بخشی از مقاله
چکیده:
دین اسلام به عنوان کامل ترین و جامع ترین دین الهی، همواره، مستضعفان و محرومان اجتماع را زیر حمایت خویش داشته است و در این میان ایتام بیشتر از سایر محرومان مورد عطوفت و رحمت قرار گرفته اند. برای روشن شدن اهمیت موضوع ایتام در قرآن کافی است که بدانیم واژه یتیم و مشتقات آن 23 بار در آیات قرآن وارد شده است. بنا براین، دراین پژوهش به منظور تبیین » آیات قرآن در مورد ایتام « از روش تحقیق »کیفی «استفاده گردیده است. بدین منظورابتدا کلیه آیات قرآن کریم و تفسیر نمونه در مورد ایتام جمع آوری، فیش برداری و طبقه بندی شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
نتایج تحقیق مبین آن است که آیاتی که در قرآن مجید در مورد ایتام آمده است،به کلیه جنبه های زندگی آنان پرداخته است. از جمله رسیدگی به نیازهای مادی و معنوی آنان. همچنین قرآنعلاوه بر توجّه به نیاز های مادی ایتام به بعد روانی وعاطفی آن ها نیز توجه خاصی نموده است طوری که به احسان بر ایتام سفارش نموده وازظلم وستم وتعدی به حقوق مادی ومعنوی آن ها نهی کرده است . ودر نهایت راهکارهای لازم از بابت حفظ ونگهداری جسمی، تصرف اموال و تربیت وچگونگی ولایت وسرپرستی او ارائه گردید.
مقدمه
»یتیم« در اصل به معنای تنها و منفرد است و تَمَ،ازیَیَتْیَمُ،یُتماً ویَتماً می باشد و در افراد انسان، به انقطاع و جدایی کودک از پدر یا از دست دادن او قبل از سن بلوغ اطلاق می شود. - راغب اصفهانی - .یتیم در اصطلاح مفسران نیز دارای معنای ویژه ای است; چنان که علامه طباطبایی - رحمه االله - می گوید: »یتیم به کسی گفته می شود که پدرش را از دست داده و این واژه برای شخصی که مادرش مرده، به کار نمی رود، برخی معتقدند که در میان افراد انسان یتیم کسی است که پدرش مرده و در حیوانات به کسی که مادرش را از دست داده اطلاق می گردد.« .محمدطاهر بن عاشور, در معنای یتیم می نویسد: » از نظر عرب ها، کودکی که تنها مانده و پدرش را که حامی و دفاع کننده و نفقه دهنده او بوده، از دست داده یتیم است و این مطلب درباره مادر صدق نمی کند، زیرا با از دست دادن او بی سرپرست نمی ماند..«
وجود کودکان یتیم که پدر خود را در طفولیت از دست داده اند در هر اجتماعی اجتناب ناپذیر است ، این کودکان از جهات مختلفی باید مورد حمایت قرار گیرند.وظیفه انسانی ایجاب می کند که آنها همچون سایر فرزندان جامعه مورد حمایت و توجه عموم باشند، و از همه اینها گذشته ،مردم از آینده کودکان خود که ممکن است در چنین شرائطی قرار گیرند مطمئن شوند.یتیمان در بسیاری از موارد دارای اموالی هستند که باید با دقت و امانت برای آینده آنها حفظ شود، و در بسیاری از موارد فاقد امکانات مالی هستند که باید از این نظر نیز مورد توجه قرار گیرند باید دیگران همچون پدران و مادرانی دلسوز رنج یتیمی را از روح آنها بیرون کنند، و گرد و غبار تنهائی را از چهره آنها بزدانید. خداوند در این زمینه اهمیت مسئله وراههای لازم برای آن را ارائه داده است.
دین مقدس اسلام به عنوان آیینی جهانی است که برای تمام بخش های جامعه انسانی برنامه دارد، در این راستا قران کتاب مقدس آسمانی ومعجزه جاودانه پیامبر اکرم برای تامین سعادت مادی ومعنوی جامعه انسانی، طرحهای عملی در تمام زمینه ها ارائه فرموده است که هر آیه آن را باید بزرگترین راهنما برای زندگی انسان دانست.قران ، بیان کننده نیازهای بشری برای رشد وتعالی وتکامل است،چنانکه در آیات گهر بار آن کتاب فرموده:"تبیانآ لکل شی ء". لذا در تمامی موارد وزمینه ها راهکارهای عملی برای سعادت انسان ارائه کرده است. یکی از این موارد موضوع ایتام است. مساله یتیمی وتاثیر ژرف روانی وتربیتی آن از نظر شارع مقدس دور نمانده است در آیات متعدد به آن پرداخته است.
دراین تحقیق ما با استفاد از روش تحقیق »کیفی« در صدد آن هستیم که موضوع » یتیم « را در آیات قرآن کریم در زمینه های حمایت مادی و معنوی از آنان مورد بررسی قراردهد و راه کار و پیشنهاداتی را ارائه نماید.در این راستا محقق با استمداد از خداوند متعال و تزکیه نفس خویش، کلیه آیات مربوط به ایتام در قران وتفاسیر - از جمله تفسیر المیزان و نمونه و ... - رامورد مطالعه قرار می دهد.وسپس آیاتی که در مورد ایتام نازل شده به همراه تفاسیر آنان بررسی و فیش برداری و طبقه بندی می کند و راهنمایی قرآن کریم در مورد کلیه امورات ایتام استخراج و استنباط می شود
قرآن و ایتام:
آیاتی که در قرآن مجید در مورد ایتام آمده است،شامل تمامی جنبه های زندگی آنان می شود وسفارشاتی که در مورد ایتام به مسلمین در قرآن شده ،شامل ابعاد مختلف زندگی آنان می باشد .رسیدگی به نیازهای معنوی آنان گرفته تا نیازهای مادی شان. همچنین راهکارهای لازم از بابت حفظ ونگهداری جسم آنان واموال آنان. خداوند مهربان بقدری برای نشان دادن اهمیت موضوع، بی اعتنایی به ایتام را علامت کفر ونشان دانسته آیا دیدی آن را که دین و روز قیامت را دروغ می پندارد ، پس او کسی است که یتیم را از خود می راند - «.ماعون1/و - 2 و در جای دیگر می فرماید :
؛ چنان نیست که شما خیال می کنید بلکه شما یتیمان را گرامی نمی دارید و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی کنید - «.فجر17/و - 18 ونیز می فرماید :
نیکی - تنها - این نیست که به هنگام نماز صورت خود را به سوی مشرق و مغرب کنید بلکه نیکوکار کسی است که به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورد و مال خود را با تمام علاقه ای که به آن دارد به خویشاوندان و یتیمان و از کارافتادگان وانفاق کند. - «بقره - 177/ معتقدان به آیین اسلام ، قوانین الهی را ناشی از اراده پروردگار حاکم بر جهان هستی میدانند که از طریق وحی،به فرستاده اش نازل کرده است،مشیت الهی نیز با آن سازگار بوده وبه اندازه نیکو، درست وعادلانه است که هیچ کس نمی تواند آن را انکار کند .به همین جهت خطوط کلی قوانین الهی، تغییر ناپذیر وعام بوده واختلاف مکان وزمان به اعتبار وقدرت آن خلل نمی رساند.
پس رسیدگی به امورایتام جز وظیفه ورسالت مسلمانی هر مسلمانی در هر دوره وعصری بوده ودستورات قران در این مورد نیزبهترین الگو ،آیین و وقوانین کامل می باشد. اما آنچه که قابل تامل وتوجه است این است که آیا خداوند ایتام را فقط با نزول قران مد نظر قرار داده است یا مسئله ایتام قبل از اسلام نیز مطرح بوده است. وآیا این فقط در دین مقدس اسلام مطرح بوده یا در تمامی ادیان؟قران به این سوال پاسخ می دهد که خدای رئوف،رعایت حقوق ایتام را که نیازمند حمایت هستند،در همه اد یان به بندگان خود سفارش میکند چناچه می گوید:
از یهودی ها هم پیمان و به یاد آورید زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را نپرستید و نسبت به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید «. - بقره. - 83/ اما خداوند در دین اسلام بیش از هر دین و آیین دیگر و بهتر از هر موسسه رفاهی و اجتماعی ، رهنمودهای سازنده جهت بهبودی شرایط زندگی ایتام و کاهش مشکلات آنها دارد. در اسلام رسیدگی به امور ایتام در واقع رسیدگی وحفظ حقوق طبیعی آنان وهم حقوق جامعه مد نظر است.
چرا که دردین اسلام جامعه از اهمیت ویژهای برخوردار است و برای پاکسازی اجتماع از هرگونه اسیب لازم است که مسایل آسیبزا در مورد یک یک افراد جامعه از میان برداشته شود.چنانکه که گفته شد. توجه و اهمیت دین اسلام درباره یتیم ها نیز افزون بر آن که از رحمت و لطف خدا سرچشمه می گیرد، جنبه دیگری نیز دارد و آن نگاه پیش گیرانه از عواقب رها شدن یتیم ها به حال خود می باشد لذا قران از دوبعد مسئله ایتام را مورد توجه قرار داده است:
1. توجه به ایتام به عنوان برخوردار شدن آنان از حقوق طبیعی اشان بعنوان انسان
2. توجه به ایتام برای جلوگیری از ایجاد بحرانهای اجتماعی وساخت جامعه سالم.
لذا قران در این جهت هم قوانینی برای تربیت جسم ایتام - حمایت مادی - وهم روح وذهن آنان - حمایت معنوی - دارد. بطور کلی در قرآن وضعیت زندگی ایتام شامل جسمشان ،ذهنشان، اجتماعی که در آن زندگی میکند وفراتر از آنها محیط معنوی ووجدانی ای که در آن قرار دارد می شود.به عبارت دیگر تمام این جنبه ها اجزای حقوق ایتام محسوب می شوند. سفارشات قران کریم در مورد ایتام: قران رسیدگی به امور ایتام وحفظ حقوق آنان را یک وظیفه دانسته است. بنابراین همه ما بایستی این را یک مسولیت همگانی و وظیفه مسلمانی بدانیم. ونباید از این حس مسولیت خود غافل شویم و به عبارتی دیگر مسولیت بجای ترحم دستور قران است.
