بخشی از مقاله
چکیده
جمهوری اسلامی ایران در عرصه اقتصاد با مسائلی مواجه است که تاکنون در عرصه نظر و عمل مابه ازای واقعی نداشته است. بنابراین انقلاب اسلامی خود رامکلّف به نظریهپردازی و الگوسازی در این عرصه می داند یکی از این مفاهیم، »اقتصاد مقاومتی« است.حال سوال این است که راهبردهای مناسب برای رسیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی چیست؟دراین وضعیت با تغییردر اولویت هدف ها و به تبع آن دراصول راهبردی و سیاست های کلان و حاکمیت روحیه جهاد بر رفتارهای اقتصادی دولت ومردم، راهبردی کلان طراحی می شود که تهدید را تبدیل به فرصت کرده و باعث رشد جهشی می شود.
مقدمه
عصر پرچالش کنونی که برای جمهوری اسلامی ایران، تحریمها و دشواریهای فراوان و ویژهای را نیز به دنبال داشته است، نظام اقتصادی کشور را لاجرم به اتخاذ یک نظام اقتصاد متناسب با این تحولات و چالشهای خاص، فرامیخواند. در واقع حیات نظام اقتصادی کشور در گرو مقاومتی علیه آماج حملات اقتصادی و سیاسی است که علاوه بر کارآمدی در اداره معیشت جامعه، بتواند حضور فعال جمهوری اسلامی ایران را به عنوان الگو و الهامبخش در تحولات جهان میسر سازد.
اقتصاد مقاومتی، حرکتی انفعالی نیست؛ بلکه سلب و ایجاب را با هم دارد. اقتصاد مقاومتی به معنای آمادگی روحی و عملی برای مقاومت در برابر حملات اقتصادی دشمن و پاسخ به آن در کوتاهمدت و حرکت به سمت طراحی الگوی اقتصادی اسلامی در چهارچوب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در درازمدت است. اقتصاد مقاومتی مختص زمان تحریم و جنگ نیست، بلکه یک چشمانداز بلندمدت پیش روی اقتصاد ایران است؛ زیرا اقتصاد ایران در سایه تفکر جمهوری اسلامی همیشه آماج حملات دشمنان خواهد بود.
مباحث نظری اقتصاد
بعد از پایان جنگ جهانی دوم اقتصاد به عنوان یکی از مولفه های مهم امنیت ملی مطرح شد،به گونه ای که دیگر وجوه امنیتی را نیز در بر می گرفت؛ به این معنی که بدون رشد و توانایی اقتصادی دیگر ارکان کشور نیز متزلزل و با مشکل مواجه می شد از همین رو بحث هایی همچون اقتصاد جهانی،تجارت جهانی،....مطرح شد. در این زمینه دولتها به دلیل جایگاه خود در کشور،کارگزار اصلی امنیت اقتصادی به شمار می روند و شرکت ها و طبقات را تحت الشعاع خود قرار می دهند.
آنها در صورتی در حوزه اقتصاد مطرح خواهند بود که توانایی ایجاد فضای امن و رقابت؛ بسیج عمومی در مقابله با بحران های اقتصادی ،مقابله با تحریم های احتمالی،تزریق برنامه های اصلاحی همچون شرکت های بیمه و تامین اجتماعی،کسب حمایت مردم از طرح های کلان اقتصادی،مدیریت مناسب تجاری داخلی و خارجی و جایگاه مناسب اقتصادی در عرصه های منطقه ای و فرامنطقه ای را داشته باشند. - عباس زاده،کرمی، - 44 : 1390 به گونه ای که بتواند در شرایط لزوم و اضطرار با هرگونه تهدید مقابله کند. به این صورت که در زمان تحریم ها بتواند با طرح های اقتصادی مناسب شرایطی را فراهم سازند تا در مقابل آن به انزوا کشیده نشوند و بتوانند در صحنه بین الملل حضور فعال داشته باشند. از جمله اینگونه مقاومت ها علیه دشمن می تواند مقاومت اقتصادی باشد.
تعریف اقتصاد مقاومتی
بنا به تعریف برخی از اقتصاد دانان از اقتصاد مقاومتی، این نوع اقتصادمعمولاً در رویارویی و تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف کننده یک کشور قرارمی گیرد که منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادی سلطه، ایستادگی نموده و سعی درتغییر ساختارهای اقتصادی موجود و بومی سازی آن بر اساس جهان بینی و اهداف دارد. برای تداوم این نوع اقتصاد، باید هرچه بیشتر به سمت محدودکردن استفاده از منابع نفتی و رهایی از اتکای اقتصاد کشور به این منابع حرکت کرد و توجه داشت که اقتصاد مقاومتی در شرایطی معنا پیدا می کند که جنگی وجود داشته باشد و در برابر جنگ اقتصادی و همچنین جنگ نرم دشمن است که اقتصاد مقاومتی معنا پیدا می کند.
- غفارپور،پورحاتمی، - 1393در تعریفی دیگر مقاومت اقتصادی بدین معناست:" یک نظام اقتصادی که هماهنگ با سیاست های کلان سیاسی و امنیتی نظام و برای مقاومت در برابر اقدامات تخریبی شکل بگیرد تا بتواند در برابر ضربات اقتصادی تحریم ها و توطئه های گوناگون اقتصادی نظام استکبار مقاومت کرده و توسعه و پیشرفت خود را ادامه دهد و روند رو به رشد همه جانبه خود را در ابعاد ملی، منطقه ای و جهانی حفظ کند."اقتصاد مقاومتی رابطه نزدیکی با انسجام ملی دارد؛ منظور از اقتصاد مقاومتی واقعی یک اقتصاد مقاومتی فعال و پویاست نه یک اقتصاد منفعل و بسته به طوری که کشور ضمن مقاومت در برابر موانع و ناملایمات مسیر خود، روند پیشرفت پایدار خود را حفظ کند. - عسگری،روزنامه جام جم -
مشکلات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و پیامدهای آن
مشکلات وتنگناهای اقتصادی موجود درایران را می توان درچهارمحورخلاصه کرد: .1 عدم تحرک درتولید کل و سرانه؛ .2 ساختارنامناسب تولید؛ .3 عدم تناسب های پولی و بانکی؛ .4 مشکلات اداری- اجرایی. مشکلات ریشه ای تر دراقتصاد ایران عبارتنداز: .1 عدم درک مباحث توسعه اقتصادی - فقدان استراتژی مناسب توسعه - ؛ .2 ضعف شدید نظام آموزشی - عدم تناسب میان آموزش نیروی کار و تقاضای بازار کار و ناتوانی محسوس نیروی تحصیل هنگام ورود به بازار کار - ؛ .3 ضعف روحیه علمی حاکم برجامعه؛ .4 مشکلات ناشی از وابستگی به خارج؛ .5 فقدان ثبات سیاسی در دهه های اخیر.« - عظیمی آرانی، 1374، - 88 ریشه های ساختار نامناسب تولید، در سه زمینه قابل بررسی است.
1. گسترش بخش خدمات؛
2. دوگانگی شدید ساختار اقتصادی ؛
3. وابستگی تولید به دنیای خارج که از مهم ترین مسائل تبعی آن عبارتنداز: .1 محدود شدن ظرفیت سرمایه گذاری .2 وابستگی مصرف به دنیای خارج؛ .3 تأثیر پذیری شدید وضعیت کلی اقتصاد از تصمیمات و تحولات اقتصادی جهان خارج؛ .4 ایجاد شکاف های عمیق فرهنگی-اجتماعی در سطح جامعه. - همان، - 96 مسئله دستگاه اداری و اجرایی دولت نیزدرچند حوزه نمودارمی شود. .1 فقدان مبانی نظری ازپیش تعیین شده در زمینه حدود و نحوه دخالت دولت در اقتصاد؛ .2 گسترش بارمالی فعالیت های دولتی نامتناسب با درآمدهای دولت؛ .3 گسترش نامتناسب وظایف دولت با هزینه های انجام وظایف؛ .4گسترش نسنجیده دخالت های دولت دراقتصاد ازطریق برقراری مقررات وسیع و نامناسب با توان اجرایی آن. »پیامدهای ناشی از مسائل فوق عبارتنداز: عدم کارآیی شدید بخش دولتی، درهم شکسته شدن بافت اداری- اجرایی کشور و نزول شدید کیفیت ارائه خدمات دولتی.« - همان، - 101 -107
راهبردهای اساسی در رسیدن به اهداف مهم اقتصاد مقاومتی
برای ورود انگیزه جهادی به اقتصاد کشور و نیل به اقتصاد مقاومتی باید مراحلی را طی نمود که در ادامه به آنها اشاره می شود. -1فرهنگ سازی در محیط اقتصادی اولین گام در حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی، فرهنگ سازی در ابعاد مختلف اقتصادی است که باید ابتدا از خود دولتمردان آغاز شود. تولید گرایی به جای رفاه گرایی و پرهیز از مصرف کالاهای لوکس یک ضرورت جدی است. گسترش فرهنگ قناعت و صرفه جویی و استفاده بهینه از امکانات موجود، همچنین فرهنگ سازی در زمینه سیاست های اقتصادی به گونه که میل به کالاهای داخلی بالا برود نیز بسیار تاثیرگذار است. به این وسیله علاوه بر آمادگی کشور برای شرایط تحریم بین المللی، تولید و اشتغال داخلی نیز رونق می گیرد.
- واعظ برزانی، پیشین - اقتصاد مقاومتی یکی از مهم ترین راهبردهای اقتصادی است که ارتباطی در هم تنیده با خودکفایی و استقلال اقتصادی دارد و این خصیصه این نوع اقتصاد را از دیگر راهکارها و تمهیدات اقتصادی متمایز می سازد، زیرا اصل و نتیجه بسیار مهمی که هدف اکثر کشورهای جهان است به دنبال دارد، یعنی خود اتکایی و استقلال اقتصادی. در این میان مقاومت در مقابل تحریم های دشمنان و کشورهای بیگانه که مهمترین راهبرد اقتصاد مقاومتی است، می تواند جامعه را از وابستگی اقتصادی رها سازد. رهبر معظم انقلاب نیز با تأکید فراوان بر این مسئله در دیدار با مسئولان نظام فرمودند: »همت را بر این بگماریم؛ برویم به سمت این که هر چه ممکن است، وابستگی خودمان را کم کنیم.
- بیانات رهبری در دیدار کارگزاران نظام، - 1391/5/3 -2مردمی کردن اقتصاد یکی از سیاست ها در جهتتحقّق استقلال، مردمی کردن اقتصاد است. مردمی کردن اقتصاد به معنای مشارکت مردم دراقتصاد نیست؛ بلکه به معنای تکیه به مردم درفعالیت های اقتصادی و به معنای آن است که مردم نقش اصلی را در فعالیت های اقتصادی داشته باشند. این امر باعث می شودکه ازتمام استعدادها و ظرفیت های مردم درجهت تولید ثروت و دست یابی به قدرت، استقلال و امنیت اقتصادی استفاده شود.
-3تقویت پایه های تولید و حمایت از واحدهای تولید داخل در این زمینه تقویت بخشیدن تولید داخلی با کنترل واردات و حمایت از تولید کنندگان داخل و متناسب نمودن تولید داخل با الگوی مصرف حقیقی و مطلوب، باید مورد توجه قرار گیرد. لازمه رسیدن به این مهم افزایش کیفیت تولید داخل، تولید انبوه و کاهش قیمت تمام شده است. با افزایش تولید داخلی و رهنمون کردن اقتصاد به سمت یک اقتصاد تولید محور، قدرت خود اتکایی بالا می رود و ضمن توسعه و پیشرفت صنایع داخلی می شود و میزان آسیب پذیری اقتصاد را رد مقابله با فشارها کاهش می دهد. همچنین با حمایت و تقویت تولید داخلی، بیکاری کاهش می یابد و با افزایش عرضه؛ تورم کم می شود و توان رقابتی در عرصه های مختلف اقتصادی افزایش می یابد.
- اسماعیلی، پیشین، - 44 -4تاکید بر ادامه اجرای اصل 44 قانون اساسی یکی از محورهای اصلی بیان شده توسط رهبر معظم انقلاب، نقش اساسی بخش خصوصی و ورود این بخش به شریان های اصلی اقتصاد کشور است. گسترش رانت جویی، اتلاف منابع، افزایش هزینه های عمومی دولت و کسری بودجه بیشتر، از پیامدهای دولتی تر شدن اقتصاد است. اگر اصل 44 به درستی اجرا شود، بخش خصوصی تقویت می شود و می تواند به عنوان پیشقراول و سرباز خط مقدم اقتصاد مقاومتی عمل کند. الان بسیاری از شرکت های دولتی ما تحت تحریم قرار دارند و اگر آنها پیش از این تحریم ها خصوصی شده بودند، دچار تحریم نمی شدند.
در واقع اجرای سریع تر اصل 44 قانون اساسی می تواند از افزایش بیشتر هزینه های بخش دولتی بکاهد و با تقویت بخش خصوصی به افزایش بهره وری و تولید در جامعه منجر شود. - طهماسبی کهیانی، 1391، - 7رهبر معظم انقلاب در دیدار با کارگزاران نظام فرمودند: » مردمی کردن اقتصاد جزو الزامات اقتصاد مقاومتی است. این سیاست های اصل 44 که اعلام شد، میتواند یک تحول به وجود بیاورد؛ و این کار باید انجام بگیرد. البته کارهای انجام گرفته و تلاش بیشتری باید بشود.
