بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف رابطه کیفیت زندگی در مدرسه با انگیزه تحصیلی دانش آموزان دوره دوم متوسطه شهرستان اردبیل با استفاده از روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی انجام شده است. جامعه آماری مورد نظر در این تحقیق را کلیه دانشآموزان دبیرستان های شهر اردبیل تشکیل می دهد که بر اساس آخرین آمار و اطلاعات تعداد این دانشآموزان، 19000 نفر میباشد که بر اساس روش نمونهگیری تصادفی ساده 320 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. به منظور سنجش متغیرهای مورد استفاده در پژوهش از دو پرسشنامه کیفیت زندگی در مدرسه، انگیزه تحصیلی دانش آموزان استفاده گردید. روایی محتوایی پرسشنامه ها مورد تأیید متخصصان قرار گرفته است.
پایایی پرسشنامه ها بر اساس ضریب آلفای کرونباخ، برای پرسشنامه کیفیت زندگی در مدرسه - 0/88 - ، پرسشنامه انگیزه تحصیلی - 0/86 - برآورد گردید. برای تجزیه و تحلیل از روش های آماری توصیفی و آمار استنباطی - همبستگی پیرسون و رگرسیون گام به گام - استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که کیفیت زندگی دانش آموزان و ابعاد آن - رضایت عمومی، عواطف منفی، رابطه با معلم، فرصت، پیشرفت، ماجراجویی، انسجام اجتماعی - بر انگیزه تحصیلی تأثیر می گذارد. نتایج تحلیل رگرسیون همچنین نشان داد که پنج بعد - انسجام اجتماعی، ماجراجویی، عواطف منفی، پیشرفت، رضایت عمومی - توانایی پیش بینی انگیزه تحصیلی دانشآموزان را دارند.
مقدمه
آموزش و پرورش یکی از قدیمی ترین نهادهای اجتماعی است که از بدو تشکیل زندگی گروهی انسان در پاسخ به نیاز انسان ها در روابط متقابل به شکل ابتدایی خود وجود داشته است . آموزش و پرورش رسمی از اوایل قرن حاضر به صورت یک نظام فراگیر، ابتدا جوامع پیشرفته و متعاقب آن سراسر جوامع در حال پیشرفت را فرا گرفته است و امروز جامعه ای نیست که این نظام نقشی در تحول و پیشرفت آن نداشته باشد.
عدم تأثیرگذاری تلاشهای تربیتی در مدارس، درونی نشدن ارزشها در حد مورد انتظار، فقدان روحیه خلاقیت و ابتکار، نبود قدرت تفکر و اندیشیدن در دانش آموزان، کارآمد نبودن دانش آموخته ها، تداوم تقاضای آموزش و انتظار بالای خدمات تربیتی خانواده ها از نظام، سطحی بوددند دانش و معلومات دانش آموزان، فقدان قدرت تحلیل و تعلیل مسائل و در یک کلام پایین بودن کیفیت آموزشی در نظام تعلیم و تربیت جامعه، امروز ذهن بسیاری از متفکران علوم تربیتی و دست اندرکاران مسائل آموزشی را به خود معطوف کرده است.
این در حالی است که جنجال فراگیری و طی مراحل و مراتب متعدد آموزشی یکی پس از دیگری به صورت یک رقابت اساسی و حیاتی ذهن عمده افراد جامعه را در بر گرفته است - مهدیان، 1376، ص . - 11 از طرف دیگر می توان گفت که مشکل انگیزه و پیشرفت تحصیلی از دیر باز گریبانگیر نظام آموزشی کشور ما نیز بوده است. کاهش ضایعات ناشی از افت تحصیلی و خسارتهای سنگین اقتصادی و فرهنگی حاصل از آن مستلزم تحقیقات و پژوهشهای گستردهای در این زمینه است.
برای پیدا کردن علل یک مشکل به ویژه مشکلات انسانی و اجتماعی تنها نمیتوان به یک علت بسنده کرد، زیرا پدیده های اجتماعی همانند یک زنجیره با یکدیگر پیوند دارند و در به وجود آمدن یک مشکل دخیل هستند. بنابراین برای یافتن علل افت تحصیلی باید مسائل گوناگون مورد توجه قرار گیرد - بیابانگرد، 1378، ص . - 1 علل و عوامل گوناگونی موجب کاهش انگیزه تحصیلی در نظام آموزش و پرورش می گردند که میتوان آنها را به سه دسته فردی، خانوادگی و آموزشی تقسیم نمودهاند. در این میان کیفیت زندگی دانش آموزان یکی از این عوامل است.
»کیفیت زندگی« یکی از بنیادیترین مفاهیم مطرح در روان شناسی مثبت نگر است . تغییر عقیده از اینکه فقط پیشرفتهای علمی، پزشکی، و تکنولوژی میتواند زندگی را بهبود بخشد، به این باور که بهزیستی فردی، خانوادگی، اجتماعی و جامعه از ترکیب این پیشرفتها به همراه ارزشها و ادراکات فرد از بهزیستی و شرایط محیطی به وجود میآید، از منابع اولیه گرایش به کیفیت زندگی است - اسکالاک و همکاران1، 2002، ص . - 460 به لحاظ اهمیت و دامنه فراگیر کیفیت زندگی در حوزه روان-شناسی مثبتنگر عوامل مؤثر بر آن مورد کنکاش بسیار قرار گرفته است.
تاکنون تأثیر عواملی همچون جنسیت، هوش، نیازهای معنوی، سلامتی خود و دیگران، فعالیتهای اوقات فراغت، کار و زندگی اجتماعی، خانواده، خویشاوندان و شاخصهای عینی و جمعیت شناختی بررسی شده است. در میان عوامل اجتماعی، نقش خانواده و نحوه ارتباطات اعضای آن با یکدیگر در شکل-گیری کیفیت زندگی بسیار اساسی به نظر میرسد - رحیمی و خیر، 1388، ص . - 6 کیفیت زندگی از آن جهت که با بهبود و ارتقاء عملکرد فردی و اجتماعی ارتباط دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است.
در واقع بهبود کیفیت زندگی می تواند به افزایش کارایی هم در زمینه های فردی و هم اجتماعی بیانجامد. کارشناسان سازمان بهداشت جهانی بر اساس ضوابط علمی تخمین می زنند که بیش از یک میلیون و پانصدهزار نفر از جمعیت جهان از اختلالهای عصبی، روانی و روانی-اجتماعی رنج می برند که تعداد قابل توجهی از آنها با تدوین برنامه های جامع با بهره گیری از منابع محلی و اجتماعی قابل پیشگیری است.
با توجه به اهمیت بررسی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و عوامل تأثیرگذار بر آن و هم چنین با در نظر گرفتن شواهد موجود مبنی بر کاهش انگیزه تحصیلی، این مطالعه به بررسی نقش کیفیت زندگی دانش آموزان در مدرسه بر انگیزه تحصیلی انجام شده است تا با شناخت علل و عوامل مؤثر بر انگیزه تحصیلی، دست اندرکاران را در طراحی و اجرای برنامه های مداخله ای در جهت پیشگیری از افت تحصیلی و به دنبال آن بهبود وضعیت روانی و رفتاری دانش آموزان و در نهایت استفاده بهینه از منابع کشور در سرمایه گذاری بخش آموزش یاری نماید. شناخت به موقع زمینههای روان شناختی، در یافتن راه حل های ممکن جهت جلوگیری از افت تحصیلی و استفاده بهینه از منابع کشور در سرمایه گذاری بخش آموزش کشور اهمیت مییابد. لذا به همین منظور پژوهش حاضر به بررسی این موضوع می پردازد که آیا بین کیفیت زندگی در مدرسه با انگیزه تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؟
الف - کیفیت زندگی در مدرسه:
امروزه، توجه به کیفیت زندگی از مقولههای مورد توجه در مجامع بینالمللی و پژوهشگران میباشد و سازمان جهانی بهداشت نیز بهعنوان سازمان پیشگام در سالهای اخیر توجه خاصی به توسعه ارزیابی و سنجش سلامتی فراسوی معیارهای سنتی سنجش سلامتی، همچون مورتالیتی و موربیدیتی داشته است تا بدینوسیله، بتوان قدرت اثرگذاری بیماریها روانی و جسمی را بر روی توانایی انجام فعالیتهای روزانه انسانی سنجید.
مطالعه کیفیت زندگی در دهه 1960 آغاز شد. با وجود اینکه از آن زمان تا کنون تحقیقات بسیار گسترده ای در این زمینه انجام گرفته، اما هنوز در مورد تعریف دقیق کیفیت زندگی توافق وجود ندارد - لیو2، 2006، ص . - 219 تحقیقاتگذشته عمدتاً در تعاریف خود دچار دوگانگی درمورد عینی یا ذهنی بودن شده اند. رویکرد عینی، کیفیت زندگی را به عنوان مواردی آشکار و مرتبط با استانداردهای زندگی میداند.
