بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه اسنادهای علّی با فرسودگی تحصیلی در دانشآموزان پسر دوره متوسطه شهرستان ایلخچی بود. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیهی دانش- آموزان پسر دوره متوسطه شهر ایلخچی در سال تحصیلی 1396-97 تشکیل میدادند که مشغول به تحصیل بودند. برای انتخاب نمونه از میان جامعه آماری، با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی خوشهای، نمونهای به حجم 300 نفر انتخاب شدند. به منظور جمعآوری دادهها از پرسشنامهی فرسودگی تحصیلی برسو و همکاران و پرسشنامه راهیابی در حوادث و رخدادهای زندگی غباری بناب و همکاران استفاده شد. دادهها با استفاده از آزمونهای آماری ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که بین اسنادهای علی تلاش فردی، کمکطلبی از دیگران، خداباوری فعال و احساسات مثبت با فرسودگی تحصیلی در دانشآموزان رابطه منفی و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که بین اسنادهای علی بخت و اقبال، خداباوری منفعل و احساسات منفی با فرسودگی تحصیلی دانشآموزان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. از سویی نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که مؤلفههای اسنادهای علی قادرند تغییرات متغیر فرسودگی تحصیلی را در دانشآموزان پیشبینی کنند.
کلیدواژهها: اسنادهای علی، فرسودگی تحصیلی.
.1 مقدمه
فرسودگی معمولا به دلیل وقوع یک واقعه دردناک و فشارزای زندگی اتفاق نمیفتد بلکه، بر اثر انباشت تدریجی فشارهای روانی روزمره ایجاد میشود و بر اثر آن حالات مختلفی مانند ناامیدی، خستگی مزمن و کم شدن انرژی تجربه میشود - مازلاک و لیتر2، . - 2008 فرسودگی در موقعیت شغلی به عنوان نشانگان تعریف میشود که از سه مؤلفه خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و کارایی پایین شغلی تشکیل یافته است - مازلاک، اسکافلی3 و لیتر، . - 2001 منظور از خستگی هیجانی تجربه احساسهای تنش، مخصوصا احساس خستگی مزمن ناشی از کار بیش از اندازه است. مسخ شخصیت نیز نگرش بیتفاوتی نسبت به کار و افرادی که با آنها کار میکند و از دست دادن علاقه نسبت به کار و بیمعنا دانستن کار است. کارآیی پایین به احساس شایستگی پایین همینطور احساس پایین کسب موفقیت هم در شغل و هم در سازمان را در بر میگیرد. در واقع افزایش در مولفه خستگی هیجانی موجب ایجاد راهبرد مقابلهای بدبینی و مسخ شخصیت شده و سرانجام افزایش در بدبینی موجب خود ارزیابی منفی به شکل کارآیی پایین خواهد شد. همچنین فرسودگی، حالتی از خستگی ذهنی و هیجانی است که حاصل سندرم استرس مزمن مانند گرانباری نقش، فشار و محدودیت زمانی و فقدان منابع الزم برای انجام دادن وظایف و تکالیف محوله است.
به طور مرسوم فرسودگی به عنوان یک سندرم سه بعدی مورد توجه قرار میگیرد - خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و فقدان موفقیت فردی - . که با سیاهه فرسودگی ماسلاک مورد اندازهگیری قرار میگیرد - لاکاویدس و همکاران، . - 2003 خستگی هیجانی که اشاره به احساس خالی شدن و تهی شدن از منابع هیجانی فرد دارد. به عنوان مؤلفه استرس فردی احساسی سندرم مورد ملاحظه قرار میگیرد - ماسلاک و جکسون1، . - 1980 مسخ شخصیت اشاره به پاسخهای منفی بدبینانه یا بیش از حد با بیرغبتی به سایر افراد در محل کار دارد که مؤلفه بین فردی فرسودگی را نشان میدهد. بالاخره فقدان موفقیت فردی اشاره به احساس کاستی در شایستگی و میزان باروری و حس کارآیی پایین قرار دارد که مؤلفه خودارزیابی فرسودگی را شامل میشود - عزیزی ابرقویی، . - 1389
در حال حاضر چندین رویکرد پژوهشی در زمینه فرسودگی وجود دارد. در یکی از این رویکردها تلاش می-شود. این مفهوم به سایر حوزهها و موقعیتها تعمیم داده شود در حالی که در ابتدا این رویکرد به حوزه خدمات انسانی مربوط میشد. برای مثال امروزه پژوهشگران موافقاند که فرسودگی توسط دانشآموزان نیز تجربه میشود - اسکافلی، مارتینز، مارکیوس پینتو، سالانواو باکر2، . - 2002 در تعریف گیبسون1994 - 3؛ به نقل از سمیع، - 1388 فرسودگی عبارت است از یک فرایند روانشناختی که تحت شرایط استرس شغلی شدید حادث میشود و خود را بصورت فرسودگی عاطفی، مسخ شخصیت، کاهش انگیزه برای پیشرفت و ترقی نشان میدهد. در تعریف دیگری فرسودگی عبارتست از: از پاافتادگی و رخوت متصدی شغل به خاطر فشار روانی کار است که شخص قادر به مقابله مناسب با آن نیست.
به این ترتیب، ماسلاک مفهومی سه بعدی از فرسودگی ارائه میدهد: -1 خستگی هیجانی یا احساسی: کاملاً همانند متغیر فشار روانی عمل میکند و به مثابه احساس زیر فشار قرار گرفتن و از میان رفتن منابع هیجانی در فرد قلمداد میشود. در این حالت ممکن است فرد بیرغبت و بیتفاوت شود و دیگر کار، هیچ شور و احساس مثبتی را در او برنمیانگیزد. -2 مسخ شخصیت : پاسخ منفیو سنگدلانه به اشخاصی است که معمولاً دریافت کنندگان خدمت از سوی فرد هستند. در این وضعیت، نگرش فرد فرسوده نسبت به اربابرجوع منفی است. او تصور میکند در واقع اربابرجوع یعنی »طلبکار« و آغاز فشارها. به این ترتیب به پرخاشگریهای فعال - کلامی و غیر کلامی - و نافعال - کارشکنی و تاخیرهای عمدی - رو میآورد. -3 فقدان موفقیت فردی: کمشدن احساس شایستگی در انجام وظیفه شخصی است و یک ارزیابی منفی از خود درخصوص انجام کار به شمار میرود. در واقع احساس عدم کفایت نتیجه طبیعی سیکل یا چرخه معیوبی است که قبلاً ایجاد شده است که اصطلاح »فسیل شده« که در بین کارمندان به کار برده میشود، قابل فهمتر شود - رسولیان، الهی و افخم ابراهیمی، . - 1383
به هر حال مفهوم فرسودگی تحصیلی با برخی مفاهیم مانند مشکل خواب، نگرانی، نشخوارذهنی همپوشی دارد. البته باید دقت نمود وجه تمایز آنها در این است که فشار روانی، خستگی، اضطراب و علایم افسردگی به موقعیت ویژه و خاصی مربوط نیستند، اما فرسودگی تحصیلی وابسته به موقعیت خاصی است؛ یعنی فرسودگی تنها در موقعیت مدرسه و دانشگاهی اندازهگیری میشود - آهولا، هاکانین1، . - 2007 نتایج برخی از بررسیها نشان میدهد که میزان شیوع فرسودگی تحصیلی بسیار بالاست. پانیز، ارونسون و کافری - 1981 - 2 طی مطالعهای به این نتیجه رسیدند که دانشجویان دارای سطح متوسط به بالای فرسودگی هستند. فرسودگی دانشجویان میتواند منجر به غیبت بیشتر، انگیزه کمتر برای انجام دادن کارهای مورد نیاز دوره و درصد بالاتر ترک تحصیل در دانشگاه و مانند آن میشود - رامیست3، . - 1981 مرور پژوهشهای انجام شده در زمینه فرسودگی تحصیلی نشان میدهد که فرسودگی تحصیلی تحت تأثیر پیشآیندهایی است. از سوی دیگر این پیش-آیندها نیز تحت تأثیر عوامل فردی یا محیطی قرار دارند، به طور مثال، وقتی فرد سعی میکند شکست خود را به بدشانسی خود نسبت دهد. شاید بتوان گفت یکی از عوامل درونی اسنادی مؤثر در پیشآیند فرسودگی تحصیلی است. اسناد به عنوان فرایند استنباط علل حالات روانی و رفتارهای خود و دیگران در نظر گرفته میشود - وستن به نقل از میرنسب، . - 1389
از جمله کسانی که در حوزه اسنادها کارهای اولیه را صورت داد واینر 1985 - ، - 1986 بود که اظهار داشت هر هیجان خاصی که تجربه میشود تاحدی بستگی به تببین علّی فرد دارد بخصوص اینکه ، زمانیکه پیامد یک رخداد غیرمنتظره، منفی یا مهم است. افراد سعی دارند آن را با اسنادهای علّی تبیین بکنند. برای مثال دانشجویی که بورسیه تحصیلی بزرگی را کسب میکند ممکن است این رخداد را به تلاش خود، استعداد ذاتی، خوششانسی یا پاداش خدا به استقامت و ایمانش اسناد دهد یا ممکن است فکر کند که این جایزه بخاطر ترکیبی از این عوامل به آن داده شده است که در چنین مواقعی، اسناد کننده در فرایند اسناد خود از بین این علل، یکی را برمیگزیند یا آنها را برحسب اهمیت نسبی یا تأثیر علّی که دارند ، اولویت بندی میکند - به نقل از مهین رسولی، . - 1389 نظریه سهبعدی واینر است که اسنادها را از نظر سه بعد درونی یا بیرونی بودن، پایدار یا ناپایدار بودن و قابل کنترل یا غیرقابل کنترل بودن مورد بررسی قرار میدهد. ترکیب این سه بعد، جمعا هشت نوع اسناد مختلف را به وجود میآورند و بنابراین طبق این دیدگاه، اسنادها به دو نوع موقعیتی و گرایشی خلاصه نمیشوند - شولتز، . - 1392
اسنادعلّی، استنباط فرد در مورد علل یک رفتار است. هر چند که فرد در اسناد علی دچار خودخدمتی شده، اعتبار علتیابیاش خدشهدار میگردد ولی این موضوع برای رفتار سازمانی از این جهت اهمیت دارد که فرد بر مبنای این اسنادهای علّی رفتار میکند. برای مثال: »کارمندم زیاد غیبت میکند چون بیتفاوت است و اراده سستی دارد ولی غیبتهای من مدیر به دلیل مشکلات خانوادگی است.« نتیجه این اسناد این است که کارمند باید تنبیه شود ولی اگر غیبتش از جانب مدیر اینگونه اسناد نمیشد تنبیه نمیگردید و شاید هم کمکی از طرف مدیر به او صورت میگرفت - حاجلو، رسولزاده طباطبایی، آزاد فلاح و فتحی آشتیانی، . - 1387 با وجود پیامدهای فرسودگی تحصیلی، پژوهشیهای انگشت شماری در این خصوص در داخل کشور انجام شده است. میکائیلی، افروز و قلیزاده - 1391 - در مطالعهای مشخص نمودند فرسودگی تحصیلی با عملکرد تحصیلی
