بخشی از مقاله
چکیده :
کارکنان مهم ترین شاخص سنجش برتری سازمان هستند.تعهد سازمانی عامل مهم در پیش بینی ودرک رفتار سازمانی است و شناسایی عوامل موثربر آن می توانددر ارتقای تعهد سازمانی کمک کننده باشد. این مطالعه باهدف بررسی رابطه فرسودگی شغلی با تعهد سازمانی کارکنان ادارات دولتی انجام شده است.در این مطالعه توصیفی - همبستگی ،192 کارکنان ادارات دولتی شهر شیراز به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. ابزار گرد آوری داده ها شامل پرسشنامه فرسودگی شغلی ماسلاچ وتعهد سازمانی آلن و مایر بود که روایی و پایایی آن در مطالعات مختلف،به اثبات رسیده است .داده ها با استفاده از نرم افزار آماریSPSS 22 و آزمون های آماری ،همبستگی در سطح معنی داری تجزیه وتحلیل شدند. خروجی تحلیل داده ها نشان داده که بین فرسودگی شغلی و تعهد سازمانی با ضرایب همبستگی بدست آمده - تایید فرضیه ها - ؛ رابطه معکوس و منفی وجود دارد. با توجه به نتایج مطالعه که حاکی از ارتباط بین فرسودگی شغلی و ارتباط سازمانی است، به نظرمیرسد عوامل سازمانی بیش از عوامل فردی بر تعهد سازمانی کارکنان اثر گذار باشد، لذا مدیران می توانند با تعدیل عوامل اثر گذار بر فرسودگی شغلی ،تعهد سازمانی را ارتقا دهند.
واژگان کلیدی: فرسودگی شغلی، خستگی عاطفی، مسخ شخصیت، عدم توانمندی شخصی، تعهد سازمانی.
مقدمه :
شرایط حاکم بر محیطی که ما کارهای خود را در آن انجام می دهیم بر عملکرد شغلی تاثیر بسزایی دارد . اگر محیط و شرایط کار بسیار گرم ، پرسرو صدا ، دورافتاده ، ساعات کار زیاد و نامنظم ، استرس زا ، فشارزیاد فیزیکی بر بدن و .... باشد ، به عملکرد شغلی افراد آسیب وارد خواهد نمود . در مجموع شرایط فیزیکی و عوامل روانشناختی کار در میزان بهره وری و عملکرد شغلی موثربوده و هرگونه نقص ، پیامدهای منفی زیادی را برای بهره وری ، انگیزه ها و مهارت های نیروی انسانی به همراه خواهد داشت - مهداد، . - 1381یکی از مفاهیمی که در سالهای اخیر توجه اندیشمندان علوم رفتاری و مدیریت را به خود معطوف ساخته ، از رمق افتادن ، بی حالی ، سستی و رخوت متصدی شغل است ، که اصطلاحا - فرسودگی شغلی - گفته می شود - ساعتچی، . - 1381
فرسودگی اصطلاحی است که جهت توصیف تغییرات منفی در نگرش ، روحیه و رفتار افراد در مواجهه با فشارزاهای شغلی به کار برده می شود . در این پدیده ، فرد از لحاظ هیجانی دچار خستگی گردیده ، نگرش و احساسات منفی نسبت به سازمان پیدا می کند و به تدریج احساس کاهش کفایت در ایفای وظایفش می نماید . عارضه فرسودگی نوعا یک اختلال روانی نیست ولی به آهستگی در طول زمان توسعه یافته و ممکن است واقعا تبدیل به یک ناتوانی روانی گردد ، بطوریکه برخی از صاحبنظران ، فرسودگی شغلی را در رده اختلالات انطباقی درراهنمای تشخیصی ، آماری اختلالات روانی طبقه بندی می نمایند - ماسلاچ و جکسون ، . - 1994
در فرسودگی ، شغل اهمیت و معنای خود را برای فرد از دست می دهد و فردی که دچار فرسودگی شده ، احساس تحلیل رفتگی و خستگی مزمن می کند و خلق و خوی پرخاشگرانه پیدا کرده ، در روابط بین فردی تا اندازه ای بدگمان و بدبین شده و عمدتا عصبانیت ، زودرنجی و دردهای جسمانی از قبیل کمردرد ، ضخم معده و سردردهای مکرر بروز خواهد کرد - ماسلاچ، اسچافلی و لیتیر ، . - 2001مهمترین تاثیر قابل مشاهده فرسودگی شغلی ، افت عملکرد و کیفیت ارائه خدمات است . این افراد به علت پاسخ طولانی مدت عاطفی و فیزیکی به کار وعوامل فشارزای محیط کار و خستگی روحی ، فرسودگی را تجربه می کنند و با غیبت بیش از حد ، استفاده مفرط از مرخصی استعلاجی ، و تمایل به ترک شغل و کاهش بهره وری مشخص می شود - ماسلاچ، اسچافلی و لیتیر،. - 2001
کار صرف نظر از تامین منابع مالی می تواند برخی از نیازهای اساسی آدمی نظیر تحرک روانی و بدنی ، ارتباط اجتماعی ، احساسات خودارزشمندی ، اعتماد و توانمندی را ارضاء کند . اما همچنین کار می تواند منبع عمده فشار روانی نیز باشد . ممکن است یک شغل رضایت بخش با مرور زمان به منبع نارضایتی تبدیل شود و شخص را در جهت فرسودگی شغلی سوق دهد . فرسودگی شغلی ناشی از تنیدگی و فشارهای عصبی است ، از این رو عوامل ایجادکننده تنیدگی در ایجاد آن نقش موثری دارند و این عوامل در سه بعد فردی ، سازمانی و محیطی مقوله بندی شده اند - دربندی ، . - 1389اولین آسیب فرسودگی شغلی عبارت از رنج بردن از فرسودگی بدن است . افرادیکه به آن دچارمی شوند صولا دارای انرژی کمو احساس خستگی بیش از حد هستند و برخی از نشانه های فشار بدنی نظیر سردرد، تهوع کم خوابی و تغییراتی در عادت غذایی را به طور فراوان گزارش می دهند.
از آثار دیگر آن فرسودگی عاطفی می باشد که از نشانه های آن می توان افسردگی ، احساس درماندگی ، احساس عدم کارآیی در شغل خود ، وجود نگرشهای منفی به خود ، شغل و سازمان و به طور کلی نسبت به زندگی را نام برد و سرانجام اینکه اغلب مبتلایان احساس پایین بودن پیشرفت وترقی شخصی را گزارش می کنند - بارون و گرینبرگ ، . - 1990 بر پایه دیدگاه آلن و میر - 1991 - تعهد سازمانی دارای سه مولفه ی تعهد عاطفی ، تعهد مستمر و تعهدهنجاری می باشد - مدنی و زاهدی ، . - 1384تعهد سازمانی را می توان بطور ساده اعتقاد به ارزش ها و اهداف سازمان ، احساس وفاداری به سازمان ، الزام اخلاقی ، تمایل قلبی و احساس نیاز به ماندن در سازمان تعریف کرد .
وجود نیروی انسانی متعهد به به سازمان می تواند ضمن کاهش غیبت، تاخیر و جابجائی ، باعث افزایش عملکرد سازمان ، نشاط روحی کارکنان و تجلی بهتر اهداف متعالی سازمانی و نیز دستیابی به اهداف فردی گردد - بهرامی ، امام رضائی ، ستار ، عزت آبادی و دهقانی تفتی ، . - 1389محققان اعتقاد دارند که اگر سازمان بخواهد با برخورداری از رسالتی روشن ، راهبردی مطلوب ، ساختارهای سازمانی کارآمد و طراحی شغل مناسب ، بطور کامل به اهداف خود نایل گردد ، نیازمند نیروی انسانی کارآمد و متعهد می باشد - رضائیان ،1387 ،ص. . - 391حال سوال اینجاست که آیا بین فرسودگی شغلی و تعهد سازمانی رابطه ای وجود دارد؟
مبانی نظری:
فرسودگی شغلی:
اصطلاح" فرسودگی شغلی" ابتدا توسط هربرت فرویدنبرگر - 1974 - مورد استفاده قرار گرفت و به خستگی جسمی و روانی ناشی از فشارهای موجود در محل کار و خود کار - زندگی شغلی - و همچنین علائم و حالات تحلیل رفتگی قوا ، سرخوردگی و گوشه گیری در کارکنان اطلاق می شود - کرفت ، . - 2006فرویدنبرگر و همکاران ، عارضه فرسودگی شغلی را شامل 12 مرحله می دانستند : اجبار در اثبات خود ، کار زیاد انجام دادن ، غفلت از نیازها ، جابجایی تعارض ها ، تجدید نظر در ارزش ها ، انکار مشکلات پدیدار شده ، در خود فرورفتگی و دوری گزینی، تغییرات رفتاری مشهود ، مسخ شخصیت ، احساس تهی شدن درونی و بی علاقگی تعمیم یافته ،افسردگی و نشانه های فرسودگی شامل اضمحلال روانی و جسمی - کرفت، . - 2006
رایج ترین مفهوم مورد توافق صاحبنظران درباره فرسودگی شغلی توسط کریستین ماسلاچ و همکاران کسترش یافت . ماسلاچ می گوید عارضه فرسودگی شغلی با ابعاد سه گانه " خستگی عاطفی " یا فرسودگی عاطفی - سرخوردگی ، بی رمقی و ناتوانی برای حاضر شدن سرکار و تخلیه انرژی عاطفی در ارتباط با افراد دیگر - ، " افت عملکرد شخصی " یا فرسودگی جسمانی - خود را شکست خورده و ناتوان از انجام موثر وظایف شغلی می پندارد و تمایل به ارزیابی منفی خود ، به ویژه با توجه به کار ، دارد - ، و " مسخ شخصیت " یا فرسودگی نگرشی - احساسات منفی و نگرش بدبینانه نسبت به دریافت کنندگان خدمات - مشخص می شود - فلتون ، . - 1998به نظر ماسلاچ و جکسون فرسودگی شغلی عبارت است از کاهش قدرت سازگاری فرد بر اثر عوامل فشارزا و نشانگان خستگی جسمی و هیجانی . این نشانگان منجر به ایجاد خودپنداره منفی در فرد ، نگرش منفی نسبت به شغل و فقدان احساس ارتباط با دیگران - مشتری ، ارباب رجوع یا مراجعان - می گردد .
این نشانگان ممکن است فرد را به سوی انواع بیماریهای روانی و جسمانی ، سوق دهد - ماسلاچ و جکسون ، . - 1994فاربر - - 1983 در تعریف فرسودگی شغلی می نویسد : فرسودگی شغلی حالتی ازخستگی جسمی ، عاطفی و روانی است که در نتیجه مواجهه مستقیم و درازمدت فرد با مردم و در شرایطی که از لحاظ هیجانی طاقت فرساست ، در وی ایجاد می شود .در زمینه تعاریف ارائه شده در رابطه با فرسودگی شغلی ، فاربر نتیجه می گیرد که کلیه متخصصان در تعریف این پدیده در رابطه با چند نکته ، اتفاق نظر دارند . به عبارت دیگر ، کلیه آنان می پذیرند که فرسودگی شغلی به نحوی با زندگی دنیای پیشرفته و به ویژه به محیط کاری مربوط می شود . اما نکته اساسی در این تعریف آن است که تقریبا کلیه متخصصان بهطریقی فرسودگی شغلی را در رابطه با تنیدگی شغلی می دانند - ساعتچی ، . - 1389
تعهد سازمانی:
تحقیق در زمینه تعهد سازمانی به طور جدی در دهه 1960 میلادی در جهان به خصوص در غرب مورد توجه قرار گرفت . اولین رشته از تحقیقات درباره تعهد سازمانی توسط وایت - - 1965 انجام شد. وی رساله خود را در مورد تعهد که مشهور به
