بخشی از مقاله
خلاصه
پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین متغیرهاي تعهد سازمانی و فرسودگی شغلی در معلمان مدارس ابتدایی شهر کاشان انجام شد. از پرسشنامه هاي استاندارد بعنوان ابزار پژوهش استفاده شد. سنجش داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی شامل آزمون ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون گام به گام، تحلیل واریانس چند راهه صورت گرفت. نتایج نشان داد بین تعهد و ابعادش با فرسودگی رابطه معنادار وجود ندارد. ابعاد تعهد سازمانی قابلیت پیش بینی فرسودگی را ندارد. بین نظرات معلمان در مورد تعهد سازمانی و فرسودگی شغلی با توجه به متغیرهاي جمعیت شناختی تفاوت معنادار وجود دارد.
واژگان کلیدي: تعهد سازمانی، فرسودگی شغلی، متغیرهاي جمعیت شناختی، معلمان ابتدایی.
1. مقدمه
کارایی هر سازمان تا حد زیادي به مدیریت و کاربرد صحیح نیروي انسانی بستگی دارد. در هر سازمانی یکی از ارکان اساسی، نیروي انسانی متخصص، کارآمد، متعهد و با تجربه است که نقش مهمی در تحقق اهداف عالیه سازمان دارند. تعهد در لغت به معنی گردن گرفتن کاري، بر عهده گرفتن، نگاه داشتن عهد و پیمان بستن می باشد - 1 و . - 2 تعهد سازمانی عبارت است از حالتی که کارمند، سازمانی بخصوص و هدفهایش را معرف خود می داند و آرزو می کند که در عضویت آن سازمان باقی بماند - . - 3
کارکنان و نیروي انسانی با یک درجه اي از تعهد به سازمان وارد شده و با درجه اي از تعهد در سازمان به ادامه فعالیت می پردازند. لذا علاوه بر تعهد سازمانی اولیه نیروي انسانی، چگونگی حفظ و افزایش آن در طول خدمت بسیار مهم می باشد. نهاد آموزش و پرورش از مهم ترین عوامل رشد اجتماعی، اقتصادي و تربیتی می باشد. زیرا عامل رشد، آگاهی و ساماندهی نیروي انسانی در جامعه است.
معلم نقش مهمی را در نظام تعلیم و تربیت بر عهده دارد و احساس مسئولیت و تعهد و وفاداري او نسبت به سازمان می تواند در دستیابی به اهداف نظام آموزش و پرورش نقش بسزایی داشته باشد - . - 4 تعهد١ یک نگرش شغلی و حرفه اي شناخته شده است که به اشکال مختلف بر احساس فرسودگی شغلی تأثیرگذار است و به معنی پایبندي به اصول یا قراردادهایی است که انسان به آنها معتقد است. فرد متعهد به عهد و پیمان خود وفادار است.
در تعهد سازمانی مهم، پیوند روانی است که فرد را به سازمان گره می زند. هنگامی که فرد احساس کند در سازمان با او ناعادلانه رفتار می شود، تعهداتش متزلزل شده، عملکرد وي کاهش یافته، احتمال دارد در امور کاري کمتري همکاري نماید و دچار فرسودگی شغلی می شود - . - 5 "در معلمین، تدریس پایینتر از استاندارد، فقدان اشتیاق در پژوهش و سایر تکالیف شغلی، بی عاطفگی نسبت به امور دانش آموزان، کاهش انعطاف پذیري و توانایی در به روز بودن آموخته ها در دنیاي حرفه اي و کاهش توانایی هاي مدیریت کلاس آنها را به سمت فرسودگی سوق می دهد" - . - 6
می یر و آلن - 1991 - ، مطرح می کنند که تعهد سازمانی یک حالت روانی است که بیانگر نوعی تمایل، نیاز و الزام جهت ادامه اشتغال در یک سازمان می باشد و در بر گیرنده سه نوع تعهد سازمانی می باشد: تعهد عاطفی، مستمر، هنجاري - . - 7 کاهش میزان نوع دوستی، اخلاق، احساس ضعیفی از تعلق، امنیت، اثربخش بودن، احساس خود پنداره منفی همه از سطح پایین تعهد ناشی می شود به علاوه کارکنان غیر متعهد ممکن است سازمان را با واژه هاي منفی براي بیگانگان توصیف کنند و از استخدام افراد با توانایی هاي بالا توسط سازمان خود داري نمایند - . - 8
تعهد از نظر اسلام احساس مسئولیت درونی فرد در قبال انجام وظایف محوله و پی آمدهاي آنهاست که ناشی از ایمان و اعتقادات الهی است و افراد خویش را ملزم به پاسخگویی در برابر دستورهاي پروردگار و دین اسلام می بینند و صرف نظر از وجود قوانین و مقررات و یا ناظر بیرونی، به انجام دادن کارها از روي مسئولیت پرداخته و جلب رضاي خدا را سرلوحه تلاش خویش قرار می دهند - . - 9
آیات مربوط به تعهد در قرآن مجید، به سه گروه تقسیم می شوند: گروه یک: مسئولیت درباره ي تعهد، عمومی است، گروه دو: آیاتی است که لزوم وفا به عهد الهی را مورد دستور و توصیه قرار می دهند و گروه سه: عهدي که خدا بسته است - . - 10 فرسودگی فرآیندي است که موجب سرخوردگی، احساس ناکامی و مفید نبودن در محیط کار می گردد - . - 11 ابعاد فرسودگی شغلی عبارتند از: خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و عملکرد شخصی.
تنها امتیاز رقابتی سازمان ها در قرن بیست و یکم استفاده از سرمایه فکري نیرو هاي انسانی فرهیخته و ارزشمند سازمان ها است و بهرهوري از این کارکنان متعهد بزرگترین چالشی است که مدیران سازمان ها در این سده با آن رو به رو هستند. از آن جا که شغل معلمی کاري سخت و دشوار است و حجم مراجعه کنندگان به آنها زیاد می باشد، بنابراین معلمان می توانند مستعد فرسودگی شغلی باشند. لذا پژوهش حاضر با قصد کمک به تحقق این هدف به بررسی رابطه بین تعهد سازمانی با فرسودگی شغلی در بین معلمان ابتدایی شهر کاشان پرداخته است.
.2 بیان مساله
جامعه ي امروزي جامعه اي سازمانی است. می توان گفت نیروي انسانی کارآمد شاخص عمده ي برتري یک سازمان نسبت به سازمان هاي دیگر است. وجود نیروي انسانی متعهد به سازمان می تواند ضمن کاهش غیبت، تأخیر و جابجایی، باعث افزایش چشمگیر عملکرد سازمان، نشاط روحی کارکنان و تجلی بهتر اهداف متعالی سازمانی و نیز دستیابی به اهداف فردي گردد - . - 12
سازمان هاي زیادي استراتژي هاي مدیریت منابع انسانی را به کار می برند و به دنبال ارتقاي وفاداري و تعهد سازمانی و عدم فرسودگی شغلی و عواملی که آن را تحت تاثیر قرار می دهند، هستند. زیرا شناسایی این عوامل براي تدوین استراتژي مدیریت منابع انسانی ضروري و حیاتی است - . - 13 تعهد یعنی فرد تا چه حد خودش را با اهداف سازمان تطبیق داده، عضویت در آن سازمان را ارزشمند می داند و تمایل دارد با تمام توان جهت نیل به اهداف کلی سازمان تلاش نماید.
افرادي که تعهد سازمانی بالاتري دارند، داراي کارایی، اثربخشی، رضایت شغلی و عملکرد بهتري هستند، مدت بیشتري در سازمان می مانند و بیشتر کار می کنند. کمتر ترك خدمت می کنند، روابط صمیمانه تري با همکاران دارند، در تصمیم گیري ها بیشتر شرکت کرده و شرکت داده می شوند و تضاد و ابهام نقش کمتري دارند - . - 14 بیشتر سازمان ها در پی استراتژي هاي منابع انسانی براي افزایش تعهد کارکنانشان هستند که می تواند باعث پویایی سازمان شده و سود اقتصادي بیشتري را براي آن ها فراهم کند.
از این دیدگاه تعهد کارمند ، به خاطر اینکه می تواند به مزیت رقابتی و موفقیت مالی منجر شود، مهم است - . - 4 در فضاي رقابتی امروز، سازمان ها باید کارکنانی با تعهد بالا و سطوح فرسودگی شغلی پایین تر داشته باشند - . - 15 معلم متعهد تمام همت و توان خویش را در مدرسه و کلاس درس به کار گرفته، هدف هاي تدریس را هدف خود تلقی نموده و با ماندن در این عرصه بیشترین خدمت را نصیب دانش آموزان می سازد.
اگر معلم نسبت به شغل و سازمانش وفادار باشد و متعهد باقی بماند، موجب بالا رفتن کیفیت آموزشی می گردد - . - 16 اما در حال حاضر مشاهده می شود که وضعیت نامطلوب شغل معلمی در بسیاري از کشورها، موجب ترك شغل معلمان شده و عدم جاذبه شغل معلمی، مانع جذب فارغ التحصیلان ممتاز و یا موجب گرایش معلمان به شغل دوم می شود که به نظر بعضی دانشمندان عمدتاً به دلیل شرایط کاري، حقوق و دستمزد نامطلوب و عدم تعهد می باشد - . - 17
فرسودگی شغلی منجر به افت کیفیت ارایه خدمات می شود و در دراز مدت منجر به دست کشیدن از کار، غیبت، روحیه پایین، تحریک پذیري، درماندگی، عزت نفس پایین و افزایش اضطراب می شود. اگر به علایم آن توجه نشود و درمانی براي آن صورت نگیرد، هم فرد و هم سازمانی که در آن کار می کند تحت تاثیر قرار می گیرد - . - 18 تعهد سازمانی و فرسودگی شغلی معلمان از مسایل و مشکلات آموزش و پرورشند، که تاثیر به سزایی در روند ارائه خدمات به جامعه دارند.
همچنین از سویی مشاهدات پژوهشگر از یک دوره ي بیست ساله ي فعالیت در آموزش و پرورش شهر کاشان و از سوي دیگر کمبود تحقیقات در این رابطه و در پی آن کم توجهی مسئولان آموزش و پرورش به این مطلب، از دلایل اصلی انتخاب موضوع این پژوهش بوده است. لذا اهمیت این موضوع و نو بودن آن محقق را بر آن داشت تا مساله اصلی این کار پژوهشی، بررسی تعهد سازمانی با فرسودگی شغلی در بین معلمان دبستان هاي شهر کاشان باشد.
.3 سوالات پژوهش
آیا بین تعهد سازمانی و ابعاد آن - عاطفی، مستمر و هنجاري - با فرسودگی شغلی معلمان مدارس ابتدایی رابطه معنادار وجود دارد؟
آیا ابعاد تعهد سازمانی توان پیش بینی فرسودگی شغلی معلمان ابتدایی را دارا می باشد؟
آیا بین نمرات تعهد سازمانی معلمان ابتدایی برحسب ویژگی هاي دموگرافیک - سن، جنس، سابقه خدمت، مدرك تحصیلی و وضعیت تاهل - تفاوت وجود دارد؟
آیا بین نمرات فرسودگی شغلی معلمان ابتدایی برحسب ویژگی هاي دموگرافیک - سن، جنس، سابقه خدمت، مدرك تحصیلی و وضعیت تاهل - تفاوت وجود دارد؟
.4 روش کار
این پژوهش از نوع همبستگی علی است که جامعه آماري آن را کلیه معلمان مدارس ابتدایی شهر کاشان در سال تحصیلی1391 -92 به تعداد 876 نفر تشکیل می دهند. در این پژوهش حجم نمونه با استفاده از جدول حجم نمونه کرجسی و مورگان، 267 نفر برآورد گردید - . - 19 لذا 267 پرسشنامه در بین نمونه آماري توزیع گردید که از این تعداد 261 پرسشنامه بازگشت داده شد به عبارت دیگر نرخ بازگشت % 96 بوده است.
از آنجایی که محقق در نظر داشته از هر طبقه موجود در جامعه آماري، نمونه اي در دست داشته باشد، روش نمونه گیري پژوهش حاضر تصادفی طبقه اي متناسب با حجم جامعه آماري است. لیست آموزگاران ابتدایی از اداره آموزش و پرورش شهر کاشان و بر حسب - دولتی، غیر دولتی - و - دخترانه، پسرانه - بودن آنها اخذ شد. به نسبت حجم جامعه آماري تعداد نمونه براي مدارس محاسبه و به صورت تصادفی ساده پرسشنامه بین آنها توزیع شد.
از ابزارهاي زیر براي سنجش متغیرهاي پژوهش بهره گرفته شد:
-1 پرسشنامه تعهد سازمانی: جهت سنجش تعهد سازمانی از پرسشنامه استاندارد تعهد سازمانی آلن و می یر - 1990 - با درجهبندي لیکرت استفاده شد. این پرسشنامه ابعاد سه گانه ي تعهد مستمر، عاطفی و هنجاري را با 24 گویه سنجیده است - هر بعد 8 گویه - . نحوه ي امتیاز دهی پرسشنامه تعهد سازمانی آلن و می یر با طیف لیکرت به صورت - بسیار زیاد 5، زیاد 4، متوسط 3، کم 2 و بسیار کم - 1 می باشد.
-2 پرسشنامه فرسودگی شغلی: جهت سنجش فرسودگی شغلی از پرسشنامه استاندارد مسلش و جکسون - 1981 - با درجه بندي لیکرت استفاده شد. پرسشنامه مذکور شامل سه بعد خستگی عاطفی 9 - گویه - ، مسخ شخصیت 5 - گویه - و عدم موفقیت فردي 8 - گویه - است و در مجموع داراي 22
سوال است که گویه هاي مربوط به خستگی عاطفی و مسخ شخصیت به صورت معکوس نمره گذاري می شود. این پرسشنامه بوده با دو شیوه فراوانی و شدت نمره گذاري می شود که در این تحقیق از روش فراوانی استفاده شده است. براي تجزیه و تحلیل دادههاي حاصل از پرسشنامه هاي این پژوهش از ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون گام به گام، تحلیل واریانس چندراهه استفاده گردیده است.
تحلیل هاي یاد شده با استفاده از نرم افزار آماري - SPSS16 - 1 صورت گرفته است. به علت اینکه پرسش نامه هاي مورد استفاده در این پژوهش استاندارد و معتبر بوده اند به روایی محتوایی آن ها اعتماد شده و در این پژوهش در اینباره اقدامی خاص صورت نگرفته است. براي آگاهی از اشکالات احتمالی پرسشنامه ها روایی صوري آنها مورد بررسی قرار گرفت.
به این صورت که تعدادي از پرسش نامه ها در اختیار تعدادي از افراد مشابه نمونه آماري قرار گرفت و موارد مطروحه توسط آن ها اصلاح شد و پرسشنامه ها از نظر روایی صوري مورد تایید قرار گرفت. براي برآورد ضریب پایایی پرسشنامه ها از روش آلفاي کرونباخ استفاده شد. ضریب پایایی پرسش نامه تعهد سازمانی 0/73 و پرسشنامه فرسودگی شغلی 0/78بوده است.
