بخشی از مقاله
چکیده
حکمروایی شایسته زمین هنگامی تحقق مییابد که به نقش همهی کنشگران و عناصر در تصمیمسازیها توجه شود. یکی از این عناصر فقرا و گروههای کمدرآمدند کهمعمولاً در سیاستهای زمین شهری مورد بیمهری قرار میگیرند. حکمروایی زمینِ طرفدار فقرا که در این نوشتار بر آن تأکید شده است، برای اظهار نظر و فراتر از آن مشارکت گروههای آسیبپذیر و به حاشیه-راندهشده در تصمیمسازیها نیز حقی قائل است.
نوشتار حاضر از سنخ تحقیقات توصیفی-تحلیلی است که با مددگرفتن از مطالعات کتابخانهای تلاش شده است تا برخی از الزامات و اصول و چالشهای تحقق حکمروایی زمینِ طرفدار فقرا کند و کاو شود. نتایج تحقیق،نقش حکمروایی زمینِ طرفدار فقرا و به موازات آن نهادسازی و ظرفیتسازی در تحقق توسعه پایدار و رسیدن به اهداف هزاره، توجه به حقوق فقرا و اجتماعات محلی و امنیت مالکیت زمین و استفادهی پایدار از محیطزیست به منزلهی کلید موفقیت هرگونه برنامهریزی و مدیریت زمین شهری را به اثبات رساند.
شهروندگریزیِ نظام مدیریت زمین شهری، نبودِ ارادهی کافی از سوی کنشگران زمین شهری برای بررسی مسایل و دغدغههای فقرا و گروههای آسیبپذیر، تمرکزگرایی بیش از حد و نبود پاسخگویی و شفافیت از سوی نهادهای زمین شهری و تفاسیر گوناگون و سلیقهای از قوانین و بیتوجهی به فقرا در سیاستهای زمین و مسکن به مثابه مهمترین چالشهای تحقق حکمروایی زمینِ طرفدار فقرا به شمار میآیند.
-1 مقدمه و بیان مسئله
زمین نقش مهمی در تأمین نیازهای انسان دارد و در تحقق توسعه پایدار نیز نقش مهمی ایفا میکند. نگاهی به چالشهای پیشروی جوامع انسانی همچون تغییرات آب و هوایی، افزایش فقر و بیخانمانی، تخریب محیط زیست و هزار و یک مسئلهی دیگر نیز حکایت از آن دارد که باید برای زمین برنامهیزی کرد و در سیاستهای زمین شهری جایگاه مهمی برای آن قائل شد. بنابراین، نمیشود از تصمیمگیری دربارهی زمین و مسایلی مانند توجه به فقرا و گروههای آسیبپذیر در تصمیمسازی و سیاستگذاری چشمپوشی کرد؛ موضوعی که بیش از همه با حکمروایی طرفدار زمینِ فقرا گره خورده است.
حکمروایی زمین طرفدار فقرا که در این نوشتار بر آن تأکید شده است با اقدامات بالا به پایین و نگاه فنسالار مخالفت ورزیده و بیش از پیش لزوم توجه به فقرا و گروههای به حاشیهرانده شده در تصمیمسازیهای زمین را گوشزد مینماید. دلیل چنین توجهی از آن رو است که دیگر چون گذشته نمیشود از موفقیت در مدیریت و برنامه-ریزی و سیاستگذاری زمین شهری سخن گفت، اما از توجه به فقرا چشمپوشی کرد. در واقع، استدلال اصلی این نوشتار این است که شناخت الزامات و برطرفکردن موانع و چالشهای حکمروایی زمینِ طرفدار فقرا میتواند به ریشهکنی فقر و تبعیض که یکی از محورهای الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت است نیز یاری رساند.
به این منظور، در این نوشتار و در گام نخست، مفاهیم کلیدی تحقیق تعریف میشوند، سپس در ادامه نگاهی به اقدامات و تحقیقاتی که در عرصهی بینالمللی در مورد زمین صورت گرفته میاندازیم. آن گاه اهمیت حکمروایی در مسئله زمین و لزوم توجه به فقرا تشریح میشود و در خلال بحث از الزامات، چالشهاو مزایای حکمروایی خوب زمین و حکمروایی زمینِ طرفدار فقرا و نقش آن در ریشهکنی فقر و تبعیض سخن میگوییم.
-2مبانی نظری
-1-2تعاریف و مفاهیم
-1-1-2سیاست زمین1
مجموعهای کلی از احکام اجتماعی-اقتصادی و قانونی که تعیین میکند چگونه زمین و منافع حاصل از آن تخصیص یابد - . - UNITED NATIONS,1996:59 همچنین، سیاست زمین ارزشها، اهداف و چارچوبهای قانونی2 برای مدیریت زمین به عنوان دارایی اساسی برای هر جامعهای را تعیین میکند - . - Enemark,2006 بنابراین، میشود دریافت که بالاترین سطح در سلسله مراتب زمین، سیاست زمین است که بر اهداف، ارزشها و چارچوبهای قانونی برای مدیریت زمین تأکید دارد.
-2-1-2حکمروایی1
حکمروایی عبارت از اعمال اقتدار سیاسی، اقتصادی و اداری برای مدیریت امور کشور در تمامی سطوح است و شامل سازوکارها، فرآیندها و نهادهایی است که به وسیله آنها، شهروندان و گروهها، منافعشان را بیان میکنند، حقوق قانونیشان را اِعمال میکنند، به وظایفشان عمل میکنند و میانجی اختلافاتشان میشود - . - UNDP,1997 مقصود از حکمروایی شیوه تصمیمگیریهای همگانی و چگونگی اِعمال قدرت حکومت برای مدیریت امور جامعه است که در آن ساماندهی نهادی، ابزار، تکنیکها، فرآیند و چگونگی شراکت و درگیرکردن همهی کنشگران جامعه اساسی است - صرافی، . - 68 :1392
-3-1-2حکمروایی زمین
حکمروایی زمین مربوط به قوانین، فرآیندها و ساختارهایی است که در مورد دسترسی به زمین و کاربریهای آن تصمیمسازی میشود به گونهای که تصمیمهای آن اجرایی گشته و رقابت منافع در کاربری زمین مدیریت شود- . - Palmer et al,2009:9 -
-2-2پیشینه تحقیق
مطالعات مربوط به حکمروایی زمین مراحل نخستین خود را از سر میگذراند، با اینحال برخی نهادهای بینالمللی به معرفی این مفهوم و جنبههایی از آن مبادرت ورزیدهاند. از مهمترین این مطالعات و اقدامات میشود به ائتلاف بین-المللی زمین2؛ ابتکار عمل سیاست زمین3مؤسسه؛ سیاست زمینِ لینکلن4؛ شبکهی جهانی ابزار زمین5 ؛ بانک جهانی اشاره کرد. محققان و اندیشمندان در سراسر جهان نیز به این موضوع توجه کردهاند که برخی از مهمترین این مطالعات در ادامهی نوشتار معرفی میشوند.
-1-2-2ائتلاف بینالمللی زمین
در نوامبر 1995 بیش از هزار نماینده از جامعه مدنی، دولتها و نهادهای گوناگون در بروکسل6 بلژیک و برای تشکیل کنفرانسی در رابطه با گرسنگی و فقر گردهم آمدند. در سال 2003 ائتلافجدید با نام جدیدِ "ائتلاف بینالمللی زمین" شکل گرفت. در سال 2003 ائتلاف، نمایندگان 152 سازمان از 56 کشور را در بر میگرفت. این ائتلاف بر شناسایی عوامل ساختاری که موجب تضعیف توسعه پایدار میشود تأکید کرده و از امنیت غذایی به عنوان یکی از مهمترین اقدامات برای رسیدن به توسعه پایدار نام برده است.
