بخشی از مقاله
چکیده
زیارت جامعه کبیره یادگار ماندگار امام هادیعلیهالسلام است که در سالهای اخیر شبهات مختلفی درباره آن مطرح شده است، از جمله ضعف سند، ناسازگاری مضامین آن با قرآن کریم، جعل این زیارتنامه از سوی غالیان منتسب به شیعه و غالیانه بودن متن آن. در این مقاله در پاسخ به این شبهات، بهویژه برای رد شبهه غلو به پنج بحث پرداخته شده است: آشنایی کلی با این زیارتنامه، بحث سندی، کیفیت متن، سیره علمای شیعه درباره زیارت جامعه کبیره و معرفی شروح آن. در بحث سندی، صحت سند این زیارتنامه اثبات شده و در بحث از کیفیت متن، علاوه بر نشان دادن صحت صدور آن از معصومعلیهالسلام شبهه ناسازگاری آن با قرآن کریم رد شده است.
در بخش بعدی، شواهدی از توجه فراوان کبار علمای شیعه به زیارت جامعه کبیره از مجلسی اول و فرزندش علامه مجلسی تا محمدحسین غروی اصفهانی، سید علی قاضی، میرزا محمد حسن آشتیانی و امام خمینی ارائه شده و بخش پایانی نیز به معرفی شروح متعدد نوشته شده بر این زیارتنامه اختصاص یافته است که این دو بخش اخیر نشاندهنده این است که این زیارتنامه مورد قبول و اهتمام تمام علمای شیعه از سلف تا خلف بوده، چنان که میرزا جواد ملکی تبریزی به این مطلب تصریح کرده است.
در این مقاله با نشان دادن صحت سند، اصالت متن و صحت صدور آن از امام هادیعلیهالسلام شبهه ضعف سند، رد شده و با آن که اثبات صحت صدور از معصومعلیهالسلام برای رد غالیانه بودن متن این زیارتنامه و یا ناسازگار بودن مضامین آن با قرآن کریم، کافی است اما نشان دادن توجه و اهتمام کبار علمای شیعه به این زیارتنامه، خود دلیلی دیگر است بر اعتقاد آنان به صحت صدور آن از امام معصومعلیه السلام و غالیانه نبودن مضامین آن، زیرا جریان اصلی علمای شیعه به پیروی از ائمه اطهارعلیهالسلام، نسبت به پدیده غلو بسیار حساس بودهاند.
مقدمه
در 29 خرداد 1381 سید هاشم آقاجری در سخنرانی در خانه معلم همدان، ارائه یک تصویر لاهوتی از امامان معصوم علیهالسلام را ساخته طبقه روحانیت شیعه دانست و روحانیت را متهم کرد که ابتدا امامان معصومعلیهالسلام را لاهوتی میکند تا بعد خودش بتواند به عنوان نایبان آن امام معصومعلیهالسلام لاهوتی بشود. هر چند او از زیارت جامعه کبیره نام نبرده اما بنا بر سخن وی، امثال این زیارت را روحانیت جعل کرده است این مقدمهای بود بر نظر عبدالکریم سروش که صریحا این زیارتنامه را مرامنامه شیعیان افراطی و غالی خواند علیرغم اظهار نظر این افراد که خود را شیعه میدانند، ادریس سماوی دانشمند و استاد فلسفه آمریکایی و مدیر مسئول مجله بین المللی مطالعات شیعی، با خواندن صحیفه سجادیه، شیعه شد و پس از آن روی به مطالعه و شرح زیارت جامعه کبیره آورد.
در پاسخ باید گفت چگونه میتوان زیارتی را غلو دانست که آمیزه ای از تعالیم خداشناختی و امامشناختی است و حاوی بهترین معانی توحیدی و یکتاپرستی و شامل بلیغ ترین توصیف و کاملترین نعت و بیان فضیلت ائمه هدیعلیهالسلام است. به صورتی روشن و بیانی رسا ارتباط توحید و امامت را نشان میدهد و فضایل ائمه هراداعطیه الهی و تفضّل پروردگار معرّفی می کند و در این زیارت، نام جلاله االله بسیار تکرار میشود.
بهطور خلاصه میتوان گفتتوصیف: کامل و معرّفی جامع خاندان رسالت، بیان معارف الهی و مفاهیم توحیدی، شهادت به فضایل ائمه، دعا و درخواست از خدا، پذیرش ولایت و تولاّ به ائمه نور و معرفت و تبرّا از ائمه نار خمیر مایه زیارت جامعه را تشکیل میدهد - طباطبایی، .4 - 123 :1382 به علاوه به فرموده امام هادیعلیهالسلام پیش از خواندن آن باید صد بار تکبیر گفت و مجلسی اول 1377 - ، ج - 666 :8 درباره سبب این تکبیرها مینویسد: »اکثر طبایع مایل است به غلو؛ مبادا از عبارات امثال این زیارات به غلو افتد یا از بزرگی حق سبحانه و تعالی غافل شود.« - نیز نک. قمی، - بیتا - : 5 - 544 در این زیارتنامه نه تنها غلو دیده نمیشود بلکه به تعبیر امام خمینی 263 :1373 - ؛ - 43 :1378، امام هادیعلیهالسلام در این زیارت، تنهاشمّهای از مقامات ولایت را اظهار فرموده است.
جوادی آملی - 84 - 80 :1382 - این زیارتنامه را منشور بلند امامت و هدایت دانسته و با ارائه بحثی استدلالی وجود هر گونه غلو در این زیارتنامه را رد کرده و از جمله اشاره کرده که هیچگونه استقلالی برای ائمهعلیهمالسلام نسبت به خداوند در این زیارتنامه مطرح نشده تا بر اساس آن شبهه غلو پیش آید. از نظر وی - 87 - 84 :1382 - زیارت جامعه کبیره در امامشناسی مشابه دعای جوشن کبیر است در توحید. حسن زاده آملی 31 :1371 - و - 32 نیز این زیارتنامه را در ولایت و بیان مقام انسان کامل ولی، عدیل دعای عرفه سید الشهداءعلیهالسلام در توحید دانسته است.
