بخشی از مقاله
چکیده
از زمانی که شبکه های مجازی وارد فضای زندگی انسان شده، علی رغم محاسن و معایب آن، یکسری دغدغه ها و نگرانی هایی را به همراه دارد و این موضوعی است که در تمام جوامع موضوعیت داشته و محدود به جامعه ویا اقلیتی خاص نمی شود هدف این پژوهش، تعیین رابطه میان انگیزش تحصیلی با میزان استفاده دانشجویان از فضا ی مجازی می باشد. روش این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بوده و جامعه آماری شامل کلیه ی دانشجویان دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان در سال تحصیلی1394-95 است که با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند.
حجم نمونه طبق جدول مورگان260 نفر انتخاب شدند جهت بررسی میزان استفاده دانشجویان از فضای مجازی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده همچنین به منظور بررسی میزان انگیزش تحصیلی دانشجویان از مقیاس اندازه گیری والرند 1985 استفاده شد. و همچنین در تجزیه و تحلیل داده های آماری از آزمون خی دو و تی مستقل استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داده که رابطه ی استفاده دانشجویان از فضای مجازی در زمان قبل وبعد دانشگاه ، مدت استفاده ، میزان استفاده، نوع استفاده، علت استفاده آنها با انگیزش تحصیلی آنها رابطه معناداری نداشته است. در این پژوهش مشاهده شده که کاربران تلگرام و واتساپ نسبت به بقیه کاربران فضای مجازی دارای بی انگیزگی تحصیلی بیشتر بوده اند.
کلمات کلیدی: فضای مجازی، انگیزش تحصیلی، دانشجویان، شبکه های اجتماعی.
مقدمه
روزگاری انسانها در دنیایی واقعی زندگی می کردند و ارتباطات بین آنها ملموس بود و با کسانی ارتباط داشتند که در یک مکان با هم زندگی می کردند ، اما اکنون مهم ترین تغییر دنیای معاصر که شالوده ی تغییر های آینده ی جهان را می سازد، رقابتی شدن دنیای واقعی 1 و مجازی2 است. دنیای واقعی با ویژگی هایی مانند مکان داشتن ، دارای نظام سیاسی خاص بودن ، محبوس بودن و طبیعی بودن از دنیای مجازی متمایز می شود و دنیای مجازی با بی مکانی، دستیابی آسان به آخرین اطلاعات، تکثر داشتن و همزمانی از دنیای واقعی جدا می شود.
مهمترین تغییر دنیای مجازی این است که روابط انسانی بلاواسطه و از راه دور جایگزین روابط انسانی چهره به چهره شده است. فضای مجازی مرز جدیدی در ارتباطات اجتماعی ایجاد کرده است. مردم در آن ، دوستی ها و دشمنی هایی ایجاد می کنند و در آن کارهایی انجام می دهند و چیزهایی می گویند که در دنیای واقعی و رو در رو هرگز طرح نمی کنند. امروزه کمتر انسانی را می توان یافت که ساعتی از وقت خود را صرف استفاده از فضای مجازی نکند و رفتار و افکارش تحت تاثیر آن قرار نگیرد. در هر حال فضای مجازی، قلمرویی وسیع، بدیع و بکر است که فرصت ها، آسیب ها و محدودیت هایی دارد.
عنوان شبکه ی اجتماعی مجازی با قالب امروزی برای نخستین بار در سال 1960 در دانشگاه ایلی نویز در ایالات متحده امریکا مطرح شد. به نقل ازآریانی و همکاران شبکه های اجتماعی، گونه ای از وب سایت های اینترنتی هستند که افراد، گروه ها و سازمان ها، در آن ها پیرامون یک یا چند ویژگی مشترک گرد هم می آیند و اطلاعات، مطالب و محتواهای خود را با یکدیگر به اشتراک می گذارند. با ظهور و بروز تکنولوژی های جدید وب، مثل فیس بوک، گوگل پلاس، یوتیوب، توییتر ، شبکه های اجتماعی مبتنی بر تعامل کاربران در ارتباط گیری، تولید و به اشتراک گذاری محتوا هستند.
سرعت رشد این شبکه ها به حدی است که مجموع کاربران معروف ترین شبکه های اجتماعی اینترنت، به بیشتر از یک میلیارد نفر رسیده است. برای مثال فیس بوک معروف ترین و پرطرفدارترین شبکه اجتماعی با گذشت هفت سال از راه اندازی و گسترش جهانی، در برگیرنده بانک اطلاعاتی عظیمی از هویت ها، نسبت های وابسته و تعاملات انجام شده می باشد.در حال حاضر شبکه های اجتماعی در بین کاربران چنان مورد استقبال قرار گرفته که به جرات می توان گفت یکی از تاثیر گذار ترین سرویس های ارائه شده است که در سالهای اخیر تحول شگرفی در نظام اجتماعی کشورهای مختلف جهان به وجود اورده است.
در ماهیت و پیشینه ی شکل گیری شبکه های اجتماعی اینترنتی، نقل قول ها و اظهارنظرهای بسیار متفاوتی وجود دارد. برخی ظهور و بروز این شبکه ها را کاملا طبیعی و در راستای تحول موضوع ارتباطات و اطلاع رسانی میشمارند؛ اما بسیاری نیز بر این باورند که در پس پرده راه اندازی این شبکه ها، خصوصا از سوی ایالات متحده امریکا منافع اقتصادی، تجاری، سیاسی و امنیتی فراوانی وجود دارد.
شبکه های اجتماعی در ایران نیز در حال گسترش روز افزون به ویژه در بین جوانان می باشد. لذا داشتن برآوردی از میزان نفوذ این شبکه ها در میان دانشجویان که قشر اصلی استفاده کننده از این شبکه ها هستند و بررسی میزان فعالیت آن ها و همچنین بررسی فضای اخلاقی و هویتی این شبکه ها به منظور ارزیابی شرایط و تلاش در جهت ارائه راهکار برای به حداقل رساندن مشکلات ناشی از استفاده از این شبکه ها بسیار ضروری به نظر می رسد.
استفاده از فناوری های اموزشی مانند رایانه و ارتباط از راه دور توان بالایی برای بهبود کیفیت برنامه های اموزشی دارد.اینترنت و به خصوص شبکه جهان گستر وب نوید بخش دستیابی انسان به یکی از قدرتمند ترین برنامه های اموزشی است. چندین دلیل را برای استفاده از اینترنت در مراکز اموزشی ذکر می کند: از جمله علاوه بر اینکه استفاده از رایانه و اینترنت فعالیت های تدریس و پیشرفت تحصیلی فراگیران را بهبود می بخشد موجب می شود فراگیران ارتباطات ارزشمندی با اموزشگران سایر موسسه های اموزشی و فراگیران انها و شبکه وسیعی از متخصصان سراسر جهان داشته باشند.
اینترنت را به خاطر خصوصیات دوسویه بودن ، دریافت و دسترسی به موقع به اطلاعات و تنوع و جامعیت اطلاعات برای اموزش ارزشمند میدانند. با این حال علارغم تمام مزایایی که برای اینترنت برشمرده می شود همگان با آن موافق نیستند مثلا اسکینر منابع مکتوب را از منابع انلاین ارزشمند تر می داند.امروزه جهانی با ویژگی هایی که ارتباطات رایانه ای و اینترنتی آن را رقم زده است، پدید امده است. جامعه شبکه ای باعث شده است تا جامعیت پیچیدگی و شبکه سازی فناورانه به حوزه های متنوع زندگی و آموزشی نفوذ کند.
یکی از امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات مبنی بر ابزارهای وب ، شبکه های اجتماعی مجازی می باشند. براساس تعریف، رسانه های اجتماعی تحت عنوان شبکه های اینترنتی که یک ارتباط برخط برای کاربران جهت تعامل سریع و آسان را فراهم می کنند، معرفی گردیده اند.شبکه های اجتماعی مجازی را به عنوان امکانات وب محور که به افراد اجازه الف - ایجاد پروفایل عمومی و نیمه عمومی ؛ ب - ایجاد لیست ارتباطی خود با دیگر کاربران به صورت مفصل و ج - دیدن و پیمایش کردن لیست ارتباطی خود و دیگر فهرست هایی که به وسیله ی سایر کاربران ساخته شده ، تعریف کرده اند.
صاحب نظران در تعریفی دیگر شبکه های اجتماعی مجازی را عبارت از جامعه ی بر خط از کاربران اینترنتی که تمایل به برقرار کردن ارتباط با دیگر کاربران در حوزه های مورد علاقه دو طرف را دارند تعریف کرده اند.از زمان ایجاد اولین شبکه اجتماعی مجازی تاکنون هزاران نوع از این دست وب سایت ها در سطح جهان ایجاد شده اند. در حال حاضر های شبکه های اجتماعی مجازی به یکی ازمهم ترین ابزارهای ارتباطی در سطح جامعه و جهان تبدیل شده و از شهرت فراوانی برخوردار هستند.
برای بسیاری از افراد استفاده از این شبکه ها به عنوان یکی از کارهای روزمره در نظر گرفته می شود . شبکه های اجتماعی مجازی، مکان هایی هستند که در آن ها افراد فرصت پیدا می کنند تا خود را معرفی نموده، ویژگی های شخصیتی خود را بروز داده و با سایرین ارتباط برقرارکنند و این ارتباطات را حفظ نمایند.تارنماها به طور بلقوه ای چه در سطح روابط بین فردی و چه در سطح روابط اجتماعی توانایی ایجاد تغییرات اساسی در زمینه زندگی اجتماعی هر فرد را دارند؛ به نقل از جوادی نیا و همکاران، در اغلب موارد مهم ترین تأثیر این گونه تارنماها را حفظ و ارتقا روابط گذشته می دانند.
این در حالی است که نباید از نقش این تارنماها در شکل گیری روابط جدید بین فردی غافل شد. از سوی دیگر، هرچند که فعالیت در این گونه شبکه ها سبب تسهیل ارتباط با دوستان می شود. ولی به همان میزان با کاهشزمان مطالعه دانشجویان ، سبب اختلال در روند تحصیل آنها می گردد . از جمله تأثیرات مهم منفی این گونه سایت ها، به ویژه در بین دانشجویان میتوان به افزایش اضطراب و استرس در آنها اشاره نمود.
اما شبکه های اجتماعی صرفا اثرات منفی نداشته و میتوان با به کار گیری آن ها در فرایند آموزشی ویا درمانی، از آنها به طور بهینه در جهت اهداف آموزشی استفاده کرد. در مورد تاثیر استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی بر عملکرد تحصیلی دانشجویان تا کنون مطالعات مختلفی در دنیا انجام گرفته که نشان دهنده نتایج مختلفی است. در مطالعه ای ارتباط بین استفاده از فیس بوک و عملکرد تحصیلی بررسی شده است. بین معدل کل دانش جویان استفاده کننده از فیس بوک و دانشجویانی که از آن استفاده نمی کردند تفاوتی وجود نداشته است.
از سوی دیگر گزارش داده اند که استفاده کنندگان از فیس بوک معدل کل کمتری داشته و ساعت کمتری را به مطالعه پرداخته اند. در ایران دانشجویان پس از طی مراحل دبیرستان و قبولی در امتحان کنکور، در بازه زمانی حساس از مراحل رشد خود ، جهت ادامه تحصیلات عالی در محیطی اغلب به دور از خانواده، به دانشگاه وارد می شوند. لذا تاثیرات اینگونه شبکه ها در دوران دانشجویی بیشتر بروز می کند.
میزان عضویت ایرانیان در شبکه های اجتماعی در سالهای اخیر از افزایش قابل ملاحظه ای برخوردار بوده است. به طوری که در برخی منابع گزارش شده است که در سال 2010 در حدود 3 درصد جمعیت ایران - برابر با 250 هزار نفر - صرفا در شبکه اجتماعی فیس بوک عضو بوده اند در مطالعه ای دریافتند که دانشجویان با معدل و عملکرد پایین تر نسبت به دانشجویان با عملکرد و معدل بالاتر بیشتر از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند. نتایج یک مطالعه نشان داد بین معدل کل دانشجویان و میزان استفاده از شبکه های اجتماعی ارتباط منفی وجود دارد به نقل از جوادی نیا و همکاران، در بین کاربران اینترنت دانشجویان و دانشگاهیان جز اصلی ترین انها محسوب می شوند.
