بخشی از مقاله
چکیده
صنعتی شدن شهرها و استفاده نادرست از منابع موجود، رفته رفته به زمین و طبیعت آن صدمات جدی وارد نمود. آسیب لایه ازن و گرم شدن روز افزون کره زمین، آلودگی محیط زیست، انقراض گونه های مختلف جانوری و زیستی و سایر تغییرات غیر قابل جبران که به دلیل دخالتهای نابخردانه انسانها بوجود آمد، موج جدیدی از فرهنگ و تفکر را ایجاد نمود که دوستدار و حامی طبیعت و محیط زیست بود؛ تفکر پایدار. رخنه این تفکر در معماری در دهه×های پایانی قرن بیستم، ساخت بناهایی را به دنبال داشت که تلاش شده بود کمترین آسیب را به طبیعت وارد کند. پایداری در معماری نه تنها به معنی پایداری فیزیکی بنا بلکه بمعنای حفظ و پایداری طبیعت و انرژی های موجود در آن نیز هست. احساس مسئولیت نسبت به حفظ محیط زیست و تلاش در جهت برهم نزدن تعادل جهانی که در آن زندگی می کنیم،
عکسلعملیا است کاملاً آگاهانه در برابر مشکلات بوجود آمده عصر حاضر. معماری پایدار تحت تأثیر این آگاهی از دریچه دیگری به معماری نگریسته و همواره به دنبال خلاقیت و یافتن راهکارهایی است در جهت همسازگاری بیشتر با محیط زیست. روش این پژوهش مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است و رویکردی توصیفی دارد. بررسی مفاهیم و نظریات موجود در زمینه توسعه پایدار و ویژگیهای معماری سنتی و بومی ایران، همچنین تلاش برای یافتن پاسخ این پرسش که "تفکر پایدار چه جایگاهی در معماری بومی ایران داشته است؟"، و نتایج بدست آمده از این پژوهش به درک بهتر اهمیت رویکرد پایداری در معماری عصر حاضر می انجامد.
واژههای کلیدی: معماری پایدار، توسعه پایدار، معماری بومی، محیط زیست.
مقدمه
آلودگی بیش از حد محیط زیست و انقراض گونه های مختلف جانوری و زیستی و سایر تغییرات غیر قابل جبران که به دلیل دخالتهای نابخردانه انسانها بوجود آمد، موج جدیدی از فرهنگ و تفکر را ایجاد نمود که دوستدار و حامی طبیعت و محیط زیست بود؛ تفکر پایدار. رخنه این تفکر در معماری در دهه های پایانی قرن بیستم، ساخت بناهایی را به دنبال داشت که تلاش شده بود کمترین آسیب را به طبیعت وارد کند. پایداری در معماری نه تنها به معنی پایداری فیزیکی بنا بلکه به معنای حفظ و پایداری طبیعت و انرژی های موجود در آن نیز هست. در گذشته های دور هنر و معماری ایران دارای ویژگیهایی بود که ریشه در بستر تاریخ و فرهنگ آن داشت. پهناوری و وسعت ایران و به دنبال آن، تنوع اقلیم بواسطه طبیعت چندگانه اش، دلیل گوناگونی معماری در مناطق مختلف ایران شد.
شیح زین الدین معتقد است که روح معماری سنتی ما به دلیل سر و کار داشتن با خشت و گل به ترکیبی می اندیشید که نهایتاً در پی القاء حس وحدت است. [1] او بر این باور است که در بکارگیری الگوهای طراحی، باید نسبت را با نیازهای خود هماهنگ سازیم. نیازها را بسنجیم و اهل تصرف شویم. [2] استاد ابوالقاسمی معماری را فرایندی آمیخته از علم، ذوق و سلیقه، ایمان و اعتقاد و مهارتهای خاص که در راستای تمدن و فرهنگ و در رهگذر تاریخ گویای زمانه خویش اند می داند. [3]
حدود نیم قرن است که معماری بومی - از سال 1965 که از سوی برنارد رودوفسکی و به مدد عکس هایی که از تمام نقاط دنیا تهیه شده بود و در نمایشگاه »معماری بدون معمار« ارائه گردید - ، به عنوان بخشی از مباحث نظری و جزئی از تحقیقات تجربی معماری مطرح است. [4] اما پیش از آن نیز در نظریه ها و آراء فلاسفه و معماران و هنرمندان گرایش به منشاء و مبدأ زندگی انسانی و بازگشت به ریشه ها و اصالت تاریخی مورد توجه بوده است. به عنوان مثال ساختارگرایان در حوزه معماری به دنبال دستیابی به فرم های بنیادین، اشکال و ساختارهایی برآمدند که طبیعت و تمام تاریخ معماری را شکل داده باشد. [5] همچنین پیروان مکتب مدرنیته نیز با معماری ارگانیک رویکرد خود را به معماری بومی نزدیک کردند.
روش تحقیق
روش این پژوهش مبتنی بر مطالعات اسناد کتابخانه ای است و رویکردی توصیفی دارد.
سوالات تحقیق
رویکرد پایداری در معماری عصر حاضر به دنبال باززنده سازی چه ویژگیهایی از معماری بومی است؟ تفکر پایدار چه جایگاهی در معماری بومی ایران داشته است؟
آیا استفاده از اصول معماری بومی ایران در راستای رویکرد معماری پایدار امکان پذیر است؟
-1 معماری پایدار
-1-1 معنای واژه پایداری
دهخدا پایداری را به معنای بادوام و ماندنی آورده است. معنایی از پایداری که در این پژوهش مد نظر است عبارتست از: آنچه که قابلیت تداوم در آینده را داشته باشد.
-2-1 جامعه پایدار
جامعه پایدار، جامعه ای است که در آن همزیستی متعادل میان جامعه انسانی و محیط زیست طبیعی در راستای بهره مندی توأمان اجتماعی- اقتصادی برقرار گردد. برای نیل به جامعه پایدار تمام فعالیتهای مرتبط با توسعه انسانی می بایست در جهت نیل بدان هدایت شوند. توسعه پایدار مفهوم جدیدی از رشد را تبیین می کند: "گونه ای از رشد که امکان استفاده هوشمندانه تر و محتاطانه تر از منابع محیط را فراهم می آورد. [6] در این معنا رشد به مفهوم توسعه محدوده ها یا دامنه بیرونی یک فعالیت یا نظام نیست. بلکه به مفهوم آن است که موضوع رشد، اعم از یک فعالیت توسعه ای، یک فرایند و ... پیچیده تر، خودآگاه تر، دقیق تر و کاملتر می گردد و از این نظر به سمت تصحیح و تکامل حرکت می کند، که برای یک عملکرد یا رفع یک نیاز خاص مناسبتر گردد. در این رشد، تمام اجزا، عناصر و مولفه های یک فرایند توسعه ای، اعم از سرمایه های انسانی، منابع مواد و انرژی، سرمایه های مالی، ارتباطات و نقل و انتقالات و ... دخالت دارند. اما نسبت اجزاء مورد استفاده تغییر خواهد نمود. [6]
چنین فرایند توسعه ای رفتار گونه های جانداران را تداعی می کند که همواره در حال انطباق موثر با محیط در حال تغییر خود می باشند و از این جهت رو به تکامل دارند. [6] پیکر زمین از جراحاتی که به دست انسان بر آن وارد می شود خونین است، انسانی که دیگر با عالم ملکوت یگانه نیست و گویی دائماً با محیط زیست سر جنگ دارد. طبیعت هر روز بیش از پیش و به نحوی بی سابقه در سراسر دنیا بی حرمت و از تقدس خالی می شود. [7] بحران زیست محیطی تبلور خارجی بیماری و رنجی درونی است که انسان مدرن را به ستوه آورده است. به بیان استعاری، انسان مدرن که برای به دست آوردن زمین از آسمان روی گرداند، اکنون زمین را هم دقیقاً به دلیل نداشتن آسمان از دست می دهد و این حکم شگفت انگیز تاریخ درباره اوست. [7] شهر دقیقا تبلور کالبدی وضعیت فرهنگی مردم آن است. اگر ما تصمیم به ایجاد شهر پایدار بگیریم بایستی در ابتدا زمینه فرهنگی آن را فراهم آوریم. برای رسیدن به این هدف یک تغییر بنیادی در دیدگاهها و روشهای معنوی و اخلاقی لازم است که میتواند نهایتاً آن تغییر اساسی را که مورد نیاز است به وجود آورد. [8]
-3-1 معماری پایدار و فرایند آن
مفهوم معماری پایدار، بعنوان یک فضای انسان ساخت، همواره با خلق محیط پایدار معنا پیدا می کند. پایداری در معماری نه تنها به معنی پایداری فیزیکی بنا بلکه به معنای حفظ و پایداری طبیعت و انرژی های موجود در آن نیز هست. یک ساختمان پایدار باید در سه مرحله طراحی شود؛ مرحله احداث، مرحله سکونت و مرحله تخریب. این بدان معناست که از آغاز طراحی باید به عوامل زیست محیطی فکر کرد؛ مصالح مورد استفاده باید بازیافت شده یا قابل بازیافت باشند، مصرف انرژی کمتری داشته باشیم و محیط زیست را آلوده نکنیم. در کل اینکه چگونه طراحی کنیم که مادر طبیعت صدمه کمتری ببیند؟ شرط اساسی در نیل به پایداری محیطی برقراری تعادل پویا میان نظامهای مختلف محیط است. این شرط از دیدگاه عملی دستیابی همزمان به پایداری نظام بوم شناختی، نظام اجتماعی- فرهنگی و نظام اقتصادی را ایجاب می کند و از منظر اخلاقی به برقراری و تداوم رابطه همزیستی میان تمام عناصر و ارکان محیط - انسان و غیر انسان - تعبیر می شود. [9]
