بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق با هدف بررسی رابطه بین خودپنداره مدرسه و جهت گیری مذهبی در دانش آموزان دهم دختر بابل درسال تحصیلی 1395-96 انجام شد. روش تحقیق از نظرهدف کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها توصیفی از نوع همبستگی بود.جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر سال دهم شهر بابل به تعداد5236 نفر بودند که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 358 نفر به روش تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه تعیین گشته و مورد مطالعه قرار گرفتند. به منظور گرد آوری داده ها از ابزار آزمون جهتگیری مذهبی - بهرامی، - 1380 و پرسشنامه خودپنداره در مدرسه که پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ و روایی صوری مورد تأیید قرار گرفت، استفاده شد. داده های گرد آوری شده به کمک آزمون های آزمون ضریب همبستگی پیرسون، تی مستقل از طریق نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها حاکی اند بین خودپنداره مدرسه با جهت گیری مذهبی دانش آموزان دختر دهم بابل رابطه معنی داری وجود دارد. و بین جهت گیری مذهبی دانش آموزان دختر دهم بابل در شهر و روستا تفاوت معنی داری وجود ندارد.
کلمات کلیدی: خودپنداره مدرسه، جهت گیری مذهبی، دانش آموزان دهم.
.1 مقدمه
دین در لغت به معنای فرمانبرداری، خضوع، پیروی، اطاعت، تسلیم و جزا و در اصطلاح مجموعه عقای د و قوانین و مقرراتی است که خداوند از طریق پیامبران برای هدایت و سعادت انسان ها نازل فرموده و دارای ابعاد مختلفی نظیر بعد شناختی و آموزه ای، اخلاقی، فردی، عبادی، حکومتی، اقتصادی، حقوقی و جزایی، احساسی و روانی و آرمانی است. اگر چنین دینی بدون تحریف باشد، دین حق و اگر بخشی از آن تحریف شده باشد، دین باطل نام می گیرد - سبحانی،1387 و رضایی،. - 1389 و خدایاری از پترسون نقل می کند مذهب مجموعه ای از اعتقادات، احساسات و اعمال فردی یا جمعی است که حول مفهوم حقیقت غایی یا امر مقدس سامان یافته است . این حقیقت غایی را می توان بر حسب تفاوت ادیان با یکدیگر، واحد یا متکثر، متشخص یا نامتشخص، الوهی یا غیر الوهی و نظیر آن تلقی کرد . - 1385 -
نیاز انسان به دین قدمتی به عمر تاریخ دارد زیرا بشر از همان آغاز زندگی خود به حامی مقتدر و تکیه گاهی نیرومند احساس نیاز می کرده است . موضوع دین، مورد بحث محققان پیشگامی و دیگران همچون جیمز ، یونگ و فروید بوده است. مذهب می تواند به عنوان یک اصل وحدت یک نیروی عظیم برای سلامت روان مفید بخش و کمک کننده باشد. از دیدگاه آلپورت جهت گیری مذهبی به دو صورت درونی و بیرونی می باشد. در جهت گیری مذهبی درونی، ایمان به خودی خود به عنوان یک ارزش متعالی تلقی می یک تعهد انگیزش فراگیر، نه وسیله ای، گردد و برای دستیابی به اهداف در نظر گرفته می شود. اما در جهت گیری مذهبی بیرونی، مذهب امری ابزاری برای ارضای نیازهای فردی از خارجی و امنیت مورد استفاده قرار می گیرد، به قبیل مقام و پایگاه عبارت دیگر دین داری برای کسب امنیت و افرادی که چنین جهت گیری اجتماعی است و دارند از دین به عنوان وسیله برای رسیدن به حاجات خود استفاده می کنند - آلپورت و راس،1984؛ آزموده و همکاران،1386؛ مداحی و همکاران،. - 1390
همچنین باورهای دینی و مذهبی ازاحکام الهی سرچشمه می گیرد که تأثیرات فردی و اجتماعی ویژه ای در مقاطع مختلف زندگی افراد دارد . گرایش معتقدانه و آگاهانه دانش آموز نسبت به فلسفه دین و وجوب احکام الهی و متناسب بودن آن با نیازهای اجتماعی و عاطفی وی به درک این باورها و درونی کردن ارزش های دینی کمک می کند. با توجه به فضای تکنولوژی و تغییرات سریع، دانش آموزان هر روز بیشتر با ارزش های متنوع و متفاوتی روبه رو می شوند که اگر آگاهی لازم را نداشته و باورهای مذهبی شان را به درستی درک نکرده باشند به انحراف کشیده می شوند. از آنجایی که کتاب دین و زندگی سال دهم برای نخستین بار با دغدغه برنامه درسی جدید و بر اساس نظام تازه ی آموزشی تدوین شده است و نظام آموزش و پرورش کشور ایران متمرکز است و تعلیم و تربیت بر پایه کتاب درسی پیش می رود، لزوم پرداختن به تأثیر محتوای کتاب درسی دین و زندگی بر جهت گیری دانش آموزان دختر احساس می شود.
خودپنداره تحصیلی شامل یک بخش تطبیقی است که در آن دانش آموزان مهارت ها و تواناییهای تحصیلی خود را در مقایسه با دیگر دانش آموزان و همکلاسی هایشان مورد ارزیابی قرار می دهند - کوکلی 1، ْ. - 200 خود پنداره مدرسه شامل مجموعه ای از ویژگی ها، عقاید و دیدگاه هایی می باشد که توسط دانش آموزان درباره ی مجموعه مهارت های مدرسه و اجرای شان تصور می شود - لنت، بران و گوری2، . - 1997خودکارآمدی مدرسه3 باور دانش آموزان درمورد سطح توانایی هایشان برای برنامه ریزی و سازماندهی کردن و اجرای هرچه موثرتر کاربردهای دستیابی به موفقیت ها و مهارتهای تحصیلی می باشد - مارکن و بارون4، ٍ. - 200خودکارآمدی مدرسه را می توان به عنوان اطمینان افراد در مورد توانایی شان برای انجام موفقیت آمیز تکالیف مدرسه در یک سطح مشخص شده تعریف کرد - اسچانک5 ، - 2005؟
یک حس قوی ،سطح بالایی از انگیزه، عملکردهای مدرسه و توسعه ی علاقه ذاتی به ماهیت مبحث مدرسه را به وجود می آورد - بندوا6 و چانک7 به نقل از بندورا،. - 1997 زمانیکه راجرز8مفاهیم خودایده آل وخود ادراک شده رامطرح کرد، همان مباحثی را مورد بررسی قرارداد که اکنون تحت عنوان عزت نفس می شناسیم. همان تمایزی که بین خودپنداره وعزت نفس9 قایل میشویم. بین خود ایده ال و ادراک شده قایل می شویم. درواقع عزت نفس بار ارزشی دارد، یعنی فرد به قضاوت درباره خود می پردازد و با کمی اهمال می توان آن را خود ایده آل تلقی کرد، یعنی آنچه فرد تمایل دارد باشد. پس تفاوت بین واقعیت وایده آل همان شکاف بین خود پنداره وعزت نفس است - راجرز 1957، به نقل از بحرینی، - 1375
خودپنداره یکی از مفاهیم اساسی در روانشناسی و شبکه ای از عقاید و باورهای مثبت و منفی در خود، پذیرش یا رد خود است. خودپنداره به شدت به اطلاعات اجتماعی نسبی متکی است و در نتیجه قیاس خود با سایرین حاصل می شود - فرلا، والکه و کای،2009 و آقایی،. - 1393 به طور کلی خودپنداره، تمام ابعاد شناختی، ادراکی، عاطفی و رویه های ارزیابی را در برمی گیرد. خودپنداره براساس قضاوت های قبلی، ادراکات و بازخوردهای قبلی دیگران و افراد مهم در زندگی انسان شکل می گیرد و مفهوم ادراک فرد از توانایی خودش برای یادگیری یکی از انواع پذیرفته شده رفتار تحصیلی وعملکرد از نظر پیشرفت اجتماعی است - آقاجانی، نریمانی و آسیایی، 1387و عاشوری و همکاران،. - 2015
و خودپنداره مدرسه به ادراک یا تصور دانشآموز ازشایستگی خوددررابطهی با یادگیری آموزشگاهی اشاره میکند که بر پیشرفت تحصیلی اثر میگذارد و هم زمان به وسیله آن متأثر می شود و به نظر میرسد خودپنداره و عملکرد تحصیلی رابطه دو سویه دارند - سیف، - 1391 و نگرش مثبت نسبت به مدرسه، عزت نفس مثبت و مسئولیتپذیری نیز از جمله عوامل اثرگذار و مهم دیدگاه اجتماعی -شناختی هستند که در پیشرفت تحصیلی نقش موثری دارند - دیایدرا10، . - 2005 برخورداری از احساس خود ارزشمندی و عزت نفس به مثابه یک سرمایه و ارزش حیاتی محسوب شده و از جمله عوامل عمده در شکوفایی استعدادها و خلاقیت است - براندن11 1991، ترجمه قراچه داغی . - 1380
در محتوای کتاب آموزش دین و زندگی متوسطه بیشترین فراوانی مربوط به رویکرد دینی با توجه به دین اسلان و کمترین فراوانی مربوط به رویکرد غیرمستقیم در کتاب های آموزش دین و زندگی و رویکرد اجتماعی می باشد. آموزش مفاهیم اخلاقی به روش های مستقیم آموزش اخلاق مانند مؤعظه، پند و اندرز می باشد - بیرانوند، . - 1392 و همچنین میزان توجه به مؤلفه ها ی معنای زندگی، در کتاب دین و زندگی در حدی پائین تر از متوسط بوده است - اسدپور و حسینچاری،. - 1388 جهت گیری مذهبی با حالت اضطراب و رگه ی اضطراب دارای همبستگی منفی بوده و همچنین مذهب قادر است تا نقشی درون روانی در تأمین سلامتی ایفا کند - بهرامی،. - 1381
کسانی که جهت گیری مذهبی درونی دارند نسبت به انسانهایی با جهت گیری مذهبی بیرونی یا ضد مذهبی ها؛ دارای نمرات اختلال خوردن دارند و به طور مداوم کمتر می شود - لیتمن، رابین، فوگل و مینسینگر ، - 2016 و جهت گیری مذهبی بیرونی روابط میان تبعیض طول عمر و مشکل نوشیدن را تعدیل می کند - پارمنتیو، واترز، کوکس و کار ،. - 2016 آلپورت می گوید که فردی که از برون برانگیخته شده از دین خود استفاده می کند و فردی که از درون برانگیخته شده با دین خود زندگی می کند. او معتقد است که تمیز قائل شدن بین دین برونی و درونی به ما کمک می کند تا کسانی را که دین برای آنها هدف است از کسانی که دین برای آنها وسیله است جدا نمائیم. افراد دسته اول به خوب بودن هدف توجه دارند.
و افراد دسته دوم به خوب بودن وسیله. تحقیقات دیگر نشان می دهد جهت گیری مذهبی درونی بیشتر تأثیر بر سلامت افراد دارد، در حالیکه افراد با جهت گیری مذهبی بیرونی نه تنها سودی نمی برند بلکه نتایج منفی نیز دامنگیر آنها خواهد شد . به طور مثال جهت گیری مذهبی درونی ارتباط متوسطی با کاهش اضطراب و افسردگی و افزایش سلامت روانی، عزت نفس ، بردباری و کنترل درونی ، مسئولیت پذیری و حرمت خود دارد.این پژوهش می تواند سبب هدایت برنامه ریزان درسی در خصوص ارزیابی از محتوای کتاب دین و زندگی سال دهم را فراهم کند و همچنین به دبیران کمک کند تا در فرایند تدریس و هدف گذاری دروس مختلف تصمیم بهتری بگیرند و با توجه به نتایج تحقیق تصمیم های بهتری اخذ کنند.
.2 روش پژوهش
این پژوهش، از لحاظ هدف از نوع کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی- همبستگی از شاخه مطالعات میدانی است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیهدانش آموزانِ شاغل به تحصیل در پایه دهم مدارس متوسطه شهر بابل در سال تحصیلی 1395-96 می باشد که براساس اطلاعات دریافتی از اداره آمار و اطلاعات اداره آموزش و پرورش شهرستان بابل تعداد آنها به تعداد 7342 نفر می باشد . و حجم نمونه با خطای 5 درصد بر اساس فرمول کوکران تعداد 365 نفر بوده و نمونهگیری طبقهای است به گونهای که با توجه به حجم نمونه محدود و مورد نیاز در این طرح، به منظور انتخاب گروههای نمونه، از بین مدارس دولتی و غیر دولتی یک نوع مدرسه به طور تصادفی انتخاب خواهد شد.
سپس از بین خوشه های انتخابی، یک مدرسه شهری و یک مدرسه روستایی از جامعه تحقیق انتخاب خواهد شد. برای تهیه داده های مورد نیاز در این پژوهش جهت بررسی متغیرهای اصلی تحقیق از ابزارهای زیر استفاده شده است: الف - آزمون جهتگیری مذهبی - بهرامی، - 1380 با 45 پرسش در قالب طرح لیکرت 5 درجهای که از کاملاً» موافقم« تا کاملاً» مخالفم« طراحی شده است. برای نمره گذاری مقیاس به هر یک از گزینههایی که نگرش مثبت تلقی شدهاند، 4و5 امتیاز و به گزینه هایی که نگرش منفی تلقی شدهاند؛ 1و2 امتیاز و به گزینههای بینابین، 3 امتیاز تعلق میگیرد - حسنزاده،فرزان و خادملو،. - 591:1393 ب -
پرسشنامه استاندارد خودپنداره: پرسشنامه خودپنداره در مدرسه در سال 2004 توسط یی یسن چن پس از اجرای بر 1612 دانشآموز دوره دبستانی ساخته شده است. و شامل 15 عبارت خودگزارشی در مقیاس لیکرتی چهارگزینهای طراحی شده و آزمودنی از بین گزینه های کاملاً موافقم - 4 - ، موافقم - - 3، مخالفم - - 2 و کاملاًمخالفم - - 1 انتخاب کند. و هر چه قدر نمره آزمون بالاتر بوده و نزدیکتر به 60 دلیل خودپنداره مثبت تر است - حسنزاده، فرزان و خادملو،. - 567:1393در راستای روایی پرسشنامه ها نیز پس از نظرسنجی 10 متخصص در زمینه روایی محتوایی پرسشنامه مشخص گردید، که پرسشنامه دارای روایی صوری می باشد. و جهت بررسی پایایی نیز از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید که برای پرسشنامه جهت گیری مذهبی 0/823 و برای خودپنداره مدرسه نیز 0/841 به دست آمد؛ جهت تجزیه و تحلیل نیز از نرم افزار SPSS استفاده گردید.
.3یافته های پژوهش
بین خودپنداره مدرسه با جهت گیری مذهبی دانش آموزان دختر دهم بابل رابطه معنی داری وجود دارد.
