بخشی از مقاله
چکیده
با شروع عصر صنعتی شدن دامنه ی مشکلات و مسائل شهرها تمام طیف ها، طبقات و اقشار اجتماعی را فراگرفته است. در این میان با توجه به افزایش جمعیت شهرنشین برای حل مشکلات جوامع شهری یکی ازمطرح ترین رویکردها در عرصه ی مدیریت شهری حکمروایی شهری است. این الگو در زمان حاضر در مجامع بین المللی و محافل کارشناسی تنها راه خروج از بن بست فقر و توسعه نیافتگی شهرها تلقی می شود. در این تحقیق به شناسایی حکمروایی خوب شهری و ضرورت های آن، همچنین بررسی نقش و جایگاه عدالت در تحقق حکمروایی خوب شهری پرداخته شده است. روش بررسی در این پژوهش به صورت توصیفی - تحلیلی بوده و اطلاعات مورد نیاز نیز با تکیه بر مطالعات اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری شده و مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که یکی از مهمترین مبانی توسعه، برقراری و حفظ عدالت در جامعه است و تحقق حکمروایی خوب شهری نیز منوط به برقراری عدالت در شهرهاست. تمامی جوامع بالاخص جوامع در حال توسعه نیز برای حل مشکلات و دستیابی به برابری و برقراری عدالت ناگزیر به استفاده از الگوی حکمروایی خوب هستند تا بتوانند مشکلات را کاهش دهند.
واژگان کلیدی: مدیریت شهری، حکومت، حکمروایی شهری، عدالت
-1 مقدمه
آنچه که امروزه دولتها با آن مواجه هستند روند رو به رشد شهری و شهرنشینی و بروز مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از یکسو و ناکارآمد بودن روشهای مدیریت و کنترل توسعه شهری جهت رفع مشکلات و تنگناهای مذکور از سوی دیگر می باشد - اسماعیل زاده و همتی، . - 102 :1391 شواهد نشان می دهد در حالی که در سال 1950 تقریبا 28 درصد و در حال حاضر بیش از 50 درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند، جهان همچنان با روند روبه رشد شهرنشینی روبه روست، به گونه ای که تا سال 2020 بیش از 66 درصد از جمعیت جهان در شهرها زندگی خواهند کرد - . - Morgan, 2003: 7
به طور کلی می توان گفت یکی از پدیده های نوین قرن بیستم و دهه های اخیر روند گسترش شهرنشینی و افزایش بی رویه ی جمعیت و توسعه ی فیزیکی مناطق شهری می باشد. این روند در کشورهای در حال توسعه - از جمله ایران - همواره با مشکلات فراوانی روبرو است که پیامدهای منفی بسیاری به همراه داشته است. تهدید جدی کیفیت محیط زیست، افزایش فقر شهری و تشکیل مناطق حاشیه نشین، کمبود زیرساخت ها و خدمات شهری از قبیل تأمین آب و عرضه ی مسکن، نابرابری های اقتصادی، اجتماعی و مسائل متعدد دیگر در کشورهای در حال توسعه به دلیل نرخ بالای رشد جمعیت در مناطق شهری به صورت حادتری بروز پیدا کرده است - تیزپا و خاکپراقی، . - 2 :2015
در این میان با توجه به افزایش جمعیت شهرنشین برای حل مشکلات جوامع شهری یکی از مطرح ترین رویکردها در عرصه ی مدیریت شهری حکمروایی شهری است، مفهوم حکمروایی شهری که بر همیاری دولت و جامعه ی مدنی مبتنی است، بر این اصل بنیادی استوار است که دولتها به جای آنکه به تنهایی مسؤلیت کامل اداره ی شهرها را در همه ی سطوح آن بر عهده گیرند، باید در کنار شهروندان، بخش خصوصی و مردمی به عنوان یکی از نهادها یا عوامل مسؤل اداره ی شهر محسوب شوند - ابراهیم زاده و اسدیان، . - 18 :1392
در این میان عدالت به عنوان یکی از مهمترین ویژگی ها در تحقق حکمروایی خوب شهری دارای اهمیت بسزاییست به طوری که امام علی - ع - می فرمایند: هر که عدالت را رها کرد به جور و ستم گرایید. این امام - ع - با حیاتی دانستن عدالت هیچ چیز مانند عدال شهرها را آباد نخواهد کرد - امین زاده و تقی زاده، . - 5 :1379 بنابراین می توان گفت یکی از مهمترین مبانی توسعه بالاخص در نظام اسلام، برقراری و حفظ عدالت در جامعه است - فراهانی فر، . - 119 : 1378
-2 بیان مسئله
با ورود به هزاره سوم میلادی، شهرها در کشورهای کمتر توسعه یافته با چالشهای فزاینده ای ناشی از رشدی فراتر از ظرفیتهای پاسخگو مواجه شده اند - اسماعیل زاده و همتی، - 102 : 1391 به طوری که بنابر آمارهای بین المللی از اوایل هزاره ی جدید، نیمی از جمعیت جهان یعنی حدود سه میلیارد و سیصد میلیون نفر در مناطق شهری زندگی خواهند کرد در شهرها زندگی می کنند همچنین پیش بینی می شود که این رقم تا سال 2030 به حدود پنج میلیارد نفر افزایش یابد - برک پور و اسدی، - 7 :1387 و این توسعه ی شتابان شهرنشینی، دولت ها را برای اداره ی شهرها با چالش های تازه ای روبه رو کرده - رهنمایی و کشاورز، - 26 :1389 که نمود آنها در اشباع زیرساختهای اجتماعی کالبدی، بسط اسکان غیررسمی، افزایش ناهنجاریهای اجتماعی، ازدیاد شکافهای درآمدی و فرهنگی، گسترش آلودگیهای زیست محیطی و در مجموع، کاهش کیفیت زندگی مشاهده می شود - اسماعیل زاده و همتی، . - 102 :1391 از طرفی توسعه شهرنشینی با افزایش روزافزون تقاضاهای شهروندان همراه بوده عموماً دولت ها از عهده ی انجام آن وظایف برنمی آیند.
طرح بحث تمرکززدایی و واگذاری بخشی از اختیارات و وظایف دستگاههای دولتی به نهادهای محلی و شهرداریها نیز در راستای بهبود اداره ی امور شهروندان و برآورده ساختن خواسته ها و نیازهای آنان صورت پذیرفته است. الگوی حکومت خوب مدتها در عرصه ی نظام های حکومتی حاکم بود و دولتها خود را مکلف به برآوردن خواسته های مردم و شهروندان می دانستند ولی به واسطه ی افزایش جمعیت و بروز خواسته های جدید و ضرورت پاسخگویی به این نیازهای روزافزون، دولت ها با چالش های جدی مواجه شدند - رهنمایی و کشاورز، - 26 :1389
چرا که اکثریت جمعیت شهری بویژه در کشورهای درحال توسعه از استانداردهای پایین زندگی برخوردارند و پیش بینی می شود که روزبه روز بر تعداد این جمعیت افزوده شود - اسماعیل زاده و همتی، - 102 :1391 به طوری که امروزه یکی از معضلات مهم کشورهای در حال توسعه، رشد سریع جمعیت شهری و ناتوانی شهرها در تأمین نیازها و خدمات مورد نیاز آن است. بالاخص اینکه با توجه به پیش بینی تا سال 2030 از پنج میلیارد نفر جمعیت جهان حدود چهار میلیارد نفر آن متعلق جمعیت شهری کشورهای در حال توسعه است - برک پور و اسدی، . - 7 :1387 اما در میان رویکردهای گوناگون مطرح شده در عرصه ی مدیریت شهری، حکمروایی شهری از مطرح ترین رویکردهاست.
این الگو در زمان حاضر در مجامع بین المللی و محافل کارشناسی تنها راه خروج از بن بست فقر و توسعه نیافتگی شهرها تلقی می شود و مدیریت شهری چاره ای جز اجرای آن ندارد - تیزپا و خاکپراقی، . - 2 :2015 چرا که مسأله اصلی در این است که با افزایش روزافزون جمعیت، منابع در اختیار مدیریت شهری افزوده نمی شود. در این شرایط، مدیریت مطلوب منابع محدود و توسعه مشارکت بین شهروندان، نهادهای مدنی و مدیران و برقراری عدالت و برابری راه چاره های عمده جامعه شهری است که می توان در حل مسائل یادشده، از آنها استفاده نمود - اسماعیل زاده و همتی، - 102 :1391
ایران نیز طی دهه های گذشته مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه با مقوله ی شهرنشینی و پیامدهای مثبت و منفی آن مواجه شده است. هرچند شهرنشینی در ایران با سرعت هایی متفاوت صورت پذیرفته، اما عدم توجه به ظرفیت شهرها و تجهیز نکردن آنها برای بهره مندی از آثار مثبت این پدیده روبه رشد، منجر به بروز مسائل و مشکلاتی در هر سه حوزه ی حکمرانی شهری یعنی اداره ی سیاسی، مدیریت منابع اجتماعی و اقتصادی و تدوین سیاست های اجرایی می شود و به طور کل می توان گفت آنچه امروزه در اداره امور شهر مورد توجه و تأکید قرار می گیرد بهره گیری از الگوی حکمروایی خوب شهری بوده و در این صورت است که می توان امیدوار به حل مشکلات و معضلات ساختاری و کارکردی شهرها بود - نوبری و رحیمی، - 4 :1389
-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
یکی از پدیده های نوین قرن بیستم و دهه های اخیر روند گسترش شهرنشینی و افزایش بی رویه جمعیت و توسعه فیزیکی مناطق شهری می باشد. این روند در کشورهای در حال توسعه - از جمله ایران - همواره با مشکلات فراوانی روبرو است که پیامدهای منفی بسیاری به همراه داشته است. در این میان مدیریت شهری زمسینه ی ارائه ی خدمات مورد نیاز جمعیت ساکن در شهرها و الزامات زندگی جمعی را فراهم می نماید.
در این میان، ارتباط شهر و مدیریت شهری بایستی به صورت مطلوب برقرار شود تا شهر خوب حاصل شود - اسماعیل زاده و همتی، . - 105 :1391 به عبارتی رکن اساسی توسعه ی شهر مدیریت بهینه ی شهر است و در میان رویکردهای گوناگون مطرح شده در عرصه ی مدیریت شهری، حکمروایی شهری از مطرح ترین رویکردهاست - تیزپا و خاکپراقی، . - 1 :2015 بنابراین با توجه به رشد فزاینده جمعیت شهری و به منظور کنترل منابع و سرمایه های مادی و معنوی و عملکرد بهینه شهرداری مشارکت همه ی شهروندان به ویژه نخبگان ضروری است و در حال حاضر رویکردی که به عنوان اثر بخش ترین، کم هزینه ترین و پایدارترین شیوه اعمال مدیریت شهری معرفی می شود حکمروایی خوب شهری می باشد. تحقق حکمروایی خوب شهری در مدیریت شهرهای متوسط ایران مستلزم عینیت بخشیدن به مشارکت شهروندان در ابعاد گوناگون است. - تیزپا و خاکپراقی، . - 1 :2015
این الگو در زمان حاضر در مجامع بین المللی و محافل کارشناسی تنها راه خروج از بن بست فقر و توسعه نیافتگی شهرها تلقی می شود و مدیریت شهری چاره ای جز اجرای آن ندارد زیرا همانطور که بیان شد اثر بخش ترین، کم هزینه ترین و پایدارترین شیوه ی اعمال مدیریتی است که توسعه ی منطقه ای و در نتیجه توسعه ی ملی را نیز با خود به دنبال دارد - اسماعیل زاده و صرافی، :1384 . - 2 الگوی مربوط به آن - حکمروای ی خوب - که از اواخر دهه 1980 م .مطرح شده است ، به طورکلی به فرایندی اشاره دارد که تصمیمها و اعمال قدرت در آن شکل می گیرد و جایگاهی است که دولت، مردم و بخشهای خصوصی به تعامل با یکدیگر می پردازند.
