالا یا خدمات معین موضوع علامت باشد - شمس،1382،صص - 75-78 و همچنین از نظر قانون قابلیت ثبت داشته و استعمال آن مغایر نظم عمومی،اخلاق حسنه و قواعد آمره نباشد - امامی،1390، - 261همچنین ثبت علامت در مراجع صالح ثبتی من جمله شرایط شکلی تحصیل حق بر علامت تجاري است - میرحسینی،1387،. - 59ا
ما دسته اي از علامت ها نیز وجود دارند که علی رغم ثبت نشدن،به موجب ماده 6 مکرر کنوانسیون پاریس و همچنین مفهوم بند ه ماده 32 قانون ثبت اختراعات،طرح هاي صنعتی و علائم تجاري مصوب1386،از اعتبار حقوقی برخوردارند و دارنده آنها از حقوق انحصاري مربوطه استفاده می کند.تحصیل حق بر این دسته که علامت مشهور - - Well-Known Markنام دارد،نیازمند استفاده مستمر و کسب شهرت ناشی از استعمال نزد عموم است - وصالی محمود،1384،. - 116با این مقدمه بدیهی است که امکان تحصیل حق بر علامت در فضاي سایبر درخصوص علائم ثبت شده ویژگی خاصی نداشته و به صرف آن که در یک نظام حقوقی خاص،مرجع ثبت صالح امکان دسترسی برخط و مجازي به سایت خود و انجام تشریفاتثبت را به صورت مجازي تدارك دیده باشد،امکان تحصیل حق بر علامت تجاري فراهم خواهد شد - اصلانی،1389،64 - .
چالش اصلی در حوزه علائم مشهور رخ می دهد.زیرا فضاي سایبر مرزي ندارد.گاه استفاده کننده از علامت خود پایگاه جغرافیایی مشخصی ندارد،مانند فروشگاه هاي اینترنتی و گاه نیز مشتریان کالا و خدمات موضوع علامت تجاري در اقصی نقاط جهان هستند.بنابراین حصول 2 شرط استعمال و شهرت مسئله ساز می شود که معیار تحقق شهرت و شناخت مخاطبان چیست.در این خصوص ماده 3 توصیه نامه مشترك وایپو - WIPOJoint Recommendation on Protection of Marks on the - Internet - with Explanatory Notes - .در مورد مقررات ناظر بر حمایت از علائم تجاري در اینترنت بیان می کند که استفاده از علامت در فضاي سایبري و بر روي اینترنت اصولاً اتفاق نیفتاده،مگر آن که علامت در آن کشور اثر تجاري داشته باشد.این امر در ایران می تواند در زمره امارات قضایی موضوع ماده 1324 قانون مدنی بگنجد و موجب حصول علم قاضی شده و اسباب صدور حکم مطلوب را فراهم سازد - اصلانی،1389، . - 64-68
.3چالش هاي مرتبط با علامت تجاري در فضاي سایبر
فضاي سایبر تمام مرزها و محدودیت هاي سرزمینی را از بین برده و به مردم سراسر جهان اجازه می دهد که به صورت رایگان،آزادانه و در همان زمان به تبادل اطلاعاتبپردازند.این امر فواید بسیاري براي افراد مختلف به دنبال دارد؛به عنوان مثال شرکت ها از این امر بهره برده،کالاهاي خود را در فضاي سایبر عرضه می نمایند و به فروش بالایی در سراسر جهان دست می یابند.این در حالیست که بر روي کالاها و خدمات ارائه شده می تواند علائم تجاري مشابهی وجود داشته باشد که هرکدام در منطقه جغرافیایی مربوط به خود مورد حمایت قانون گذار است.بنابراین خطر گمراهی و نقض بوجود می آید؛حال آنکه پیش از ظهور و گسترش فضاي سایبر،علائم تجاري مشابه و حتی یکسان می توانستند در مناطق جغرافیایی و کشورهاي مختلف وجود داشته باشند؛بدون آنکه مسئله نقض حق دارنده علامت به میان آید .
از سوي دیگر فضاي سایبر امکانات جدیدي براي استفاده غیرمجاز از علائم تجاري ایجاد نموده است - . - Bakken,2002,6 تمام این ها باعث افزایشدعاوي نقض علامت تجاري در فضاي سایبر و شبکه جهانی وبشده است - . - Bambashi,2013,14 از این رو به دارندگان علائم تجاري توصیه می گردد که از نقض علامت تجاري مربوط به خود،خصوصا دروب سایت ها،محافظت کنند و به سایتی که مجوز استفاده از علامت تجاري خود را داده طرق نقض بلقوه علامت را اطلاع دهد و به مدیریت استفاده هاي مختلف از علامت خود بپردازد - . - Jacqueline,2009,1بنابراین علامت تجاري در فضاي سایبر با مشکلات و چالش هایی روبرو است که می توانند به نقض حق دارنده علامت تجاري بی انجامند. برخی از این چالش ها مرتبط با اصول بنیادین هستند و برخی دیگر در ارتباط با نام دامنه می باشند.دسته اي دیگر مرتبط با کلیدواژها بوده و آخرین چالش مربوط به پیونددهی ها است.
.1-3چالش هاي مرتبط با اصول بنیادین
بنابر حقوق علائم تجاري، علامت تجاري یکسان براي کالاها و خدمات یکسان می تواند در کشورهاي مختلف به ثبت رسیده و واجد اعتبار و حمایت قانون باشد. اصل سرزمینی بودن - Territoriality - Principleحقوق علائم تجاري،اصلی بنیادین در حوزه حقوق مالکیت صنعتی است.بر مبناي همین اصل،دو شخص در مناطق دوردست جغرافیایی می توانند علامت تجاري یکسانی را به ثبت برسانند و هریک در کشور خود از حمایت قانونی مربوط به علامت خود برخوردار می شود - . - J.Doellinger,2001,1اما فضاي سایبر و خصوصا اینترنت که مصداق بارز آن است ،فضایی بدون مرز - Borderless - بوده و ماهیتی جهانی دارد؛بگونه اي که اطلاعاتی که در یک وب سایت قرار دارند،در سرتاسر دنیا قابل مشاهده و دسترسی هستند - . - BainbridgeD.,2007,680درواقع یکی از اهداف مبدعین و توسعه دهندگان اینترنت همین عدم تمرکز - - Decentralization و محدود نبودن آن به مرزهاي سنتی است که قابلیت دسترسی به آن را از همه جا ممکن می سازد.
به دلیل امکان دسترسی داشتن به اینترنتبه طور همزمان و در تمامی نقاط دنیا،استفاده از علائم تجاري دراینترنت ممکن است حقوق اشخاص ثالث را نیز در فراسوي مرزها به چالش بکشاند.باوجوداین،هر نوع استفاده از علامت تجاري در اینترنت را نباید به دلیل وجود یک حق معارض در یک کشور خاص ممنوع دانست. براي نقض یک علامت تجاري در یک کشور خاص،علامت باید بر روي یک وب سایت توسط شخصی که در این کشور اهداف تجاري را دنبال می کند،قرار داده شود .به عبارت دیگر ممنوعیت استعمال علامت را باید محدود به فرضی نمود که استفاده اینترنتی آن در کشوري که علامت را به رسمیت می شناسد،اثر تجاري داشته باشدو نباید بکارگیري آن در تمام کشورهاي دنیا را ممنوع نمود - اصلانی،1389، - 31 اما بنابر ماهیت جهانی کسب و کار اینترنتی،استفاده کننده از علامت معمولا به دنبال تجارت جهانی است تا در سراسر دنیا مشتري داشته باشد و طیف مخاطبان خود را افزایش دهد.
از این رو عمل نقض در هر مکانی اتفاق می افتد.دارنده حق بر علامت نیز اگر بخواهد اقدام به مقابله با چنین استفاده هایی کند،باید حکم دادگاه را به دست بیاورد. در این خصوص کشورهاي اروپایی مالک علامت تجاري را پیش از اقامه دعوي نقض علامت خود،در انتخاب دادگاه آزاد گذاشته اند - . - Bambashi,2013,56حال چنانچه حکم صادره به صورت کلی استفاده از علامت را توسط سایت ممنوع نماید،درواقع حق دارنده علامت را به فراسوي مرزها کشانده،اثري جهان شمول به آن داده و اصل سرزمینی بودن حق دارنده علامت تجاري را نادیده گرفته است و همچنین مخاطبان اینترنتی خوانده که مقیم یا تبعه کشورهاي دیگر را با استناد به حقی که در کشور دیگري معتبر است از دیدن سایت یا علامت مزبور محروم نموده استبنابراین. تصمیم قضایی اصولاً باید محدودیت هاي سرزمینی اینگونه حقوق را رعایت کند.
به موجب ماده 13 توصیه نامه مشترك وایپو ،استفاده از یک علامت بر روي اینترنت که ناقض یک حق بر علامت در یک کشور عضو است،نباید بیش از آنچه براي مقابله با تاثیر تجاري آن استعمال؛آنهم در همان کشوري که حق مزبور رسمیت دارد،لازم است ممنوع شود.در بند اول ماده مذکور نیز چنین آمده که ضمانت اجراهاي نقض حق باید متناسب با اثر تجاري استفاده در آن کشور باشد .رعایت این تناسب به معناي تناسب سرزمینی نیز می باشد..بنابراین احکام صادره نیز محدود به همین حدود بوده و حکم به جبران خسارت وارده نیز تنها براساس همین اثر تجاري صورت گیرد - اصلانی،1389،. - 30
در حقوق انگلیس براي نقض یک علامت تجاري که در این کشور به ثبت رسیده است،عمل نقض باید در کشور انگلیس اتفاق بیفتد.حال اگر یک علامت در سایتی خارجی قرار داده شده باشد که از انگلیس نیز قابل دسترسی است،مشکل بوجود می آید .بنابراین دادگاه ها هدف استفاده از علامت تجاري در اینترنت را براي جمع میان قواعد مربوط به علائم تجاري و حقوق بین الملل خصوصی این چنین توسعه داده اند که براي نقض یک علامت تجاري،باید روي وب سایتی قرار گیرد که فعالیتی تجاري را در این کشور انجام می دهد.اما این قاعده اي واحد و اجرایی میان کشورهاي جهان نیست.از سویی گاه شخصی که علامت را روي سایت اینترنتی قرار می دهد،در چندین کشور و یا حتی در سرتاسر دنیا به فعالیت تجاري مشغول است.
درنتیجه پرونده با حقوق کشورهاي متفاوتی در ارتباط بوده و ممکن است با مسئله تعارض قوانین مواجه شویم - . - Yang,2010,55-56در این خصوص بنابر ماده 3:603 اصول ماکس پلانک اروپا درباب تعارض قوانین در حوزه مالکیتفکري - Principles for Conflict of Laws in IntellectualProperty,prepared by European Max Planck Group onConflict of Laws in Intellectual Property,Second - Preliminary Draftدارنده حق می تواند در هریک از کشورهايمرتبط با نقض حق خود اقامه دعوي نماید.دادگاه مرجوع الیه پس از احراز صلاحیت خود،بنابر قانون کشوري که بیشترین ارتباط را با نقضداشته باشد؛اعم از کشور دریافت کننده سیگنال،کشور محل نقض و یا کشوري که آثار نقض در آن ظاهر شده است،به دعوا رسیدگی نماید.
.2-3چالش هاي مرتبط با نام هاي دامنه
امروزه نزاع هاي مربوط به علائم تجاري چالشی جدي مطرح کرده است که از اولین مسائل ایجاد شده بر سر راه علائم تجاري در نتیجه ایجاد و گسترش فضاي سایبر مربوط به نام هاي دامنه بود - . - Chaturvedi,-,17نام دامنه یک نشانی الکترونیکی "الفبایی-عددي" منحصر به فردي براي وب سایت ها است که جهت نشان یابی اشخاص فعال در محیط اینترنت و تعیین هویت آنها بسیار مهم و موثر است و اصولا در ارتباطات الکترونیک و به ویژه در تجارت الکترونیک اولین گام مهم براي فعالیت عبارت از ثبت یک نام دامنه مناسب است.کمااین که در دنیاي غیرمجازي داشتن یک علامت تجاري لازمه فعالیت خصوصا در عرصه تجارت بین المللی است.یک تاجر مایل است که از علامت تجاري خود بهعنوان نام دامنه مربوط به خود در اینترنت استفاه کند زیرا این امر باعث سهولت دسترسی مشتریان و مخاطبان به محصولات و خدمات او شده - Prince,2004,10 - و سود تجاري بالایی براي وي به ارمغان می آورد - . - Eng,-,4لیکن علی رغم فواید تجاري بسیار،چالش هاي متعددي میان نام هاي دامنه و علائم تجاري در فضاي سایبر وجود دارد که در ذیل به بررسی آنها می پردازیم:
- 1-2-3غصب یا تصرف عدوانی سایبري - - Cybersquatting
گاهی ثبتکننده یک نام دامنه، نامی را براي خود انتخاب میکند که در واقع عنوان ثبتشده یک بنگاه تجاري یا برند است و ثبتکننده نام دامنه هیچ علقه حقوقی را با آن بنگاهها ندارد. این وضعیت گاهی کاملا اتفاقی است و گاهی ثبتکننده نام دامنه به عمد این نام را برمیگزیند تا در آینده آن را با قیمت گزافی به دارنده نام تجاري یا برند معتبر بفروشد که به این موضوع غصب یا تصرف عدوانی سایبري میگویند.در اواسط سال 1990 عده اي از متخصصین فضاي سایبر،پی به ارزش علائم تجاري در دنیاي نام هاي دامنه آنلاین بردند.این در حالی بود که مالکان علائم،خود اطلاعی در این خصوص نداشتند.بنابراین این افراد نام هاي دامنه متعددي مطابق با علائم تجاري موجود،با هزینه بسیار کم به ثبت رساندند - . - D.Lipton,2010,448سپس آن نام ها را به دارندگان علائم تجاري عرضه نمودند و در قبال قیمت بالایی به فروش رساندند - . - Kesmodel,2008در این صورت اشخاص همچون احتکارکننده ها،با هدف فروش یا اجاره به مالکان علائم تجاري،نام دامنه را در تصرف خود می گیرند. زیرا هنگامیکه غاصب یا متصرف عدوانی مالک نام دامنه است؛مالک علامت تجاري،نمی تواند علامت خود را به عنوان نام دامنه سایت خود ثبت نماید.
- 2-2-3طفیلی سایبري - - Cyber Parasite
