بخشی از مقاله
چکیده:
برای آنکه فرایند یاددهی - یادگیری به صورت اثر بخشتری اجرا شود باید ابتدا دبیران با الگوها و فنون مختلف تدریس آشنا بشوند چرا که گاهی اوقات شاهد بازده پایین تدریس در کلاس هستیم که ارتباطی مستقیم با استفاده از الگوها و روشهای ناکارآمد دارد. معلم پس از انتخاب محتوای آموزشی و پیش از تعیین ابزار آموزشی باید خط و مشی و روش تدریس خود را پیدا کند . هدف از انجام این پژوهش بررسی الگوها و روشهای مختلف در تدریس آموزش تاریخ است که با روش مطالعهی کتابخانهای صورت گرفته است. در این مقاله سعی گردید در ابتدا به تعریف مفهوم الگوی تدریس و اهمیت آگاهی از نظریههای یادگیری پرداخته و سپس انواع الگوهای تدریس در تاریخ را بیان داریم و مزایا و معایب و محدودیت هر روش و نیز دلالتهایی که روش تدریس فعال در آموزش تاریخ دارد به اختصار توضیح دهیم.
نتایج این تحقیق نشان داد که برای بازدهی بیشتر در تدریس معلمان ناگزیر هستند که به انواع روشهای تدریس مسلح باشند؛ همچنین نتایج دیگر این تحقیق نشان داد بهترین روش پیشنهادی استفاده از الگوی تدریس فعال در تاریخ است؛ زیرا در این روش مشارکت دانشآموز و معلم به چشم میخورد و به جای انتقال مطلب به فراگیران به افزایش توانایی یادگیرنده در فرایند یادگیری عنایت دارد. در این روش و الگوهای نوین تدریس در آموزش تاریخ سعی بر این است که فراگیر خود در کسب مفهوم سهیم باشد و از راههای مختلف به فعالیتهای ذهنی فردی و گروهی بپردازد.
مقدمه:
در دنیای پیچیدهی امروزی، تعلیم و تربیت نقش مهمی را ایفا میکند. در شرایطی که دولتها و کشورهای بزرگ جهان پیشرفت و توسعهی خود را منوط به رشد نظام آموزشی میدانند، نمیتوان با توسل به روشهای سنتی گذشته این پیشرفت و تحول را محقق ساخت در این میان تدریس از مهمترین عوامل در فعالیتهای اموزش و پرورش و نقش اول معلم است. از آغاز قرن بیستم توسط مومان و لای و سپس کلاپارد، ماریا منتسوری، جان دیویی، هربارت، ثورندایک و همکارانش در بسیاری از کشورها مطالعات زیادی به مدت چهل سال در مورد ثمر بخشی میزان روشهای آموزش در کلیه دروس انجام گرفت.
تاریخچه مطالعات نشان میدهد روشها و الگوهای تدریس چه در پیشرفت تحصیلی دانشآموزان و چه در ایجاد انگیزه و رضایت خاطر، پرورش شخصیت و رشد خلاقیت آنان موثر است، وظیفه معلمان در فرآیند تدریس تنها انتقال واقعیتهای علمی به دانشآموزان نیست بلکه باید موقعیت و شرایط مطلوب یادگیری را فراهم نمایند و چگونه اندیشیدن و چگونه آموختن را به شاگردان بیاموزند. یعنی کار معلم نه تنها انتقال دانش، بلکه پرورش توان تفکر منطقی و پرورش شخصیت سالم است و معلمان موفق برای شاگردان خود تنها عرضه کننده مطالب تخصصی نمیباشند بلکه شاگردان خود مطالب شناختی و اجتماعی و نحوه استفاده موثر از آنها را میآموزند، در آموزش و پرورش نقش نیروی انسانی به خصوص معلم از مهمترین عوامل موثر در رشد و توسعه کیفی و محتوایی تربیت به شمار میآید.
معلمان سربازان خط اول جبهه تربیت میباشند و ضرورت دارد که با مدرنترین سلاحهای علمی روز یعنی روشها و الگوهای مختلف نوین و فعال تدریس آشنا باشند و بدانند در کدامین موقعیت آموزشی از کدامین روش استفاده نمایند. تدریس به هیچ عنوان کار سادهایی نیست. معلم در تدریس با عوامل مختلف و متعددی سروکار دارد که کنترل مجموعه آنها ممکن است محیط را بوجود آورد که یادگیری مطلوب و موثر در آن صورت گیرد، این عوامل مختلف و بطور کلی جامعهای که معلم و شاگرد در آن زندگی میکنند در کیفیت تدریس معلم تاثیر میگذارد. بدیهی است که معلم نمیتواند همه عوامل مذکور را تحت کنترل خود در آورد. بنابراین معلم در ایجاد موقعیت مناسب یادگیری قادر به تغییر و کنترل بسیاری از عوامل نیست اما تا حدی میتواند با تعیین هدفهای صریح اجرایی و اتخاذ الگو و روشهای مناسب تدریس و تهیه و بکارگیری تجهیزات لازم و ایجاد نوعی ارتباط سالم با شاگردانش، کیفیت تدریس خود را دست خوش تغییر و تحول و پیشرفت بکند.
چنانچه بپذیریم که نقش معلم به جای انتقال صرف دانش به فراگیران فراهم ساختن محیطی مطلوب برای یادگیری است، پس ناگزیر هستیم بپذیریم که ابزار این کار چیزی فراتر از روشهای سنتی تدریس است. در دنیای امروز معلم عملکردها و نقشهای گوناگونی را در کلاس ایفا میکند از مهمترین نقشهای او عبارتند از: الزام کنندگی، الگو بودن، حمایتگری، راهنمایی، رشد دهندهی فکر و مهارتها، پرورش دهندهی جسم، برانگیزانندهی تخیل و شریک بودن می باشد. - گالبریث،2001، به نقل از محققیان؛ - 1391
در این بین تاریخ بسان بسیاری علوم دیگر نیازمند روشهای نوین و جدید برای آموزش است. تاریخ به قول شریعت با کار تاریخی و کتابهای تاریخی که قدیمیترین کتابها هستند که در هر جامعه نوشته شده است فرق دارد - شریعتی،. - 1362 علم تاریخ وسیله ایست برای خودآگاهی در جامعه، تاریخ نه آیینهی عبرت است نه کارنامهی جهل و جنایت بلکه تاریخ سرگذشت زندگی انسان است؛ اما آنچه برای مورخ اهمیت دارد آن نیست که آنها چگونه مردهاند بلکه آنست که آنها چگونه زیسته اند - زرینکوب، . - 1362
با کمک علم تاریخ است که انسان میتواند خود را بشناسد و با تاریخ و تمدن خویش آشنا بشود و همچنین تاریخ؛ وجدان انسانی را کمال و توسعه میبخشد البته که برشمردن تمامی دلایل اهمیت تاریخ در این مقال نمیگنجد با توجه به مطالب گفته شده برای نیل به اهداف آموزشی تدریس تاریخ، به روشی متقن و منسجم برای یادگیری و تدریس نیاز داریم. در این میان مسئولیت مدرس که وظیفه ی آموزش و انتقال دانش و علوم به فراگیران را بر عهده دارد، برجستهتر خواهد شد. امروزه با تحول در نگرش به تاریخ و روش مطالعهی آن، در دیگر علوم انسانی نیز همچون سیاست علوم اجتماع و ... تحولاتی به وجود آمد. به علاوه تحول در نگرش به تاریخ از علل مهم پیشرفتهای صنعتی، علمی و اقتصادی و اجتماعی اروپاست - دفتر برنامه ریزی،. - 191: 1372
متاسفانه امروزه آموزش تاریخ در ایران دچار بد روشی و بی مهری - صالحی، - 1388 شده است. طبق تحقیقاتی که پیرامون آموزش در رشته تاریخ انجام شده است - صالحی، - 1388 و نیز تجربهی محقق این عدم علاقه و بی انگیزگی و حتی رکود علمی تاریخ در دانشگاهها ارتباط قوی با استفاده از روشهای نادرست در آموزش تاریخ دارد . که در صورت استفاده از روشهای نامطلوب اهداف مختلف تدریس در سطوح شناختی که .1 درک مفهوم زمان .2 درک میراث فرهنگی و ارزش سنجی و ارزشگذاری آن.3 آشنایی با طرز مطالعه ی وقایع تاریخی .4 مطالعه ی زمینهی اجتماعی و تاریخی مسائل و درک علت پیدایش .5 کشف اصول و قواعدی که در حوادث تاریخ دخالت دارند است به وقوع نمیپیوندد.
همچنین در حیطهی عاطفی نیز با اتخاذ روشهای ناکارآمد اهداف .1 ایجاد علاقه نسبت به خواندن مطالب تاریخی .2 تقویت روح وطن خواهی و بشر دوستی 3 .درک مسائل بین المللی .4 قضاوت درباره ی وقایع تاریخی بر حسب ضوابط اخلاقی بدست نمیآیند - پیله وریان منفرد همکاران،. - 1386 هم چنان که آموزش در هر درس روش خاصی میطلبد و تدریس هر درس دارای مسائل و مشکلات خاص خود است و معلمان هر علم باید به جای تسلیم در برابر مشکلات و دچار شدن به روزمرگی درصدد حل آن برایند چنانچه تدریس تاریخ از این قاعده مستثنی نیست و اگر برای تدریس تاریخ معلمان روش مناسبی انتخاب نکنند با مشکلاتی نظیر - عدم کاربرد تاریخ در زندگی شخصی فرد، عدم درک درست رابطهی منطقی بین وقایع، متکلم الوحده بودن معلم و عدم دخالت آنان در یادگیری، رو به رو میشود. پر واضح است که اگر کارآمدترین مطالب درسی با روشی ناصحیح تدریس شوند اثرگذاری خود را از دست میدهند.
شاید به همین علت است که تقسیم بندیهای کلان و متعددی از انواع روشهای تدریس به صورت - روشهای فعال، دو سویه یا روشهای محوری و روشهای غیرفعال، یک سویه و غیرمحوری - ارائه گردیده است. همچنین که دستهبندیهای جدید از معلمان به صورت - اساتید غیرحرفهای، حافظه گرا و استاد مدار - و اساتیدحرفهایی - عمل گرا و شاگردمدار - به وجود آمده است - سجادی، شعبانی،. - 1393 هدف از این مقاله معرفی بعضی روشهای فعال تدریس و الگوهای کاربردی و مفید در آموزش تاریخ و نیز بررسی الگوهای کارآمد و نوینی همچون روش یاران در یاران یا یادگیری گروهی، الگوی جیگ ساو، روش ایفای نقش، روش بازی و مسابقه که امروزه در دنیا مورد استفاده قرار میگیرد، میباشد و همچنین مزایا و معایب و محدودیتهای هر الگو نیز به اختصار توضیح داده خواهد شد تا با معرفی بیشتر این روشها و الگوها معلمان و اساتید بر کیفیت تدریس خود بیفزایند و همچنین در کاستن از آسیبهای آموزش سنتی و ناکارآمد و افزایش انگیزه و علاقهی محصلین نیز مفید باشد.
بررسی الگوهای رایج تدریس و نسبت آنها با آموزش تاریخ الگوی تدریس: ارائه یک تعریف
الگوی تدریس مفهوم شناور و چند بعدی در مطالعات تدریس هست چرا که توافق دقیقی درباره ی مفهوم الگو وجود ندارد. به طور کلی مفهوم - الگوی تدریس - 1نوع خاص از طبقهبندی در حوزهی تدریس برای اشاره به انواع روشهای تدریس است. اصطلاحات گوناگونی در این زمینه به کاربرده شده است. مانند - سبک تدریس - - 2 رویکرد تدریس - - 3راهبرد تدریس - 4و حتی - روش تدریس - 5که توسط محققان مختلف در حوزهی تعلیم و تربیت و مطالعات تدریس برای اشاره به دستهبندی تدریس از باب روششناسی به کاربرده شده است. به تعبیر دیگر الگوی تدریس چهارچوب خاصی میباشد که عناصر مهم تدریس در درون آن قابل مطالعه و بررسی میباشد و آگاهی از این عوامل و عناصر میتواند معلم را در اتخاذ روشهای گوناگون تدریس یاری دهد.
