بخشی از مقاله
چکیده
بخش کشاورزی به عنوان یکی از بخش های اقتصادی مهم در کشور می باشد که شناخت عوامل مؤثر بر رشد و توسعه این بخش از اهمیت خاصی برخوردار است. سه متغیر کلان یعنی، رشد ، اشتغال و صادرات بخشی از مباحث مهم اقتصاد کلان و سیاست ها و برنامه های اقتصادی کشور ها محسوب می شوند. در این مطالعه به بررسی رابطه این سه متغیر در بخش کشاورزی ایران پرداخته می شود. برای این منظور از آمار سری زمانی 1338-1390 استفاده شد. رابطه همزمان سه متغیر مزبور موجب انتخاب سیستم معادلات همزمان و تخمین زن 2SLS گردید. نتایج به دست آمده نشانگر، تاثیر پذیری رشد بخش کشاورزی از اشتغال، صادرات و بهره وری عوامل تولید می باشد.در حالیکه موجودی سرمایه تاثیر معناداری بر رشد کشاورزی نداشته است.
افزایش یک درصدی اشتغال، باعث افزایش ارزش افزوده بخش کشاورزی به اندازه 2/99 درصدشده است که نشان می دهد تولید کشاورزی نسبت به نیروی کار شاغل در ناحیه اول اقتصادی قرار دارد. در تابع اشتغال هیچکدام از متغیرهای موجودی سرمایه، رشد کشاورزی و صادرات این بخش اثر معناداری بر رشد اشتغال نشان ندادند. همچنین در تابع رشد صادرات بخش کشاورزی، رشد ارزش افزوده کشاورزی و شاخص نسبی قیمت کالاهای صادراتی اثر مثبت و معناداری بر صادرات بخش کشاورزی از خود نشان داد، به طوریکه افزایش یک درصدی تولید ناخالص داخلی باعث افزایش 1 /45 درصدی صادرات بخش کشاورزی می شود . بر اساس نتایج بدست امده جهت بالا بردن رشد ارزش افزوده کشاورزی، تمرکز بر رشد اشتغال به عنوان مهمترین راهکار محسوب می شود.
واژه های کلیدی: اشتغال کشاورزی، رشد کشاورزی، صادرات کشاورزی.
مقدمه:
بخش کشاورزی در ایران در مقایسه با سایر بخش هااز ظرفیت بهتری برخوردار می باشد ولی با این وجود، میزان بهره مندی آن از سرمایه اندک است - ورمزیاری و همکاران، . - 1386 اقلیم های متنوع آب و هوایی، مزیت های نسبی و جهانی کشور در زمینه کشاورزی، تامین امنیت غذایی و دستیابی به توسعه پایدار لزوم توسعه کشاورزی را روشن می سازد و به دلیل پیوند هایی که بخش کشاورزی با سایر بخش های اقتصادی دارد، لازمه شکوفایی اقتصاد کشور و توسعه بخش های غیر کشاورزی اقتصاد، رشد و توسعه کشاورزی است - صامتی و فرامرزپور، . - 1383 در کشور ما صادرات بخش کشاورزی در بین صادرات غیر نفتی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با تقویت این بخش می توان کشور را در تولید برخی کالاهای استراتژیک به خودکفایی رساند و از طرفی دیگر دریافتی های ارزی حاصل از صدور این محصولات را به طور قابل توجهی افزایش داد.
از طرفی صادرات محصولات کشاورزی در افزایش ظرفیت های تولیدی و رشد بخش کشاورزی می تواند نقش مهمی داشته باشد. چنانچه تقاضای خارجی و به تبع آن صادرات وجود داشته باشد، طبیعی است که می توان ظرفیت های بلا استفاده را به کار گرفت و اقدام به تولید بیشتر و صدور کالا نمود. با توجه به رابطه متقابل بین ظرفیت های تولیدی محصولات کشاورزی و صادرات این گونه محصولات، با افزایش صادرات محصولات کشاورزی، ظرفیت های بالقوه بیشتر به تولید محصولات کشاورزی اختصاص یافته و عملا میزان تولید محصولات کشاورزی افزایش می یابد. این عمل در نهایت منجر به افزایش اشتغال زایی در بخش کشاورزی نیز میشود - فرهادی، . - 1380 تقاضای کار در بخش کشاورزی محدود به زمان هایی از سال است. به همین جهت انگیزه لازم برای حضور در آن بالا نمی باشد.
مناطق روستایی در برخی از مراحل کشاورزی با کمبود نیروی کار و پس از آن با مازاد نیروی کار گسترده روبرو هستند. پس به طور قطع نمی توان در مورد اشتغال کامل یا بیکاری بالا در این مناطق نظر داد - رضایی آهنگر کلایی، . - 1386افزایش رشد کشاورزی و توسعه صادرات آن از یک سو به عنوان اهداف اساسی در برنامه های اقتصادی کشور واز سوی دیگر ابزاری برای مقابله با معضل بیکاری در روستا و پیشگیری از مهاجرت، باعث شده است که در تدوین سیاست های بخش کشاورزی، توجه همزمان به هر سه متغیر حساس و مهم فوق و نوع رابطه آنها از اهمیت بالایی برخوردار باشد - خالدی و همکاران، . - 1386
درجه کاربری نسبتا بالای بخش کشاورزی در مقایسه با بخش های صنعت و معدن و بنابراین توان اشتغالزایی،امکان کسب درآمد ارزی ازطریق صادرات، فراهم آوری برخی داده های مورد نیاز به ویژه برای بخش های صنعت و خدمات و نیز ایجاد بازاری برای ستاده سایر بخش ها از جمله دلایل اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد ملی هستند - طهرانچیان، . - 1386 همچنین این بخش یکی از بخشهای اصلی فعالیت های اقتصادی در کشور است که به رغم مزیت های نسبی اقتصادی چشمگیر آن،از نظر توسعه اشتغال معمولا بخش فروکاهنده و دارای محدودیت های جدی است - قلاوند، . - 1390 بر اساس گزارش مرکز آمار ایران نرخ بیکاری در سال 1390 در حدود 11/8 درصد بوده است. بر پایه گزارش صندوق بین المللی پول در سال 2009 رشد اقتصادی ایران 1/1 درصد بوده که این رقم در سال 2010 به 1/6 درصد رسیده است.
علاوه بر این ها با توجه به اهمیت صادرات غیرنفتی و تاثیر آن بر رشد اقتصادی کشور و کاهش وابستگی به درآمدهای ارزی حاصل از صدور نفت و محصولات نفتی و همچنین اهمیتی که اشتغال در حال حاضر در کشور ما دارد، شناخت عوامل موثر بر ایجاد اشتغال به منظور رفع مشکلات آن ضروری به نظر می رسد - جعفری هرندی، . - 1379 لذا با کسب آگاهی از شیوه و میزان تاثیر متقابل متغیرهای مورد بحث یعنی اشتغال - بیکاری - ،صادرات و رشد اقتصادی بخش کشاورزی می توان به تدوین دقیق تر سیاست های اشتغال زایی در این بخش کمک کرد - خالدی و همکاران، . - 1385در شرایط فعلی، بیکاری و کمبود منابع ارزی از جمله مشکلات مهم اقتصاد ایران است. به لحاظ نظری رشد اقتصادی رابطه دو طرفه با این دو متغیر دارد. به بیان دیگر از یک سو رشد اقتصادی می تواند تقاضا برای نیروی کار را افزایش دهد و از سوی دیگر ظرفیت صادراتی را توسعه دهد. این رابطه در بخش های مختلف اقتصاد متفاوت است. در این مطالعه تنها بخش کشاورزی مورد توجه قرار می گیرد. به این ترتیب سوالات تحقیق عبارتند از:
آیا رشد کشاورزی ایران اثر مثبت و معنادار بر اشتغال این بخش دارد؟
آیا صادرات محصولات کشاورزی بر رشد اقتصادی این بخش تاثیر مثبت و معنادار دارد؟
چه رابطه ای بین اشتغال و صادرات در بخش کشاورزی وجود دارد ؟
در زمینه رابطه سه متغیر فوق مطالعات چندی انجام گرفته است:
جونگ و مارشالٌ - - 1985 مطالعه خود را با داده های سری زمانی 37 کشور در حال توسعه در دوره زمانی 1950-81 انجام داده و برای بررسی علیت از نظریه علیت گرنجر استفاده نمودند.نتایج مطالعه آنها از فرضیه رشد متکی به صادرات - export led - growth در فقط 4 کشور اندونزی،مصر،کاستاریکا و اکوادور حمایت میکند.رایٍ - - 2011در مقاله ای به بررسی رایطه بین صادرات و رشد اقتصادی طبق داده های سالانه سال های 1973-1972 تا 2011-2010 در کشور هندوستان از طریق تکنیک های اقتصاد سنجی و آزمون علیت گرنجر پرداخت، جهت بررسی اینکه آیا رابطه دوطرفه یا یک طرفه بین رشد اقتصادی و صادرات وجود دارد یا خیر؟نتایج به دست آمده مزیت های یک استراتژی رشد ناشی از صادرات را در هندوستان اثبات و شناسایی می کند.سانتوس َ و موسهُ - - 2013 به بررسی نقش صادرات و رشد اقتصادی کشور نیجریه با استفاده از آزمون علیت گرنجر طبق چارچوب تصحیح خطا، طی دوره 1970 تا 2009 پرداختند.
نتایج نشان داده است که رابطه یک طرفه از صادرات به سمت رشد اقتصادی وجود دارد و فرضیه صادرات عامل رشد اقتصادی را در کشور نیجریه اثبات می کند.خالدی و همکاران - - 1386 در مطالعه خود از آمار سری زمانی 1350-83 مربوط به بخش کشاورزی و با کمک یک مجموعه معادلات - شامل سه معادله رشد اقتصادی، اشتغال و صادرات مربوط به کشاورزی - به بررسی عوامل موثر بر رشد اقتصادی بخش کشاورزی، اشتغال و صادرات آن و همچنین رابطه موجود در بین آن ها پرداخته است و برای برآورد مدل های اقتصادسنجی از نرم افزار اقتصادی E-views استفاده کردند. نتایج حاصل نشانگر تاثیرپذیری رشد اقتصادی بخش کشاورزی از اشتغال موجودی سرمایه و بهره وری عوامل تولید، تاثیر پذیری اشتغال از موجودی سرمایه و صادرات بخش کشاورزی و همچنین تاثیر پذیری صادرات کشاورزی از رشد بخش کشاورزی، شاخص نسبی قیمت صادرات کشاورزی و سیاست های ارزی و حمایتی می باشد.
