بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حا ضر با هدف رابطه کیفیت زندگی در مدر سه با خود شکوفایی دانش آموزان دوره دوم متو سطه شهر ستان اردبیل با استفاده از روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی انجام شده است. جامعه آماری مورد نظر در این تحقیق را کلیه دانشآموزان دبیرستان های شهر اردبیل تشکیل می دهد که بر اساس آخرین آمار و اطلاعات تعداد این دانشآموزان، 19000 نفر میباشد که بر اساس روش نمونهگیری تصادفی ساده 320 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. به منظور سنجش متغیرهای مورد ا ستفاده در پژوهش از دو پر سشنامه کیفیت زندگی در مدر سه و خود شکوفایی دانش آموزان ا ستفاده گردید.
روایی محتوایی پرسشنامه ها مورد تأیید متخصصان قرار گرفته است. پایایی پرسشنامه ها بر اساس ضریب آلفای کرونباخ، برای پرسشنامه کیفیت زندگی در مدرسه - 0/88 - ، پرسشنامه خود شکوفایی دانش آموزان - 0/82 - برآورد گردید. برای تجزیه و تحلیل از روش های آماری تو صیفی و آمار ا ستنباطی - همب ستگی پیر سون و رگر سیون گام به گام - ا ستفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که کیفیت زندگی دانش آموزان و ابعاد آن - رضایت عمومی، عواطف منفی، رابطه با معلم، فر صت، پی شرفت، ماجراجویی، ان سجام اجتماعی - بر خود شکوفایی تأثیر می گذارد. نتایج تحلیل رگر سیون همچنین ن شان داد که بعد - انسجام اجتماعی - توانایی پیش بینی خودشکوفایی دانشآموزان را دارند.
کلید واژهها: کیفیت زندگی در مدرسه، خودشکوفایی
مقدمه:
آموزش و پرورش یکی از قدیمی ترین نهادهای اجتماعی است که از بدو تشکیل زندگی گروهی انسان در پاسخ به نیاز انسان ها در روابط متقابل به شکل ابتدایی خود وجود داشته است . آموزش و پرورش رسمی از اوایل قرن حاضر به صورت یک نظام فراگیر، ابتدا جوامع پی شرفته و متعاقب آن سرا سر جوامع در حال پی شرفت را فرا گرفته ا ست و امروز جامعه ای نیست که این نظام نقشی در تحول و پیشرفت آن نداشته باشد - دادفر و همکاران، 1392، ص . - 225نظام آموزش و پرورش از بزرگترین وگ سترده ترین سی ستمهای درون هرجامعه ای است که سرنوشت آن جامعه را در بلندمدت تعیین می کند. در حقیقت ، خوشبختی یا بدبختی هرجامعه به آموزش و پرورش آن بستگی دارد .
چنانچه آموزش و پرورش از نظر اهداف و ساختار و منابع درست طراحی شود، در دراز مدت توسعه جامعه را تضمین خواهدکرد و به اثربخشی نزدیک می شود - اردلان و قربانیان، 1388، ص . - 145 ازآن جا که بخش قابل توجهی از فعالیت های آموزش و پرورش درمدارس صورت می گیرد، مدارس به عنوان یک نظام اجتماعی حساس و مهم از جایگاه خاصی برخور دارند - شریعتمداری ،1388، ص . - 120یکی از متغیرهایی که در ارتباط با کیفیت زندگی دانش آموزان مطرح است، خودشکوفایی می باشد. خودشکوفایی مفهومی ا ست که اغلب روان شنا سان ان سان گرا در آن سهیم ه ستند. از نظر راجرز، هر شخ صی گرایش فطری به شکوفا کردن ا ستعداد منح صر به فرد خود دارد.
این کار م ستلزم پرورش توانایی های فرد به شیوه هایی ا ست که به حفظ و بهبود ارگانیسم خدمت می کنند. خودشکوفایی یک نیروی رشد و بخشی از طبیعت ژنتیکی انسان است. به عقیدی مازلو یکی از موانع خودشکوفایی این است که بسیاری از افراد به سادگی توانهای بالقوه خود را نمی بینند. آنها نه می دانند که این توانها وجود دارد و نه لذت نا شی از خودافزایی را درک می کنند. در عوض تمایل دارند تا ن سبت به توانایی های خود شک کنند و یا حتی از آن بترسند. به همین جهت است که شانس تحقق بخشیدن به خود را کاهش می دهند. علاوه بر این، محیط اجتماعی نیز اغلب از بروز خود شکوفایی جلوگیری میکند .
شکوفا شدن بالاترین بالقوهها تنها تحت شرایط خوب امکانپذیر ا ست و یا به عبارت رو شنتر، ان سانها برای به حداکثر ر ساندن بالقوههای ان سانی خود عموماً نیاز به یک جامعه تسهیل کننده دارند - یارمحمدیان و کمالی، 1386، ص . - 213علل و عوامل گوناگونی موجب بهبود خودشکوفایی در نظام آموزش و پرورش می گردند که میتوان آنها را به سه دسته فردی، خانوادگی و آموزشی تقسیم نمودهاند. در این میان کیفیت زندگی دانش آموزان یکی از این عوامل است.»کیفیت زندگی« یکی از بنیادیترین مفاهیم مطرح در روان شنا سی مثبت نگر ا ست . تغییر عقیده از اینکه فقط پیشرفتهای علمی، پزشکی، و تکنولوژی میتواند زندگی را بهبود بخشد، به این باور که بهزیستی فردی، خانوادگی، اجتماعی و جامعه از ترکیب این پیشرفتها به همراه ارزشها و ادراکات فرد از بهزیستی و شرایط محیطی به وجود میآید، از منابع اولیه گرایش به کیفیت زندگی ا ست - ا سکالاک و همکارانٌ، 2002، ص . - 460
به لحاظ اهمیت و دامنه فراگیر کیفیت زندگی در حوزه روانشناسی مثبتنگر عوامل مؤثر بر آن مورد کنکاش بسیار قرار گرفته است. تاکنون تأثیر عواملی همچون جنسیت، هوش، نیازهای معنوی، سلامتی خود و دیگران، فعالیتهای اوقات فراغت، کار و زندگی اجتماعی، خانواده، خویشاوندان و شاخصهای عینی و جمعیت شناختی بررسی شده است. در میان عوامل اجتماعی، نقش خانواده و نحوه ارتباطات اعضای آن با یکدیگر در شکلگیری کیفیت زندگی بسیار اساسی به نظر میرسد - رحیمی و خیر، 1388، ص . - 6کیفیت زندگی از مهمترین مؤلفه های مفهوم کلی بهداشت محسوب می شود، به گونهای که امروزه برای تعیین نیازهای حیطه سلامت و ارتقای سطح سلامتی افراد، کیفیت زندگی آنها را مورد بررسی قرار می دهند.
در دهه اخیر ارزیابی و سنجش کیفیت زندگی حیطه های مختلف از جمله خدمات پزشکی، خدمات روانی اجتماعی، خدمات آموزشی و کار درمانگران متداول شده است. آگاهی از اهمیت ارزیابی و سنجش کیفیت زندگی افراد در بافت ها و حیطه های گوناگون خبر از تغییر جهتی می دهد که مسیر آن از رهیافت صرفاً طبی و پزشکی به رهیافت نوینتر زیستی- روانی- اجتماعی است. این الگو چند بعدی است و بر روابط متقابل بین فرد، فعالیت هایی که می خواهد و یا باید انجام دهد و نیز با رفتاری که اینفعالیت ها در آن انجام می گیرند، اشاره دارد - سلطانی شال و همکاران، 1390، ص . - 80کیفیت زندگی در مدر سه مولفه ای ا ست که در دهه اخیر به دلیل اهمیتی که در زندگی دانشآموزان دا شته ا ست مورد توجه قرار گرفته و بهعنوان سطح کیفیت ابعاد مختلف مرتبط با زندگی در مدرسه تعریف میگردد.
با توجه به این که دانشآموزان نسبت بسیار بالایی از زمان زندگی خود را در مدرسه صرف میکنند و همچنین در آینده عهدهدار مسؤلیت در عرصههای مختلف جامعه خواهند بود - رحیمی و خیر، 1388، ص . - 6امید میرود با روشن شدن رابطه بین کیفیت زندگی در مدرسه با خود شکوفایی دانشآموزان به گسترش آگاهی و درک در این زمینه کمک شود، این مهم برای مسئولان آموزش و پرورش مؤثر واقع خواهد شد. همچنین انجام این پژوهش به د ستاندرکاران و ذینفعان این حوزه کمک میکند که با مدنظر قرار دادن کیفیت زندگی دانش آموزان در مدر سه و کنترل مداوم شاخصهای آن در مدارس مربوطه بتوانند عوامل کلیدی و موثر در خود شکوفایی دانشآموزان را تشخیص دهند، چرا که یکی از مشکلاتی که دامنگیر دانشآموزان مدارس ما است، نبود خودشکوفایی است. به همین منظور باید زمینهها و شرایط لازم را برای بهبود این مهارتها فراهم نمود، لذا با توجه به اهمیت و ضرورت تحقیق، پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین کیفیت زندگی و خود شکوفایی دانشآموزان می پردازد.
مبانی نظری پژوهش:
الف - کیفیت زندگی در مدرسه:
امروزه، توجه به کیفیت زندگی از مقولههای مورد توجه در مجامع بینالمللی و پژوهشگران میباشد و سازمان جهانی بهدا شت نیز بهعنوان سازمان پی شگام در سالهای اخیر توجه خا صی به تو سعه ارزیابی و سنجش سلامتی فرا سوی معیارهای سنتی سنجش سلامتی، همچون مورتالیتی و موربیدیتی دا شته ا ست تا بدینو سیله، بتوان قدرت اثرگذاری بیماریها روانی و جسمی را بر روی توانایی انجام فعالیتهای روزانه انسانی سنجید - کیونرٌ، 2002، ص . - 68کیفیت زندگی از آن جهت که با بهبود و ارتقاء عملکرد فردی و اجتماعی ارتباط دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است. در واقع بهبود کیفیت زندگی می تواند به افزایش کارایی هم در زمینه های فردی و هم اجتماعی بیانجامد.کارشناسان سازمان بهداشت جهانی بر اساس ضوابط علمی تخمین می زنند که بیش از یک میلیون و پانصدهزار نفر از جمعیت جهان از اختلالهای عصبی، روانی و روانی-اجتماعی رنج می برند که تعداد قابل توجهی از آنها با تدوین برنامه های جامع با بهره گیری از منابع محلی و اجتماعی قابل پیشگیری است - صادقی و همکاران، 1391، ص . - 6
نگاهی به وضعیت گذشته و حال نشان میدهد که اگر چه چالش اصلی بهداشت و سلامت در قرن بیستم فقط »زنده ماندن« بوده اما چالش اصلی قرن جدید در این حوزه "زندگی کردن باکیفیتی برتر" است. بدین معنی که نباید فقط افزایش امید به زندگی در سالمندان توجه شود، بلکه امروزه در جهان واژه سالمندی پویا مطرح است، یعنی با افزایش کمیت جمعیت سالمندی، کیفیت زندگیٍ آنها نیز باید مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا کیفیت زندگی یک شاخص ا سا سی مح سوب شده و ازآنجا که ابعاد متعددی مانند جنبههای فیزیولوژیک و عملکرد را در بر میگیرد. توجه به آن از اهمیت خاصی برخوردار است. - نبوی و همکاران، 1393، ص . - 434کیفیت زندگی مفهومی چندوجهی، نسبی و متأثر از زمان، مکان و ارزشهای فردی و اجتماعی است که از یکسو، ابعاد عینی و بیرونی و از سوی دیگر، ابعاد ذهنی و درونی دارد .
ازاینرو، ارائه تعریفی جامع برای آن آ سان نی ست و بهطورکلی کیفیت زندگی از واژههایی است که تعریف مشخص و یکسانی ندارد؛ اگرچه مردم به شکل غریزی معنای آن را بهراحتی درک میکنند، لیکن همان گونه که اشاره گردید این مفهوم برای آنها یکسان نیست. ازآنجاکه مانند سایرمتغیرها اندازهگیری آن مستلزم وجود تعریف جامع و مشخصی از آن خواهد بود، همواره تلاش شده است تا تعریف منا سبی برای آن ارائه گردد. ب سیاری از تحقیقات، تعریفی از کیفیت زندگی ارائه نمیدهند. این امر یا بهاینعلت ا ست که تعریف آن را بسیار ساده میانگارند یا به جهت پیچیده بودن این مفهوم از تعریف آن اجتناب میکنند، درحالیکه با توجه به عدم اجماع در مورد تعریف این واژه، انتظار میرود در پژوهشهای مربوط، این مفهوم و ابعاد در نظر گرفته شده برای آن بهصورت شفاف مشخص شوند - بونومیَ و همکاران، 200، ص . - 2
