بخشی از مقاله
چکیده
سازگاری تحصیلی از مهمترین ابعاد سازگاری با دانشگاه بوده و به معنای توانایی افراد در پاسخگویی موفقیت آمیز به تقاضاهای متنوع و مختلف محیط آموزشی است. هدف مطالعه حاضر بررسی رابطه تاب آوری تحصیلی با سازگاری تحصیلی دانشجویان بود. مطالعه حاضر توصیفی از نوع همبستگی بود. از میان جامعه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات شهر تهران در سال تحصیلی 1395-96 نمونه به حجم 218 - 382 دختر و 164 پسر - نفر به شیوه نمونه گیری خوشهای چند مرحلهای انتخاب و به پرسشنامه سازگاری بیکر و سریاک - 1989 - و پرسشنامه تاب آوری تحصیلی مارتین و مارش - 2003 - پاسخ دادند. تجزیه و تحلیل دادهها با بهرهگیری از آزمون همبستگی پیرسون در نرم افزار SPSSV18 انجام شد. نتایج همبستگی پیرسون نشان داد که بین تاب آوری تحصیلی با سازگاری تحصیلی رابطه مثبت و معنادار وجود داشت. نتایج این مطالعه ضرورت برگزاری کارگاه های آموزش تاب آوری با هدف افزایش سازگاری تحصیلی دانشجویان را بیش از پیش روشن میسازد.
کلمات کلیدی: تاب آوری تحصیلی، دانشجویان، سازگاری تحصیلی
.1 مقدمه
ورود به دانشگاه مقطعی بسیار حساس به شمار می رود که تغییر عمده ای در زندگی اجتماعی و فردی به وجود می آورد. در این دوره فرد با تغییرات زیادی در روابط انسانی و اجتماعی روبرو می شود .[1] از آن جمله میتوان به ایجاد روابط جدید، دوری از خانواده، مدیریت مسایل تحصیلی، معیشتی و عاطفی، تغییر در عادات مطالعه، زندگی در شرایط خوابگاه دانشجویی، کافی نبودن امکانات رفاهی و اقتصادی، منابع درسی متعدد اشاره کرد. ناتوانی در رویارویی موفقیت آمیز با مسائل یاد شده از عوامل مهم در ناسازگاری و افت تحصیلی دانشجویان میباشد .[2] دانشجویان با چالشهای جدیدی در تحصیلات و ارتباطات اجتماعی مواجه می شوند که به وسیله یک محیطکاملاً جدی به آن ها تحمیل میگردد. این تغییر و تحولات، منجر به افزایش سطح تنیدگی و شیوع مشکلات سازش یافتگی در بین دانشجویان، به خصوص در سال های اول و دوم میشود.[3]
اگر چه اغلب دانشجویان با محیط جدید به سرعت خو میگیرند، اما برای برخی این دوره گذر، استرسهای شخصی و ناسازگاریهای هیجانی به دنبال دارد. پژوهشهای متعدد نشان میدهد فشار و استرسهای مفرط به این دانشجویان اغلب به شکست تحصیلی، ترک تحصیل، افت عملکرد تحصیلی و مشکلات سازگاری منجر میشود4 ]، .[5 دستیابی به موفقیت تحصیلی در دانشگاه نیاز به چالش و سازگاری با شرایط جدید آموزشی دارد و تاثیر این سازگاری برای پیشرفت و تکمیل برنامه های آموزشی بسیار مهم میباشد. از جمله چالشهایی که دانشجویان هنگام ورود به دانشگاه پیش رو دارند، تفکر آنها در ارتباط با توانایی کنارآمدن با الزاماتی است که بر سازگاریشان تاثیرگذار میباشد.[6] از این رو می توان گفت کنارآمدن با چنین تغییراتی مستلزم آن است که فرد از توانایی سازگاری مناسبی برخوردار باشد.[7]
امروزه سازگاری تحصیلی1 تنها بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان تاکید نمیکند، بلکه مفهوم آن گسترش یافته و شامل انگیزه یادگیری، توانایی برنامه ریزی برای فعالیت های علمی، احساس تعهد، پشتکار در امور آموزشی و یادگیری، رضایت از فضا و محیطی آموزشی میباشد .[8] مؤلفههای سازگاری تحصیلی از دید بیکر و سریاک - 1999 - شامل انگیزه برای یادگیری، اقدام برای دستیابی به تقاضاهای تحصیلی، دستیابی به اهداف روشن و رضایت کلی از محیط تحصیلی است. از نظر این محققان سازگاری با محیط تحصیلی به مقدار زیادی تحت تأثیر شرایط محیطی قرار میگیرد و در مدارسی که از جو عاطفی اجتماعی بهتری برخوردارند، دانش آموزان از محیط تحصیلی رضایت بیشتری دارند.[9] سازگاری تحصیلی شامل عوامل شناختی مانند شیوه های یادگیری، فرایند حافظه و عوامل روانی مانند اضطراب و افسردگی می باشد که میتواند بر سلامت روان، مهارتهای اجتماعی، سازگاری تحصیلی، شخصی، اجتماعی و تصمیم گیری تاثیر منفی داشته باشد.[10] برخی از مطالعات نشان دادند که دانشجویان برخوردار از سازگاری تحصیلی انگیزه پیشرفت و پشتکار بالایی دارند [11] و برخی نیز معتقدند دانشجویانی که در امر سازگاری تحصیلی با مشکل روبه رو می شوند، به احتمال زیاد در سایر ابعاد زندگی نیز دچار مشکل خواهند شد .[12]
فقدان سازگاری میتواند به ترک و یا افت تحصیل ختم شود؛ بنابراین برای نیل به پیشرفت تحصیلی و عملکرد مناسب و پیشگیری از افت و ترک تحصیلی، بررسی و تمرکز بر سازگاری تحصیلی حائز اهمیت است.[13] عوامل و منابع گوناگونی میتوانند در سازگاری تحصیلی نقش داشته باشند. یکی از عواملی که به نظر میرسد، در سازگاری تحصیلی دانشجویان دخیل باشد، تاب آوری تحصیلی2 است. تاب آوری به عنوان یک فرایند، توانایی سازگاری موفقیت آمیز با شرایط تهدیدکننده و به بیان دیگر، سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است .[14] تاب آوری سیستمی پویا در مورد توانایی تحمل و غلبه بر چالشهای شایان توجه است که ثبات و پیشرفت را تهدید میکنند.[15] تاب آوری تحصیلی به عنوان توانایی تعامل تأثیرگذار با شکست، استرس و فشار در موقعیتهای تحصیلی تعریف میشود.[16]
تاب آوری تحصیلی به عنوان شاخصی از سازگاری با مدرسه و پیش بینی کننده ای قوی برای مشارکت در کلاس و انگیزه مطالعه بشمار میآید.[17] دانشجویان دارای تاب آوری تحصیلی مهارتهای غیرشناختی کلیدی را از خود بروز میدهند: خودارزیابی مثبت از موقعیت تحصیلیشان، حس کنترل بر عملکرد مدرسهشان و اعتماد بر مهارتهای شناختیشان .[18] بنیان نظری تاب آوری تحصیلی شامل نظریه های نیاز به پیشرفت، نظریه انگیزشی خودارزشمندی، نظریه خودکارآمدی، نظریه ارزش-انتظار، نظریه اسناد و کنترل و نظریه جهت گیری انگیزش است .[19] مارتین و مارش - 2006 - 3 با ارائه الگوی چرخ انگیزش یادگیرنده4 افکار، احساسات و رفتارهای زیربنایی مربوط به درگیری تحصیلی5 را توضیح میدهند. در این الگو، عوامل افزاینده انگیزش1 شامل خودباوری، تمرکز بر یادگیری، ارزشمند بودن آموزش مدرسه ،پافشاری، برنامه ریزی و مدیریت مطالعه و عاملهای تضعیف کننده انگیزش2 یعنی: اضطراب، کنترل کم، ترس از شکست و خود تخریبی معرفی شده اند.[20] مارتین و مارش - 2006 - بر این اساس افرادی را که دارای عاملهای افزاینده انگیزش و فاقد عاملهای تضعیفکننده آن هستند، نسبت به شکست، استرس و فشارهای تحصیلی تاب آور میداند. همچنین، وی اذعان می دارد با افزایش عاملهای تقویت کننده انگیزش و کاهش عاملهای تضعیف کننده میتوان تاب آوری را در حوزه تحصیلی پرورش داد.[20]
در مطالعات مختلفی به بررسی رابطه تاب آوری تحصیلی با شاخصهای مرتبط با عملکرد تحصیلی پرداخته شده است. ام وانگی، اوکاتچا، کینای و آیرری - 2015 - 3 در پژوهشی که بر روی 390 نفر از دانش آموزان دبیرستانی کنیایی با هدف بررسی رابطه تاب آوری تحصیلی و پیشرفت تحصیلی انجام دادند، نتیجه گرفتند که همبستگی مثبت و معناداری میان تاب آوری تحصیلی دانش آموزان و پیشرفت تحصیلی آنان وجود دارد و 57 درصد از واریانس متغیر پیشرفت تحصیلی توسط تاب آوری تحصیلی تبیین میشود.[21] مون، کوآن و چانگ - 2015 - 4 در مطالعه خود به بررسی تاثیر تاب آوری تحصیلی، خودکارآمدی و افسردگی در سازگاری زندگی دانشجویی در دانشجویان دانشکده پرستاری کره پرداختند. نتایج حاکی از آن بود که سازگاری رابطه مثبت قوی و معناداری با تاب آوری تحصیلی و خودکارآمدی دارد؛ در حالیکه رابطه منفی و معناداری با افسردگی دارد. متغیر تاب آوری تحصیلی بیشترین میزان تاثیر را بر سازگاری زندگی دانشجویی دانشجویان داشت و 52/6 درصد از واریانس سازگاری زندگی دانشجویی را پیش بینی کرد .[22]
فوشی - 2013 - 5 نیز در پژوهش خود نقش ویژگیها و مهارتهای تأثیرگذار دانشجویان همچون شایستگی تحصیلی و تاب آوری تحصیلی بر عملکرد تحصیلی را در یک محیط یادگیری تطبیقی و مبتنی بر تسلط بررسی کرد. یافته ها نشان دادند که ویژگیهای تأثیرگذار و تاب آوری تحصیلی دانشجویان با یکدیگر ارتباط معنادار داشته و بر عملکرد تحصیلی تأثیری مثبت و معنادار دارند.[23] از آنجا که سازگاری تحصیلی به عنوان یکی از شاخص های مهم پیشرفت و موفقیت تحصیلی مطرح شده است و متغیرهای زیادی از قبیل متغیرهای خانوادگی، اجتماعی و شخصیتی در میزان سازگاری تحصیلی افراد نقش دارند، بنابراین ضروری است در جهت افزایش انگیزش و پیشرفت تحصیلی دانشجویان به متغیرهای مؤثر در مفهوم سازگاری تحصیلی توجه شود. و تاب آوری تحصیلی متغیری که احتمالا میتواند نقش موثری در سازگاری تحصیلی دانشجویان داشته باشند. با توجه به آنچه بیان شد، مطالعه حاضر با هدف بررسی تاب آوری تحصیلی با سازگاری تحصیلی دانشجویان طراحی و انجام شد.
روش کار طرح پژوهش
مطالعه حاضر به لحاظ هدف، بنیادی، از نظر نوع دادهها، کمی، از نظر نحوه گردآوری دادهها، توصیفی از نوع همبستگی و از نظر شیوه اجرا، مقطعی بود.
جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری
جامعه پژوهش حاضر را دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات در سال تحصیلی 1395-96 تشکیل دادند که بر اساس آمارهای اخذ شده تعداد آنها 30000 نفر برآورد گردید. طبق جدول کرجسی و مورگان[24] 6 تعداد نمونه مکفی برای جامعه 30000 نفری، 379 نفر بایستی برآورد گردد که به منظور جلوگیری از ریزش نمونه، این تعداد 400 نفر در نظر گرفته شد. شیوه نمونه گیری در این پژوهش به صورت نمونه گیری خوشه ای چند مرحلهای بود؛ بدین صورت که از میان
