بخشی از مقاله
چکیده
شهرستان سمنان به لحاظ واقع شدن اکوتون های فراوان در گذر از اکوسیستم های جنگلهای پهن برگ خزری بهاکوسیستم های مناطق خشک و نیمه خشک بیابانی و کویری از ویژگی ها و تنوع اکوسیستمی فوق العاده و کم نظیری بهره مند است. تنوع منابع تفرجی شامل جنگل، غار، آبگرم، کویر، کوهستان، روستاهای دیدنی، شهر توریستی، مناطق تاریخی و همچنین قرار گرفتن این مناطق در مسیر جاده های پر رفت و آمد و مهم کشور و نزدیکی به پایتخت باعث شده تا این شهرستان از قابلیت های گردشگری و اکوتوریسمی مناسبی برخوردار باشد. بدون برنامه ریزی استراتژیک و توجه به مسائل درونی و بیرونی، برنامه ریزی از حالت واقع بینانه خارج می شود و عملاً کار ساز نخواهد بود.
توجه به صنعت گردشگری در این شهرستان می تواند هم در حفظ این مناطق تفرجی و هم در توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال برای ساکنان منطقه نقش مهمی ایفا کند. در این مطالعه با استفاده از روش SWOT نقاط ضعف، قوت،فرصت و تهدیدهای منطقه مورد مطالعه شناسایی و استراتژی هایی برای توسعه گردشگری پایدار ارائه شد و با استفاده از ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی، بهترین استراتژی ها تعیین شدند. عوامل بیرونی موثر در توسعه گردشگری پایدار در شهرستان سمنان شامل 9 فرصت و 5 تهدید و عوامل درونی شامل 13 قوت و 11 ضعف بود. استراتژی هایی چون توسعه گردشگری فرهنگی در محور تردد تهران - مشهد در شهرستان سمنان و یا توسعه زیرساخت های تفرجی وابسته به چشمه های آبگرم جهت جلب گردشگران عبوری از جمله استراتژی های پیشنهادی بودند.
واژگان کلیدی:تجزیه و تحلیل راهبردی، شهرستان سمنان، گردشگری پایدار، روش SWOT، برنامه ریزی استراتژیک.
مقدمه
صنعت گردشگری، بویژه طبیعت گردی بهعنوان رویکردی جدید برای توسعه همزیستی انسان و طبیعت برای بهره-وری اقتصادی به موازات حفاظت از اکوسیستم ها و فرهنگ های محلی، جایگاه چشمگیری یافته است - محمدی ده چشمه و زنگی آبادی،. - 1386 برنامه راهبردی، اقدامی هدفمند با دامنه زمانی میان و بلند مدت است که اغلب از طریق تحلیل SWOT1 انجام می شود. این سرنام به نقاط قوت و ضعف های درونی و فرصت ها و تهدیدهای بیرونی برای دستیابی به مناسب ترین راهبردها اشاره دارد - عابدین زاده و همکاران، . - 1388 تحلیل SWOT عوامل محیطی را در دو گروه درونی و بیرونی طبقه بندی کرده، توانایی مقایسه فرصت ها و تهدیدات با قوت و ضعف ها را دارد و به دنبال به حداکثر رساندن قوت و فرصت ها و به حداقل رساندن تهدیدات بیرونی، تبدیل ضعف ها به قوت و بهره برداری از فرصت ها با کاهش ضعف ها و تهدیدات است.
تحلیل SWOT انعطاف پذیر و با شرایط زمان قابل تغییر است، به علاوه این روش زمان بر و مشکل نیست و کارایی زیادی دارد - Arslan & Deha, 2007; Ferrer et al., . - 2009; Houben, 1999 کاربرد تحلیل مدیریت راهبردی در حوزه محیط زیست و بویژه تصمیمات گردشگری بااثربخشی لازم همراه بوده است. شریف شهیدی و همکاران در مطالعه ای با عنوان بررسی تأثیرات توریسم در برنامه ریزی نواحی روستایی از روش SWOT برای تبیین جایگاه توریسم در توسعه روستای لواسان استفاده کردند - شریف شهیدی و همکاران، . - 1388 نوحه گر و همکاران مطالعهای تحت عنوان ارزیابی قابلیت های طبیعت گردی جزیره قشم با بهره گیری از مدل مدیریت استراتژیکSWOT انجام دادند.
در این مطالعه بهترین استراتژی ها بابررسی قابلیت های طبیعت گردی و با هدف رونق و بهبود عملکرد مدیریت طبیعت گردی تدوین شد - نوحه گر و همکاران،. - 1388 محمدی ده چشمه و زنگی آبادی مطالعه ای تحت عنوان امکان سنجی توانمندی های اکوتوریسم استان چهارمحال و بختیاری به روش SWOT انجام دادند. نتایج این تحقیق نشان داد که این استان قابلیت تبدیلشدن به یکی از قطب های طبیعت گردی کشور را داراست و مهم ترین ضعف در راه رسیدن به این هدف تعدد تصمیم گیران، مسائل مدیریتی و ضعف در زیرساخت ها بیان شد - محمدی ده چشمه و زنگی آبادی، - 2003 - Dyson . - 1386 در مطالعه ای تحت عنوان توسعه استراتژیک و تحلیل SWOT در دانشگاه Warwick انگلستان، از این روش در فرایند توسعه استراتژیک دانشگاه استفاده کرد. از روش SWOT در زمینه های مختلف دیگری نیز استفاده شده است.
Markovska و همکاران - 2009 - از تحلیل SWOT برای توسعه پایدار انرژی در بخش انرژی در Macedonia استفاده کردند Srivastava . - Markovska et al; 2009 - و همکاران - 2004 - از تحلیل SWOT برای مدیریت ضایعات جامد شهری در Lucknow هند استفاده کردند Arslan . - Srivastava et al., 2004 - و - 2007 - Deha از تحلیل SWOT برای حمل ایمن تانکرهای مواد شیمیایی در ترکیه استفاده نمودند.شهرستان سمنان به سبب قرار گرفتن در محور مواصلاتی تهران به مشهد در موقعیت بسیار مناسبی از لحاظ گردشگری قرار دارد، با این وجود توسعه مطلوب و برنامه مند این صنعت و بویژه اکوتوریسم مغفول مانده و این شهرستان را از فرصت اقتصادی کم نظیری محروم ساخته است.
این شهرستان دارای قابلیت های گردشگری فراوان شامل: غار دربند، جنگل رودبارک، آبگرم سمنان، شهر نمونه گردشگری شهمیرزاد، منطقه حفاظت شده پرور، روستای نمونه گردشگری چاشم و روستای نمونه گردشگری ملاده و همچنین مناطق متعدد تاریخی همچون دروازه ارگ سمنان، گرمابه پهنه، مناره مسجد جامع، بادگیرهای قدیم شهر سرخه، شیر قلعه و... می باشد که هر یک دارای زیبایی ها و جذابیت های فراوانی می باشند ازجمله:شهر نمونه گردشگری شهمیرزاد علاوه بر جاذبه های طبیعی مانند طبیعت سبز در کنار کوهستان و آب و هوای معتدل آن، برخی بناهای تاریخی مانند"شیرقلعه" ، "قلعه شیخی" و "دژو هل" - به عنوان یکی از کانون های مهم اسماعیلیان - نیز بر جنبه های جذاب گردشکری در این شهر افزودهاست همچنین با توجه به محصولات متعدد کشاورزی شهمیرزاد که برخی از آنها مانند آلو و گردو، دارای اهمیت صادراتی و شهرت بین المللی هستند.
بزرگترین باغ گردوی جهان نیز با وسعت 700 هکتار در این شهر واقع شده است. غار دربند دومین غار آهکی بزرگ ایران است که ستون های بزرگ استالاکتیت و استالاگمیت و دیوارهای آهکی و گل کلمی و خرده سنگهای آهکی با اشکال مدور و منظم فراوان در طرح های مختلف کوچک و بزرگ، هر بیننده ای را متحیر و ساعت ها غرق در تماشا و تفکر می کند. - احسانی وهمکاران، 1384؛ ابراهیمی کارنامی وهمکاران، 1389؛ گزارش اداره میراث فرهنگی، . - 1388 با توجه به قابلیت های بالای اکوتوریستی و گردشگری شهرستان سمنان و مهدیشهر و توجه بیشتر به مسئله گردشگری در این شهرستان با استفاده از تحلیل SWOTتلاش شده است تا استراتژی های گردشگری پایدار ارائه گردد.
مواد و روش ها
محدوده مورد بررسی
شهرستان سمنان تا پیش از آخرین تغییرات تقسیمات کشوری شامل شهرهای مهدیشهر، شهمیرزاد، سرخه و سمنان بود، ولی طبق تقسیمات جدید گستره پیشین شهرستان به دو شهرستان مجزا یعنی شهرستان سمنان و شهرستان مهدیشهر تفکیک شد. این مطالعه شهرستان سمنان را در چارچوب موقعیت تقسیمات کشوری پیشین آن مورد توجه قرار داده است. این شهرستان در حد فاصل دو شهرستان دامغان و گرمسار در طول جغرافیایی 53 درجه و 23 دقیقه و عرض جغرافیایی 35 درجه و 34 دقیقه واقع شده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 1130 متر است. همچنین در فاصله 216 کیلومتری تهران قرار دارد و به راه آهن سراسری تهران - مشهد، متصل میباشد. شکل 1 موقعیت منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد.
