بخشی از مقاله
چکیده
مسئله اصلی در آموزش تنها دسترسی به اطلاعات و فناوری نیست بلکه توان تحلیل، نقد و بررسی از اهمیت بیشتری برخوردار است. در غیر این صورت تنها منابع اطلاعاتی متحرکی خواهیم داشت،که از توان ارزیابی ، تحلیل و نقد بی بهره اند. نظریه انتقادی با محور قراردادن برخی از مفاهیم، همچون تعلیم وتربیت رهایی بخش،روشنگری، خردورزی ،نقد و ارزیابی در صدد ارائه گونه دیگری از آموزش و تعلیم و تربیت است که در کنار آموزش علم و انتقال اطلاعات علمی، به پرورش روحیه علمی وانتقادی دانش آموزان نیز توجه شود تا به درک پیچیده تر و کامل تری از علم و دانش و نسبت آن با زندگانی اجتماعی و اقتضائات آن همانند عدالت و آزادی برسند.
در همین راستا مقاله حاضر به بررسی نظریه انتقادی، تفکر انتقادی و موضوع فناوری اطلاعات پرداخته و در صدد است جایگاه تفکر انتقادی را در نظام آموزش و پرورش نمایان تر ساخته و بطور اخص بحث فناوری اطلاعات و نوع نگرش کنونی را توضیح دهد و راه کارهایی جهت افزایش تفکر انتقادی از طریق تغیییر نوع نگرش به فناوری اطلاعات با توجه به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ارائه دهد .
مقدمه
امروزه مسئله اصلی در آموزش، دسترسی فراگیران به اطلاعات بیشتر نیست در واقع مهمترین چالش یادگیرندگان، معنی بخشیدن به حجم محتویاتی است که با آن روبرو میشوند؛ یادگیرندگان باید در حوزه تخصصی خود توانایی تحلیل، نقد، بررسی، ارزیابی و درکل تفکّر به شیوه انتقادی را داشته باشند تا مسائل جدید را در طول زمان و در علم تخصصی خود حفظ کنند - الدر و پاول، - 2003 بدون دست یابی به این تخصص افراد تبدیل به منابع اطلاعاتی سیاری می شوند که قابلیت بکار گیری و استفاده را ندارند.
تعلیم و تربیت انتقادی از جمله دیدگاههای جدید در اندیشه تربیتی است که توسط اندیشمندان تربیتی نظیر پائولو فریره، هانری ژیرو، پیتر مک لارن و مایکل اپل بر اساس مبانی نظریه انتقادی به وجود آمده است. این دیدگاه بر گرفته از دیدگاه " تئودور آدورنو2 " و " هورکهایمر "3 دو فیلسوف و جامعه شناس نئومارکسیست آلمانی است؛ که مکتب فرانکفورت و نظریه " انتقادی - دیالکتیکی " یا " فلسفه اجتماعی انتقادی " را در مؤسسه تحقیقاتی فرانکفورت به و جود آوردند.
مقصود از نظریه انتقادی،نظریه ای است که متفکّر براساس آن به بررسی مجموعه مسائلی می پردازد که در چارچوب نظری ،نقد نظام اجتماعی را تشکیل می دهد یا به کشف تضادها ی آن می پردازد تا نوعی از نظام را جست و جو کند که فاقد این تضادها باشد - شعبانی ورکی،. - 1383 نظریه انتقادی با محور قراردادن برخی از مفاهیم، همچون تعلیم وتربیت رهایی بخش،روشنگری، خردورزی ،نقد وتغییر ،تعلیم وتربیت رادیکال و تعلیم وتربیت انقلابی درصدد وارد ساختن تئوری انتقادی در زمینه های مختلف آموزش وپرورش می باشد - صالحی،. - 1390
یکی از ویژگیهای منحصر به فرد انسان در میان تمامی موجودات، برخورداری از نیرویتفکّر مسئولیّت ناشی از آن است؛ زیرا براساس قدرتتفکّر و برخورداری از نیروی اراده و تصمیم گیری،مسئولیّت انتخاب و عمل برعهده انسان گذاشته شده است. همچنین به هر میزان که بتوان از قدرتتفکّر استفاده کرد به همان نسبت احتمالموفقیّت و پیشرفت افزایش می یابد؛ بنابراین برای بهبود تفکر انتقادی در مدارس،اولین موضوع که باید مورد توجه قرار گیرد بحث خود تفکر است از اینرو مطالعه و بحث و بررسی در باره تفکّر یکی از مباحث بنیادی و تأثیرگذار در روند توسعه واقعی و همه جانبه است.علاقه به توسعه توانایی های فکری پدیده ای نیست که در عصر حاضر مورد توجه قرار گرفته باشد.
چنین علاقهای در تاریخ تعلیم و تربیت ریشه دارد. متأسفانه مدارس امروز، توجه خود را بیشتر به انتقال اطلاعات و حقایق علمی معطوف کرده و از تربیت انسان هایمتفکّر و خلاق فاصله گرفته اند - شعبانی،. - 1382 ریشه نهضت آموزش مهارت های فکری به کودکان در این اعتقاد نهفته است که روشتفکّر را می توان آموزش داد - قائدی؛,1388مونتس و ماریا,2001 و سانجانا, - 2005 و همچنین می توان سطح هوش کلی هر کودک را از طریق میانجیگری معلم و یا والدین ارتقاء بخشید.
بخشی از احساس نیاز به آموزش و پرورش مهارت های فکری، نتیجه آگاهی روزافزون به این موضوع می باشد که جامعه تغییر کرده است، سرعت تغییرات در جامعه آنقدر زیاد است که برآورد پیش بینی دانش واقعی مورد نیاز برای آینده کودکان بسیار مشکل شده و نیز از طرفی یکی از زیرساخت های توسعه انسانی فراگیر، رشد مهارت های فکری است که نیازمند برنامه ریزی دقیق و اساسی در این خصوص می باشد - فیشر،. - 1385 دانش آموزانی که در یادگیری از رویکردتفکّر استفاده می کنند، مهارت های نوآوری و خلاقیتشان در مقایسه با کسانی که از رویکردتفکّر استفاده نمی کنند، به طور معنی دار افزایش می یابد - سکول، . - 2008
مهارت ها و راهبرد هایتفکّر از اعمال اصلیتفکّر است که معلمان برای پرورش و تقویتتفکّر دانش آموزان باید آنها را مورد توجه قرار دهند. روانشناسان شناختی و متخصصان تعلیم و تربیت از سال های پیش روش هایی را تجویز کرده اند که به وسیله آنها می توان مهارت ها و راهبرد هایتفکّر را آموزش داد یا در ضمن آموزش های رسمی تقویت کرد. در موقعیت واقعی تدریس اصطلاحتفکّر به معنای انجام دادن عملی با روش ماهرانه، سریع و دقیق است.
اعمالی مانند یادآوری، تحلیل، کشف و تشخیص سفسطه های منطقی اغلب مترداف با مهارت به کار می روند - شعبانی،. - 1392 برای آموزش مهارت هایتفکّرعملاّ نمی توان دستورالعمل ثابتی صادر کرد اما آنچه بیشتر متخصصان بر آن اتفاق نظر دارند، این است کهتفکّر به هنگام بحث و تبادل اندیشه و حل مسئله به بهترین وجه پرورش می یابد - میرز، ترجمه ابیلی . - 1374 برخی پژوهش ها نشان داده اند که آموزش پیوستهتفکّر می تواند تواناییتفکّر انتقادی، تجزیه تحلیل، قضاوت و ارزشیابی را در فراگیران بهبود بخشد - مارجینیو4، . - 2011مسئله مهمی که در تعلیم و تربیت مطرح است، کاربرد فناوری در مدارس و "سواد فناوری" است. اپل هشدار می دهد که کاربرد کامپیوتر و سایر فناوری ها در تعلیم و تربیتصرفاً موضوعی فنی نیست، زیرا فناوری از نظر اخلاقی خنثی نمی باشد.
بر عکس، در ارتباط با تکنولوژی مربیان با سؤالات بی شمار تربیتی، اخلاقی، اقتصادی، عقیدتی و سیاسی روبرو می شوند - توره 5،ترجمه پاک سرشت، . - 1391 برای مثال به عقیده اپل کامپیوتر ها دارای روش های فکری هستند که در شرایط کنونی تعلیم وتربیت، ابتدا فنی تلقی می شوند، اما به مرور این فناوری جدید، کلاس درس را طبق محتواتِی خود تغییر شکل می دهد؛ بیشتر و بیشتر منطق فنی جایگزین فهم انتقادی - سیاسی و اخلاقی می شود و گفتمان کلاس درس بیشتر بر فن و کمتر بر محتوای اخلاقی، مبتنی خواهد بود - اپل6، - 1991. هدف از آموزش علم به جای فقط انتقال اطلاعات علمی، پرورش روحیه علمی وانتقادی در دانش آموزان می باشد به صورتی که آنها به درک پیچیده تر و کامل تری از علم و دانش و نسبت آن با زندگانی اجتماعی و اقتضائات آن همانند عدالت و آزادی برسند و بر بنیاد آن نیز بیندیشند و زندگی کنند.
تفکر انتقادی دربکارگیری فناوری
براساس تحلیل تطبیقی نظرات فیلسوفان انتقادی در خصوص فناوری اطلاعات، یافته های پژوهش حاکی از آن است که نظریه پردازان انتقادی برخلاف نگرش ابزار گرا و قائم به ذات ،ماهیت فناوری اطلاعات را خنثی ندانسته، بلکه معتقدند که فناوری اطلاعات در نظام آموزشی دارای ماهیت هنجارین است.
