بخشی از مقاله
چکیده
زمانی که بچهماهیان به وزن چند گرمی می رسند باید از کارگاههای هچری خارج شده و به بخش پرواربندی انتقال داده شوند. بخش پرواربندی میتواند شامل مخازن ماهیان نوجوان، استخرهای پرورش و یا قفسهای شناور باشد. انتقال بچهماهیان در داخل مزارعی که کارگاه هچری در نزدیکی آنها قرار گرفته است نیاز به تجهیزات خاصی ندارد. اما زمانی که ماهیها فروخته میشوند و یا زمانی که بخش پرواربندی در فاصلهی بسیار دور از کارگاه هچری واقع شده باشد، مسئلهی انتقال بچهماهیان به یک مسئلهی نسبتاً مشکل تبدیل خواهد شد. ممکن است مدت زمان نقل و انتقال چندین ساعت یا چندین روز طول بکشد. بهعلاوه ممکن است تعداد بچه ماهیانی که در هر بار انتقال مییابند چند صد هزار یا حتی بیشتر باشد. از این رو در این مقاله حمل و نقل بچه ماهی زنده مورد بررسی قرار گرفته است. به علاوه به فاکتورهای مؤثر در کیفیت حمل و نقل و نکاتی که باید ضمن حمل و نقل به آن توجه داشت پرداخته شده است.
کلمات کلیدی: حمل و نقل، بچه ماهی، اکسیژن
مقدمه
متداولترین روش برای انتقال بچهماهی با تعداد بسیار زیاد و در مسافتهای بسیار طولانی استفاده از مخازن می باشد. البته ممکن است این مخازنسرباز یا دارای درپوش و سیستم عایقبندی نیز باشند. معمولاً این مخازن بر روی کامیون نصب میشوند. بهعلاوه این مخازن مجهز به برخی تجهیزات از قبیل سیستمهای هوادهی، اکسیژندهی، سیستمهای خنککننده، سیستمهای با قابلیت کنترل خودکار دمای آب و اکسیژن محلول هستند. روش دیگری که برای انتقال بچهماهیان کاربرد دارد استفاده از کیسههای پلیاتیلن است. در این کیسهها یک سوم آب ریخته و دو سوم اکسیژن خالص تزریق میشود.
سپس به منظور پایین نگاه داشتن دما در طول مسیر انتقال، ممکن است کیسههای مذکور داخل جعبه های عایق قرار داده میشوند. باید توجه داشت که بهطور کلی این روش یک روش کارامد و مناسب است. اما با توجه به هزینههای بالا، زمانی که تعداد بچهماهیها زیاد باشد این روش دیگر مناسب نخواهد بود. در واقع زمانی که تعداد بچهماهیها خیلی زیاد باشد علاوه بر وقتگیر بودن، هزینهی بستهبندی بسیار گران تمام خواهد شد. روش انتقال به وسیلهی کیسههای پلیاتیلنی بیشتر برای انتقال از طریق خطوط هوایی و برای موجودات باارزش و در اندازه کوچک کاربرد دارد. برای مثال پستلاروهای میگو، برخی ماهیان گرمسیری یا تخمهای ماهی را میتوان بدین طریق انتقال داد .
مخازن
مخازنی که برای حمل بچهماهی استفاده میشود از جنس فایبرگلاس محکم یا فلز ساخته میشوند. سادهترین مخازنی که برای انتقال بچهماهیان با تعداد کم و در مسافتهای نسبتاً کوتاه مورد استفاده قرار میگیرد مخازن سرباز میباشند. حجم اینگونه مخازن یک و نیم مترمکعب است . بهعلاوه این مخازن فاقد عایقبندی هستند. بخش داخلی این مخازن صاف، صیقلی و به رنگ سفید است . بنابراین ضمن انتقال، بچهماهیها کمتر دچار آسیبها و صدمات خارجی خواهند شد. برای انتقال مقادیر زیادی از ماهیها در مسافتهای طولانیتر بجای مخازن سرباز از مخازن مستطیلشکل و سربسته استفاده میشود.بهتر است که سطح داخلی این نوع مخازن - مستطیلشکل - دارای پوشش ژلاتینی سفیدرنگ بوده و دارای گوشههای صاف باشد. بهعلاوه این نوع مخازن در قسمت فوقانی خود دارای یک دریچه مربعشکل نسبتاً بزرگ هستند که توسط یک درپوش بسته میشود ممکن است ضمن باز کردن درپوش، ماهیها به خارج از مخزن جهش کنند. لذا بر روی این دریچه یک توری محافظ نصب میگردد.
سیستمهای تأمین اکسیژن
عواملی از قبیل تراکم بالای بچهماهی، افزایش استرس ناشی از حمل و نقل و افزایش میزان آمونیاک ناشی از عدم تعویض آب روی هم رفته سبب میشوند که به حجم بالایی از اکسیژن نیاز باشد. باید توجه داشت که در مخازن ویژهی حمل ماهی باید یک ذخیرهی اکسیژن پیشبینی شود. ذخیره اکسیژن میتواند یا از طریق هوادهی آب تأمین شود و یا از طریق تزریق اکسیژن خالص صورت گیرد. برای جلوگیری از بروز استرس در بچهماهیها حباب های هوا یا اکسیژن تشکیل شده در آب باید بهگونهای باشد که ایجاد تلاطم نکند. تا حد امکان حبابهای ریز و بدون ایجاد تلاطم تولید شود. تنظیم میزان اکسیژن یا هوای ورودی از طریق شیرهای مخصوصی که در بالای مخازن تعبیه شده است صورت میگیرد.
سیستم ذخیرهی اکسیژن برای مواقع اضطراری کاربرد دارد. مهم ترین فاکتور در زمینهی انتقال بچهماهیان، اکسیژن محلول در آب است. بنابراین سیستم هوادهی باید میزان اشباعیت اکسیژن محلول را بین 150 تا 200 درصد نگاه دارد. اوج مصرف اکسیژن در طول ساعات اولیهی پس از بارگیری خودرو است. بنابراین تنظیم دقیق میزان اکسیژن بسیار ضروری است.pHمعمولاً در آبهای شور و لبشور pH به عنوان یک پارامتر مشکلساز محسوب نمیگردد. در طول مسیر انتقال ماهیها، به دلیل انجام تنفس میزان دیاکسیدکربن آب افزایش مییابد. اما معمولاً ظرفیت بافری طبیعی آب شور این افزایش میزان دیاکسیدکربن را جبران میکند. بهطور کلی آمونیاک غیریونیزه برای ماهیان سمی است اما آمونیاک یونیزه غیرسمی میباشد.
میزان pHآب مستقیماً بر روی تعادل بین آمونیاک یونیزه و آمونیاک غیر یونیزه تاًثیرگذار است. تزریق اکسیژن خالص به آب سبب میشود تا آمونیاک سمی به شکل آمونیاک غیرسمی تبدیل گردد . دمای آب دمای آب تأثیر بسیار زیادی روی مصرف اکسیژن توسط ماهی دارد. بهطور کلی در دماهای پایین متابولیسم ماهی کاهش یافته، میزان تنفس در ماهیها کمتر میشود و در نتیجه مصرف اکسیژن کاهش مییابد. بنابراین توصیه می شود هنگام انتقال بچهماهیان دمای آب پایین نگاه داشته شود. بهعلاوه حلالیت اکسیژن در دماهای پایین بیشتر از دماهای بالا است. دمای آب در مخازن ویژهی حمل ماهی باید با دمای آب کارگاه هچری هم دما باشد. از این رو هنگام انتقال بچهماهیان دمای آب باید پایین آورده شود . اما باید توجه داشت که پایین آوردن دمای آب نباید بهصورت ناگهانی باشد زیرا سبب ایجاد استرس در ماهیان میگردد. کاهش دما باید بهصورت تدریجی باشد. پیشنهاد میشود کاهش دما بهصورت یک درجه سانتیگراد در هر ساعت باشد .
آمونیاک
از آنجایی که در طول مسیر انتقال، آب مخازن حاوی بچهماهی تعویض نمیشود بنابراین تولیدات متابولیک ماهیها در آب انباشته میشود. از مهمترین تولیدات متابولیک میتوان به آمونیاک اشاره کرد. بهطور کلی آمونیاک بهعنوان یک مادهی دفعی از آبششهای ماهی خارج میشود. آمونیاک در داخل آب بهصورت یک تعادل شیمیایی بین آمونیاک غیریونیزه و آمونیاک یونیزه میباشد. شکل غیریونیزهی آمونیاک حتی در غلظتهای پایین نیز برای ماهی سمی خواهد بود. در سیستمهای پرورشی مداربسته آمونیاک بهوسیلهی بیوفیلترها حذف و برداشته میشود. بهعبارت دیگر ضمن این عمل آمونیاک به نیتراتها و نیتریتهای غیرسمی تبدیل میشود.
دیاکسیدکربن
دیاکسیدکربن در نتیجهی عمل تنفس بهوجود میآید . بهطور کلی دیاکسید کربن سبب کاهش ظرفیت حمل اکسیژن توسط خون - حتی در حضور اکسیژن کافی - میشود. بنابراین دیاکسیدکربن برای ماهی یک مادهی خطرناک محسوب میشود. دیاکسیدکربن را میتوان با هوادهی و تهویه آب حذف و خارج ساخت. در مخازنی که کاملاً مهر و موم شدهاند به دلیل این که دیاکسیدکربن - هچنین برخی دیگر از گازها از قبیل آمونیاک - نمیتوانند به آسانی خارج شوند، بنابراین بهطور خطرناکی در مخزن تجمع مییابند. بهعلاوه وجود کف در سطح آب از میزان تبادل گازی بین آب و هوا میکاهد .
کف
وجود کف در سطح آب مخازن ویژهی حمل ماهی میتواند به دلیل ترشح بیش از حد موکوس توسط ماهیان باشد. کف موجود در سطح آب از یک سو مانع تبادلات گازی - از قبیل اکسیژن و دیاکسید کربن - بین آب و هوا میشود. و از سوی دیگر مانع از مشاهدهی ماهیها میشود. خدمهی خودروی حمل بچهماهی میتوانند به وسیلهی یک ساچوک، کف تشکیل شده بر روی سطح آب را بهآسانی بردارند. اما از آنجایی که این عمل نسبتاً وقتگیر است بهتر است که در طول مسیر انتقال بخشی از آب و یا تمام آب مخزن تعویض گردد.
تراکم مناسب بچهماهیان در مخازن ویژهی حمل و نقل
بهطور کلی در زمینهی انتقال ماهیها باید توجه داشت که بچهماهیان در مقایسه با ماهیان بالغ - با وزن کل برابر - نیاز به فضا و اکسیژن بیشتری دارند. بهعلاوه گونههای ماهیان دریایی نسبت به گونههای آب شیرین حساسیت بیشتری دارند و لازم است در هنگام نقل و انتقال تراکم کمتری برای آنها در نظر گرفته شود. تراکم بهینهی بچهماهی در مخازن ویژه حمل متأثر از چندین فاکتور است. معمولاً تراکم مناسب را میتوان به صورت تجربی به دست آورد. برای مسافتهای طولانی که 2 یا 3 روز به طول میانجامد تراکم بهینه نباید متجاوز از 20 تا 25 کیلوگرم بچهماهی در هر مترمکعب باشد. در حالی که برای مسافت های کوتاهتر 2 - ساعت یا کمتر - میزان تراکم بچهماهی میتواند 30 تا 35 کیلوگرم ماهی در هر مترمکعب آب باشد. اگر دمای آب 20 درجه سانتی گراد، شوری آب ppt 25 و مدت زمان انتقال بچهماهیان نیز 12 تا 13 ساعت به طول بیانجامد در چنین شرایطی بهترین تراکم برای انتقال بچه ماهیان 2 گرمی در حدود 30 کیلوگرم بچه ماهی در هر مترمکعب آب است. البته اگر در طول مسیر انتقال بچهماهیان، بتوان آب مخازن را یک یا دو بار تعویض نمود میتوان مدت زمان انتقال ماهیها را تا دو برابر زمان فوق - یعنی تا 24ساعت - نیز افزایش داد.
شرایط انتقال بچهماهیان
توصیه میشود کیفیت آبی که برای پر کردن مخازن ویژهی حمل بچه ماهی استفاده میشود با کیفیت آب کارگاه هچری - جایی که بچهماهیان پرورش یافته اند - یکسان باشد. در اغلب موارد زمانی که بارگیری به اتمام میرسد بهمنظور حذف عوامل آلودهکننده و مزاحم - از قبیل کف، موکوس، آشغال و سایر مواد زائد - اقدام به تعویض آب میکنند. همچنین مخازن مربوطه باید بهخوبی هوادهی و اکسیژندهی شوند. برای مسافتهای طولانی که بیش از 24 ساعت به طول میانجامد پیشنهاد میشود که در طول مسیر حداقل یک بار آب مخازن بهطور کامل تعویض شود. بهطور کلی یک دستورالعمل اجرایی قطعی در زمینهی تعویض آب مخازن در طول مسیر انتقال بچه ماهیها وجود ندارند. اما بهطور تجربی میتوان بیان داشت زمانی که تراکم بچه ماهی برابر 30 کیلوگرم ماهی در هر مترمکعب باشد بهتر است که در طول مسیر هر 12 ساعت 50 درصد از آب مخزن بچهماهیها تعویض گردد. در مواقعی که نیاز به پایین آوردن دما احساس شود میتوان از قالب های یخ استفاده نمود.
