بخشی از مقاله
چکیده
شادکامی کمال بخشیدن به قابلیتها و مسئلهای است که ضرورت و نیاز دنیای امروز میباشد. شادکامی پیامدهای مثبتی بر روی سبک زندگی و موفقیت تحصیلی دانشآموزان دارد و میل به انجام رفتارهایی که با موفقیت تحصیلی مرتبط هستند را افزایش میدهد. با توجه با اینکه بیشترین ارتباطات یک دانش آموز در مدرسه با معلم برقرار می شود، لذا پژوهش حاضر در جستجوی عوامل تاثیرگذار بر شادکامی دانشآموزان، به بررسی رابطه متغییر ویژگیهای شخصیتی معلم و شادکامی دانش آموزان میپردازد. به این منظور از میان 22182 دانشآموز و 1872 معلم مقطع متوسطه دوم - دبیرستان - سال تحصیلی 94-93 شهر قم ، 378 دانشآموز و40 معلم ، با روش نمونهگیری چندمرحلهای و به طور تصادفی انتخاب شدند و به پرسشنامههای شادکامی آکسفورد ، ویژگیهای شخصیتی نئو پاسخ دادند.
در قسمت تحلیل داده های پژوهش در بخش آمار توصیفی، از شاخص های فراوانی، درصد، میانگین و انحراف استاندارد و در بخش آمار استنباطی، از تحلیل رگرسیون چندمتغیره استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد، از میان مولفههای ویژگی شخصیتی معلم، برونگرایی و رواننژندی با شادکامی دانشآموزان در سطح 0/50 رابطه معنادار، دارند و میتواند شادکامی دانش آموزان را پیشبینی نماید. یافتههای این پژوهش حاکی از پایین بودن نمره شادکامی دانشآموزان بود. لذا آموزش مهارتها و تقویت متغیرهای مرتبط با شادکامی، و توجه به ویژگی های حرفه ای مطلوب در گزینش معلمان، امری ضروری به نظر میرسد.
مقدمه
مدرسه یکی از مهمترین نهادهای سازمان یافته اجتماعی رسمی است که با فراهم نمودن محیطی سالم میتواند باعث شکوفایی جسم و روان دانشآموزان شده و سبب شادابی آنان گردد و بافتی را بیافریند که گسترهای از عواطف متفاوت را تحت تأثیر قرار دهد. این امر سبب میشود عواطف از جمله شادی و نشاط جزء مکمل فعالیت برنامههای آموزشی و به منزله یکی از اهداف مهم در بافت مدرسه قرار گیرد؛ بنابراین شناسایی متغیرهای مرتبط با شادمانی و عواطف مثبت از اهداف عالی تعلیم و تربیت در راستای رسیدن به سلامت شخصیت فراگیران میباشد زیرا که هدف کلی تعلیم و تربیت در دنیای متحول کنونی، ایجاد تغییرات نسبتاً مناسب و پایدار در رفتارهای انسانهاست تا ضمن اینکه به تکامل فکری میرسند از زندگی رضایتبخشی نیز برخوردار باشند.
جان دیویی1 در کتاب تجربه و تحصیل، میگوید: کسب دانش و تاریخ و جغرافیا و یا توانایی خواندن و نوشتن چه سودی دارد اگر در جریان یادگیری، شخص روح و احساس خود را از دست بدهد - جعفری و طالبزاده . - 1389 کاواماتو - 1999 - 2 افزایش شادکامی 3 را در ارتباط مستقیم با افزایش وضعیت سلامت، روابط خانوادگی، دوستی، وضعیت خانوادگی و در نهایت سلامت روان میداند . پژوهشهای متعددی نشان دادند که ارتباط قوی بین شادکامی و سلامت روان وپیشرفت تحصیلی وجود دارد ، از جمله پژوهش پرنگار - 2004 - ، دینر4 و همکاران - 1999 - ، استادیان و همکاران - 1390 - ، تمناییفر و همکاران - - 1390 و ... . تاثیر مستقیم محیط روانی کلاس بر یادگیری دانشآموزان به عنوان یک عامل، پشتوانه نظری زیادی دارد.
فریتز5 دریافت نوجوانانی که احساس شادکامی و بهزیستی بالایی دارند، در عملکرد تحصیلی فعالترند و پیشرفت تحصیلی بالاتری دارند - رونیسی و شهنی . - 1380 شادکامی همچنین به فعالیتهای جذاب و تولیدکننده منجر میشود و به عنوان یک عاطفه مثبت میتواند پیامدهای مثبت گستردهای بر شناخت، سطح فعالیت اجتماعی و سلامتی داشته باشد - علیپور . - 1386 طی نیم قرن اخیر و حتی پیش از آن، تلاشهای متعددی از سوی روانشناسان مثبتنگر برای تعریف شادی و توضیح دلایل و پیامدهای آن انجام شده است - زارعی متین و همکاران . - 1391 شادکامی نام علمی ارزیابی افراد از زندگیشان میباشد. افراد میتوانند زندگیشان را به صورت قضاوت کلی یا به صورت ارزیابی از حیطههای خاص زندگیشان یا احساسات هیجانی اخیر خود را در رابطه با آنچه برایشان رخ داده است، مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند.
از نظر آرگیل - 1383 - 6 به طور کلی شادکامی از سه جزء اصلی ادراک رضایت از زندگی، وجود احساسات مثبت و نبود احساسات منفی تشکیل شده است؛ جزء اول شادکامی بر بعد شناختی و دو جزء دیگر بر جنبههای هیجانی تأکید دارد، بر این اساس شادکامی به عنوان برتری احساسات مثبت بر احساس منفی تعریف میشود. شادکامی فرایند پیشرفت مقبول به سمت هدف است و از دیدگاه نظریهپردازان شناختی، شادکامی چیزی است که فرد در مسیر هدف تجربه میکند. به عقیده کراوات7، شادکامی لذتبخش، باوری است که بر مبنای آن فرد به چیزهای مهمی که میخواهد و همچنین عواطف لذت-بخش خاصی که با این باورها همراه است، دست مییابد - فرانکن. - 1389 8 آرگیل - - 1383 به عنوان پیشگام در نظریهپردازی شادکامی، ارتباطات اجتماعی را از مؤلفههای مهم شادکامی میداند.
باقری و همکاران - 1389 - نیز، خانواده و روابط اجتماعی را مهمترین عواملی میدانند که بر شادکامی افراد تأثیر میگذارند؛ بر این اساس میتوان انتظار داشت که مدرسه و عوامل آموزشی نیز به عنوان خانواده دوم هر فرد، بتواند منبع شادکامی افراد باشد، زیرا که، نمای اهداف و عوامل این نظام آموزشی - تربیتی، متکی بر انسان و روابط انسانی است، و در این مکان یکی از انواع مهم ارتباطات اجتماعی، یعنی رابطه گسترده دانشآموز با معلم، شکل میگیرد.
آموزش بدون ایجاد ارتباط و تعامل معنایی نخواهد داشت تعامل نوع اصلی فعالیت در کلاس است و بخش عمده وقت کلاس صرف آن میشود - گتزلز. - 1375 1 معلم به عنوان محور اصلی نظام اجتماعی کلاس درس ،در همان آغاز کار متوجه میشود که یکی از اولین و مهمترین مسائل، نحوه برقراری ارتباط با دانشآموز است.ملتفت و خیّر - - 1391 در پژوهشی مشاهده کردند که ادراک دانشآموزان از سبک رفتاری معلمان بر روی بهزیستی روانشناختی دانشآموزان اثرگذار است. همچنین جنبههای مهم شخصیت افراد درون مدرسه، میزان صمیمیت، درک دیگران و اهمیت دادن به آنها، می توانند عوامل مؤثری بر افزایش شادابی در محیط مدرسه باشند؛ این یافته همسو با نتایج دیگر پژوهشها دانسته شده است.
همچنین رعدآبادی و همکاران - 1391 - ویژگیهای شخصیتی و ارتباط بینفردی را از جمله ویژگیهای مهم در اثربخشی تدریس یک استاد خوب بیان کردهاند. همه این نتایج ما را به این سو هدایت می کند که به نقش معلمان به عنوان عامل مؤثر در سلامت روان دانشآموزان توجه بیشتری داشته باشیم. در فرایند آموزش تنها تجارب و دیدگاه های علمی معلم نیست که مؤثر واقع میشود، بلکه کل شخصیت اوست که در ایجاد شرایط یادگیری و تغییر و تحول و روحیات دانشآموزان تأثیر میگذارد. آسریدگ2 نیز نوع ارتباط معلم - دانشآموز و تفاوت های رفتاری معلم را متأثر از ویژگیهای شخصیتی وی میداند - علیاکبری و دارابی . - 2013 نادریان و جهرمی - 1386 - نیز این تاثیر را تایید میکنند.
اطلاع از درون انسانها و ویژگیشخصیتی شان کار بس مشکلی است، اما درون افراد یک روزنه بسیار گویا دارد و آن رفتار بارز هر فرد است که در تعامل با دیگران به نمایش درمیآید و در واقع شکل و محتوای هر ارتباطی، انعکاسی از ویژگیهای شخصیتی افراد است که توسط دیگران ادراک میشود؛ به بیان شولتز - 1391 - 3 شخصیت هر فرد را میتوان بر مبنای تأثیری که وی بر دیگران بجا میگذارد، تعریف کرد. راجرز4 معتقد است اگر دانشآموز رفتار معلم را گرم، مثبت تلقی کند از یادگیری و آموزش لذت میبرد و پیشرفت تحصیلی وی مطلوب خواهد شد - سلیمی و محمدی . - 1383 عباسی و همکاران - - 2013 نیز در مطالعهای تاثیر ویژگیهای شخصیتی معلمان را بر اضطراب ریاضی دانش آموزان تائید کردند.
از میان تعاریف متفاوت ارائه شده، شخصیت در نظریه پنج عاملی ، نشانگر پنج ویژگی اصلی است که در تعامل با یکدیگر شخصیت انسان را شکل میدهند و عبارتند از: برونگرایی ، سازگاربودن ، با وجدانبودن ، رواننژندی و انعطافپذیری. برونگرایی، بیانگر وجود رویکردی پرانرژی به جهان مادی و اجتماعی در فرد است که ویژگیهایی چون مردمآمیزی، فعال بودن، قاطعیت و جرأت را شامل میشود. سازگاری یا موافقبودن، نشانگر جهتگیری اجتماعی و جامعهپسند در مقابل بازخورد خصمانه نسبت به دیگران است که ویژگیهایی چون نوعدوستی، خوشقلبی، اعتماد و فروتنی را شامل میشود. باوجدانبودن یا مسئولیتپذیری، توصیف کننده قدرت کنترل برانگیختگیها، به نحوی که جامعه مطلوب میداند، و تسهیل کننده رفتار تکلیفمحور و هدفمحور است.
این صفت، ویژگیهایی چون تفکر قبل از عمل، به تأخیراندازی ارضای خواستهها، رعایت قوانین و هنجارها و سازماندهی و اولویتبندی تکالیف را دربرمیگیرد. رواننژندی یا روانآزردهگرایی، به معنی گرایش به تجربه هیجانهای منفی، مانند احساس اضطراب، نگرانی، غم و تنش، در مقابل ثبات هیجانی و خونسردی است. این بعد، همچنین شامل حساسیت به داشتن عقاید غیرواقعی، کنترل ضعیف امیال فرد و راهبردهای غیرموثر مقابله با استرس است.
