بخشی از مقاله
رابطه مهارت های ارتباطی مدیران مدارس با خلاقیت دبیران تربیت بدنی شهر زاهدان
چکیده
هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه بین مهارت های ارتباطی مدیران مدارس با خلاقیت دبیران تربیت بدنی شهر زاهدان بود. روش تحقیق این مطالعه از نوع همبستگی و جامعه آماری آن دبیران دوره های تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و متوسطه(279 نفر) بودند. نمونه آماری شامل 162 نفر دبیر تربیت بدنی بود، که بر اساس جدول مورگان و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای ساده انتخاب گردید. ابزار اندازه گیری شامل دو پرسشنامه استاندارد مهارت های ارتباطی بارتون جی. ای و خلاقیت رندسیپ بود، که پایایی آنها به ترتیب 0/79 و 0/76 محاسبه گردید. نتیجه تحقیق نشان داد که همبستگی بین مهارت های ارتباطی مدیران با خلاقیت دبیران 0/24 بود که در سطح P≥ 0/05 معنی دار بود. همچنین نتایج بین مولفه های مهارت های ارتباطی(کلامی، غیرکلامی، شنیداری و بازخورد) مدیران با خلاقیت دبیران تربیت بدنی رابطه مستقیم و معنی داری را نشان دادند؛ بنابراین هر یک از این مهارت ها می تواند زمینه و شرایط مطلوبی را برای بروز و پرورش خلاقیت دبیران فراهم نماید.
کلید واژه ها:
مهارت های ارتباطی، خلاقیت، مدیران، دبیران تربیت بدنی، زاهدان
مقدمه
خلاقیت به عنوان یکی از اصلی ترین جوهره وجودی انسان، موضوعی است که محققان زیادی به آن پرداخته اند. اما این وادی چنان وسعت دارد که هر چه بیشتر به آن می پردازیم، بیشتر در عمق نادانسته های آن غرق می شویم. خلاقیت گوهر وجودی انسان است که با مراقبت و پرورش جلوه نمایی می کند.[8:7[ از جمله سازمان هایی که اهمیت و نقش زیادی در زندگی انسان دارند، سازمان های آموزشی و به ویژه آموزش و پرورش است. نیاز به افراد خلاق و نوآور در آموزش و پرورش و دیگر مراکز علمی آموزشی، اهمیتی دو چندان دارد چرا که این مراکز نقش بسیار مهمی را از لحاظ تعلیم و تربیت نیروی انسانی متعهد و متخصص برای کلیه سازمان ها و ادارات به عهده دارند. به نظر شاتوک( 1992)1، آموزش و پرورش محل پژوهش و نوآوری است. کینگل(1995) 2 نیز آموزش و پرورش را نهاد خلاقیت و نوآوری می داند. به اعتقاد او آموزش و پرورش خلاق، مکانی آموزشی و پایه کار آن تولید و ارتقای کیفیت دانش است . با این رویکرد جدید، می توان پیش بینی کرد که در دهه های آینده، آموزش و پرورش برترین جایگاه و سازمان را برای پژوهش، خلاقیت و نوآوری خواهد داشت. بنابراین طبیعی است که تصور کنیم چنین آموزش و پرورشی باید با آموزش های سنتی تفاوت هایی داشته باشد.[12:8[ لذا مسئله اساسی این است که آیا سازمانهای ما به طور اعم و سازمان آموزش و پرورش به طور اخص با توجه به شرایط و جو حاکم بر سازمان، فرهنگ سازمانی، سبک های رهبری اعمال شده، روشهای آموزشی مورد استفاده، روابط و دیگر انگیزاننده ها، محیط لازم را برای بروز و پرورش خلاقیت فراهم میآورند و پذیرنده تغییر و تحول هستند ؟
وظایف دبیر تربیت بدنی نیز به عنوان یکی از ارکان اجرایی در نظام آموزشی، همواره با تغییر زمان متحول شده و از حالت ساده و ابتدایی به حالت پیچیده و تخصصی تغییر وضع داده است. با توجه به عصر ماشینی و نرم افزاری کنونی، وجود خلاقیت در میان دبیران تربیت بدنی برای جذب هرچه بیشتر دانش آموزان به سوی ورزش و سلامت امری بس ضروری به نظر می رسد.[20] به نظر می رسد که در سازمان های ما علیرغم داشتن نیروهای مستعد، توانایی های خلاق هرز می رود که علت اصلی این امر، نامشخص بودن جایگاه امروزه خلاقیت و فقدان بستر رشد آن است. برخورداری آموزش و پرورش از دبیران خلاق نیازمند به یک برنامه ریزی و سیاست گذاری گسترده ای است و عوامل بسیار زیادی بر آن موثر است. اما به نظر می رسد یکی از شرط های نخست اجرای چنین سیاستی، ایجاد زمینه های مناسب برای پرورش خلاقیت دبیران باشد و در این امر ارتباط موثر می تواند در اولویت قرار گیرد و مهارت های ارتباطی مدیران مدارس می تواند زمینه شکوفایی و رشد خلاقیت را در دبیران فراهم آورد.[3 ] لذا یکی از اهداف اصلی آموزش و پرورش، آفرینش و به ویژه آفرینش انسان های توانا به کارهای نو، انسان هایی مبتکر و خلاق می باشد، باور می شود که وظیفه و رسالت آموزش و پرورش این است که با به کارگیری مدیرانی مبتکر با ارائه طرح های جدید و روش های نو، زمینه بروز این ویژگی آدمی و موهبت الهی را در دبیران فراهم ساخته و فضای مدرسه را به فضایی خلاق و مبتکر تبدیل کند .[15] به هر ترتیب ماهیت اجتماعی انسان ایجاب می کند که آدمی با وجوه گوناگون اجتماع و مجموعه های درون آن ارتباط برقرار کند. در جوامع امروزی که همزمان با پیچیده تر شدن فزاینده زندگی مشکلات جدیدی برای انسان پدید آمده است، اهمیت ارتباطات بیشتر می شود. در چنین جوامعی ارتباطات یکی از مهمترین عوامل توسعه و تعالی و موفقیت انسان است.[3] میرکمالی((1378 درباره ی اهمیت ارتباطات در سازمان های آموزشی می گوید: »اگر مدیران
آموزشی علاوه بر دانش از مهارت های ارتباطی کافی برخوردار باشند، بدون تردید نظام آموزشی نیز از اثربخشی، کارایی و اعتبار بالایی برخوردار خواهد بود. یکی از این مهارتها، فن رفتار با کارکنان یا به سخن دیگر»مهارت ارتباطی« است. مهارت ارتباطی یکی از مهارت های مهم و به منزله ی ابزار کار مدیران آموزشی است که در موفقیت
و اثربخشی آنان تأثیر بسزایی دارد.[3] در واقع مدیران آموزشی از عناصر مهم سازمانی به شمار می آیند. به قول دراکر»مدیران کمیاب ترین و در عین حال با ارزش ترین سرمایه سازمانند.[14]« مدیری که بتواند با کارکنان خود و افراد سازمان های دیگر روابط انسانی و ارتباط موثرتر و بهتری برقرار کند موفق تر عمل خواهد کرد و در جهت پرورش خلاقیت کارکنان تاثیر بسزایی خواهد داشت.[21:11] همچنین تحولات سریع و پیوسته عصر حاضر، پیامدهایی نیز در آموزش و پرورش دارد. نظام آموزشی برای هماهنگی با این دگرگونیها و مواجه با چالش های برآمده از آنها، نیازمند تفکرات نو و جدید می باشد.[9:14] محققان زیادی تاثیر محیط فیزیکی بر خلاقیت را بررسی کرده و اظهار داشته اند، با به وجود آوردن محیطی که پذیرای اندیشه های نو باشد، ترغیب افراد به لمس، احساس و کنکاش در محیط برای تفکر جدید، صرف وقت برای تشویق خلاقیت و آموزش افراد برای کسب دانش و علم مورد نیاز رشته خاص خود می توان به خلاقیت دست یافت. این محققان ارتباط معنی داری بین حرکات خلاقانه و محرک های محیطی انگیزاننده پیدا کرده اند
و به وجود آوردن محیطی متغیر و متحول را به عنوان عاملی محیطی در پیشبرد خلاقیت از الزامات خوانده اند(اندروسین3 1976، چانگ2000 4، کانتر1983 5 و مارک، رودستین.[20](1990 6 ماوندا و فارل(2003 )7، مارتین و تربلنج(2003)8 ، سالمون و تربیش( 2002)9، استرینگر(2002)10، عوامل و شاخص های فرهنگی زیر را به عنوان عوامل فرهنگی تأثیرگذار بر میزان خلاقیت و نوآوری سازمانی گزارش داده اند: پذیرش ریسک، ارتباطات باز میان کارکنان، ابهام و تعارض، تشویق نظریه های جدید، تعهدکاری، رهبری قوی و حمایتگرانه، مشتری مداری و افزایش منافع.[18]
همچنین مهارت های ارتباطی و ارتباطات موثر نیز یکی از متغیرهایی است که می تواند بر خلاقیت افراد موثر باشد، نتایج تحقیقات پائولیو و براون(1990)11، شالی و گیلسون(2004)12 از ارتباط ساختار ارگانیک و مبادله اطلاعات و ارتباطات، عوامل فردی، سازمانی و سیستم ارتباطات با خلاقیت افراد حاکیست. همچنین نتیجه تحقیق علی زاده فرد((1391 نشان دهنده ارتباط بین مولفه های مهارت های ارتباطی و خلاقیت دانش آموزان می باشد. با توجه به موارد ذکر شده محقق برآنست تا به بررسی مهارت های ارتباطی مدیران مدارس و خلاقیت دبیران تربیت بدنی و مقایسه خلاقیت دبیران تربیت بدنی بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی(سن، جنس، تحصیلات، رشته تحصیلی، سابقه کار، مقطع تدریس، رشته ورزشی و سابقه قهرمانی) و مقایسه مهارت های ارتباطی مدیران مدارس بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی(جنسیت و مقطع خدمت) و همچنین به تعیین رابطه مهارت های ارتباطی کلامی، غیرکلامی، شنیداری و بازخوردی مدیران مدارس با خلاقیت دبیران تربیت بدنی بپردازد.
پیشینه تحقیق
برای خلاقیت تعاریف مختلفی ارایه شده است و محققان این عرصه تاکنون- مانند تمام مفاهیم مربوط به حوزه علوم انسانی- به یک اتفاق نظر نرسیده اند. آنچه مسلم است، اینکه خلاقیت آن گوهر درخشان و گرانبهایی است که با انسان زاده می شود و همواره با جوهر او متصل و آمیخته بوده و همیشه همراه انسان است.[8:13]
تورنس (1979) خلاقیت را فرایندی دانست که شامل حساسیت نسبت به مسائل، کمبودها، تنگناها و ناهماهنگی ها می شود.[4:17]
به نظر وایزبرگ، خلاقیت زمانی شکل می گیرد که فرد راه حل تازه ای برای حل مساله ای که با آن روبه رو شده به کار ببرد. این تعریف شامل دو عنصر است؛ اول راه حل مساله و دوم تازه و نو بودن راه حل برای حل کننده مساله.[5 :5] از نظر سانتراک(2004) 13 خلاقیت توانایی اندیشیدن درباره امور به راه های تازه و غیرمعمول و رسیدن به راه حل های منحصر به فرد برای مسائل است.[11]
جیمز ویلیامز درباره خلاقیت می نویسد: »مهارتی است که می تواند اطلاعات پراکنده را به هم پیوند دهد، عوامل جدید اطلاعاتی را در شکل تازه ای ترکیب کند و تجارب گذشته را با اطلاعات جدید برای ایجاد پاسخ های منحصر به فرد و غیر متعارف، مرتبط سازد.[13:360]«
کایزر (1968) خلاقیت را به کارگیری توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهومی جدید می داند. تایلور (1989) خلاقیت را شکل دادن تجربه ها در سازمان بندی های تازه می داند. مایر (1989) و وایزبرگ (1993) خلاقیت را توانایی حل مسائلی که فرد قبلا حل آن ها را نیاموخته است می داند. مک کینون نیز خلاقیت را عبارت از حل مساله همراه با ماهیتی بدیع و نو می داند. آزوبل خلاقیت را استعداد بی همتا در یک زمینه خاص می داند.[10]
نتیجه اینکه خلاقیت عبارت از توانایی مشاهده اشیا به روش های جدید، یادگیری از طریق تجربیات گذشته و ارتباط آن به موقعیت های جدید. تفکر در راستای برداشتن موانع و خطوط نامتعارف، استفاده از دیدگاه های غیر سنتی برای حل مسائل، خلق و ابداع چیزی تازه و ابتکاری و طی کردن مراحلی فراتر از اطلاعات داده شده است.[24]
ارتباط به معنای تمام روش هایی است که بوسیله آن ذهنی بر ذهنی اثر می گذارد، اعم از اینکه این ارتباط بوسیله کلام، نوشتار، موسیقی، تصویر و یا هر وسیله دیگری انجام شود.[3]
بارتون(1990)14 در کتاب»تمرینی در مدیریت« سه نوع مهارت ارتباطی را معرفی کرده که عبارتند از: شنود مؤثر، مهارت کلامی و بازخورد.
(1 فرایند کشف رمز و تعبیر و تفسیر پیامهای کلامی به طور فعال را، شنود مؤثر (گوش دادن فعال) گویند. شنود مؤثر به توجه شناختی و پردازش اطلاعات نیاز دارد ولی صرف شنیدن نیازی به توجه ندارد. بنابراین، گوش دادن موثر، عبارت است از مشارکت فعال در یک گفت و شنود؛ فعالیتی که گوینده را در انتقال منظور خویش، یاری می کند.[7]
(2 مهارت کلامی: یعنی گفتگو با کارکنان به صورت فردی یا گروهی، و برگزاری نشستهای مؤثر. در ارتباط کلامی پیامها به صورت رمزهای کلامی انتقال می یابند.
(3 مهارت بازخورد: بازخورد روندی است که به وسیله آن دریافت کننده پیام، از طریق واژگان کلامی و غیرکلامی درک خود را از پیام ارسالی به فرستنده منتقل می کند و حلقه های بازخورد تعیین می کنند که پیام ارسالی به درستی تعبیر و دریافت شده است یا خیر. برگشت نتیجه پیام به فرستنده به طوری که فرستنده پیام از وضعیت ارسال پیام و دریافت آن آگاه باشد را مهارت بازخورد گویند.[7] و در تعریف ارتباطات غیرگفتاری می گوییم که در برگیرنده حرکات اعضا و اندام های بدن است و شامل آهنگ صدا، اشاره های چشم و ابرو و فاصله ای است که بین دهنده و گیرنده پیام وجود دارد.[6:201]
منوچهری(( 1379 در تحقیقش به نتایج زیر دست یافته است: الف – برقراری سیستم ارتباطی مناسب در مراکز آموزشی، اولین و مهم ترین اقدام هر مدیر آموزشگاه می باشد و نیز این که از مهمترین ارکان مدیریت محسوب می شود. ب - برقراری سیستم ارتباطی مناسب موجب ایجاد انگیزه برای مشارکت در ارتباطات و تصمیم گیری صحیح تر می شود. د - استقرار ارتباط موثر نیاز به آن دارد که دبیران و مدیران با مهارت های فردی که استقرار ارتباط موثر را تسهیل می کنند، آشنا باشند.[16] کارآموز((1389 در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه مهارت های ارتباطی مدیران با خلاقیت کارکنان اداری و آموزشی در سازمان آموزش و پرورش کرمان که از بین کارکنان 121 نفر و 24 مدیر را به عنوان نمونه انتخاب نمودند. نتایج پژوهش مبین آن است که بین عوامل فردی، سن، سابقه کار و میزان تحصیلات با مهارت های ارتباطی و خلاقیت رابطه معنی داری وجود دارد. اما بین مهارت های ارتباطی مدیران با خلاقیت کارکنان رابطه معنی داری وجود ندارد. علی زاده فرد((1391 به بررسی رابطه مهارت های ارتباطی با خلاقیت دانش آموزان پایه دوم متوسطه مدارس دولتی شهرستان آمل پرداخت. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که بین مهارت های ارتباطی و خلاقیت دانش آموزان پایه دوم متوسطه مدارس دولتی شهرستان آمل رابطه مثبت وجود دارد، و همچنین بین مهارت های ارتباطی و مولفه های خلاقیت شامل (انعطاف پذیری، سیالی، ابتکار، بسط) رابطه مثبت وجود دارد، بین مهارت های ارتباطی و خلاقیت دانش آموزان برحسب جنسیت رابطه معنی داری وجود ندارد. پتیت و وت(1983)15 در تحقیقی به این نتیجه رسید که مدیران زن آمریکایی مهارت های ارتباطی بیش تر و بهتری نسبت به مردان دارند. اسبورن (1375) در رابطه با تاثیر جنسیت و تحصیلات بر خلاقیت تحقیقات فراوانی انجام داده و به این نتیجه رسیده است که زنان در ایجاد ایده های نو و بدیع بر مردان برتری دارند. همچنین تفاوت کمی بین افرادی که دارای تحصیلات بالای دانشگاهی هستند با آنهایی که فاقد آنند وجود دارد.[2]
پائولیو و براون((1990 بیان می دارند که ساختار ارگانیک و مبادله اطلاعات و ارتباطات موجب افزایش خلاقیت کارکنان می شود و ساختار مکانیک و محدودیت در مبادله اطلاعات و ارتباطات موجب کاهش خلاقیت می شود. در مطالعه دیگری، هنسی16 و آمابیل نشان دادند که همانند مهارت های مربوط به تفکر خلاق، محیط اجتماعی فرد و نیز شرایطی که او در آن کار می کند، می تواند به طور معناداری سطح خلاقیت را افزایش یا کاهش دهد.[27:462] شالی و گیلسون((2004 پژوهشی در مورد عوامل گروهی، فردی و سازمانی مؤثر بر خلاقیت انجام دادند و نتیجه گرفتند که زمان، سیستم ارتباطات گروه و ساختار سازمانی، بر خلاقیت افراد مؤثر است. لاوی(2007)17 در مطالعه ای توصیفی با موضوع مهارت های مورد نیاز برای مدیران کالیفرنیا در سال 2020 به توصیف و تشخیص مهم ترین ویژگی ها و
مهارت های مورد نیاز مدیران پرداخته است. بررسی ها نشان داد که قابل اعتماد بودن به عنوان مهم ترین ویژگی لازم، در درجه دوم اهمیت قرار دارد. بالاترین رتبه مهارت ها برای مدیران درسال2020، نخست ایجاد روابط، دوم دارا بودن مهارت های ارتباطی قوی و سوم تحقق بخشی به اهداف ارزیابی شده است.
فرضیه ها فرضیه اصلی:
مهارت های ارتباطی مدیران مدارس با خلاقیت دبیران تربیت بدنی رابطه معنی دار دارد.
فرضیه های اختصاصی
-1 بین خلاقیت دبیران تربیت بدنی بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی(سن، جنس، تحصیلات، رشته
تحصیلی، سابقه کار، مقطع تدریس، رشته ورزشی و سابقه قهرمانی) تفاوت وجود دارد.
-2 بین مهارت های ارتباطی مدیران مدارس بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی(جنسیت و مقطع
خدمت) تفاوت وجود دارد.
-3 بین مهارت های کلامی مدیران مدارس با خلاقیت دبیران تربیت بدنی رابطه وجود دارد.
-4 بین مهارت های غیرکلامی مدیران مدارس با خلاقیت دبیران تربیت بدنی رابطه وجود دارد .
-5 بین مهارت های شنیداری مدیران مدارس با خلاقیت دبیران تربیت بدنی رابطه وجود دارد.
-6 بین مهارت های بازخوردی مدیران مدارس با خلاقیت دبیران تربیت بدنی رابطه وجود دارد.
روش شناسی
این پژوهش بر اساس اهدافی که دنبال می کند از نوع تحقیقات کاربردی است. همچنین بر اساس ماهیت و روش، از نوع همبستگی است. ابزارهای جمع آوری اطلاعات پرسشنامه اطلاعات فردی؛ پرسش نامه استاندارد مهارت های ارتباطی بارتون جی.ای که مهارت های کلامی، شنیداری و بازخورد را سنجش می کند، استفاده شد. و سئوالات مهارت های غیرکلامی پرسشنامه مهارت های ارتباطی مطالعه امیری((1387 در پرسشنامه مهارت های ارتباطی گنجانده شد. و پرسشنامه استاندارد خلاقیت رندسیپ بود. برای روایی محتوایی پرسشنامه از نظرات اساتید و مقدار پایایی پرسشنامه ها بر اساس ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه مهارت های ارتباطی کلامی 0/78 ،غیرکلامی0/88 ،شنیداری0/83 ،بازخوردی0/70 ،مهارت های ارتباطی0/79 و خلاقیت 0/76 محاسبه شد. در روش تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و همچنین آزمون ضریب همبستگی پیرسون، آزمون t مستقل و آزمون تحلیل واریانس یکطرفه استفاده گردید. در این پژوهش جامعه آماری کلیه دبیران تربیت بدنی مرد و زن مدارس شهر زاهدان که تعداد آنها 279 نفر دبیر تربیت بدنی در سه دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه مدارس پسرانه و دخترانه بودند. نمونه آماری بر اساس جدول مورگان تعداد 162 نفر از دبیران تربیت بدنی می باشند. که بر اساس روش نمونه گیری تصادفی، طبقه ای ساده انتخاب شدند.
تجزیه وتحلیل داده ها فرضیه اصلی:
بین مهارت های ارتباطی مدیران مدارس با خلاقیت دبیران تربیت بدنی رابطه وجود ندارد.
جدول -1 نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی مهارت های ارتباطی مدیران و خلاقیت دبیران
