بخشی از مقاله
چکیده
ارائه روش و راهکار براي پویش علمی یکی از دغدغههاي بسیار مهم فیلسوفان علم در چند دهه اخیر است. گرچه برخی اصولاً حرکت علم را فاقد چارچوب و نظم میدانند و بر این باورند در مقام کشف مجهول نمیتوان به معیار روششناختی واحدي رسید. اما با این و جود حرکت علمی اگر در مسیر مناسبی قرار نگیرد منجر به نوآوري علمی نخواهد شد. ارائه راهکار روششناختی دقیق براي حصول این نتیجه یکی از دغدغههاي این پژوهش است. در فرمایشات مقام معظم رهبري بارها مسئله نوآوري علمی مطرح شده است.
به عنوان نمونه ایشان مقصود از نوآوري علمی، در علوم انسانی را صرفا ارائه چند نظریه در کنار نظریههاي دیگران نمیدانند. از دیدگاه ایشان هدف اصلی این حرکت، فتح قلههاي علمی جهانی و رسیدن به مرجعیت علمی است، و آنچه اهمیت دارد این است که به این حرکت علمی باید با همه توان، نیرو رساند. در تحلیل این نکتهها میتوان به منابع ارزشمندي از روششناسی نوآوري علمی دستیافت که کمتر بدین شکل جامع به آن پرداختهشده است.
روش انجام پژوهش توصیفی تحلیلی است دادهها از راه بررسی اسناد و سخنرانیها گردآوري شده و روش تجزیه و تحلیل دادهها از روش جستار بندي دادهها انجامگرفته است. در این نوشتار کوشش بر آن است که تعریف خلاقیت، علم، پیشرفت، باورهاي رسیدن به خلاقیت، راههاي رسیدن به نوآوري علمی، همچنین موانع حرکت علمی، و دستاوردها نوآوري علم، از دیدگاه رهبري موردبررسی قرار گیرد. رویهمرفته مهمترین یافتهها نشان داده است که نبود هموزنی در فضاي علمی جامعه یکی از موانع این نوآوري علمی است. فرهنگ خفقان و جمود از یک جهت و پذیرش بی چون و چرایی اندیشه هاي غربی از موانع کلیدي در نوآوري علمی است.
-1 بیان مسئله
توصیه به فراگیري علم و دانش درجاي جاي آموزههاي دین اسلام به چشم میخورد. پیامبر اسلام - ص - و معصومین همانند قرآن کریم، همواره بر اهمیت تعلیم و تعلم تأکید کرده و آن را از اصلیترین برنامههاي خویش قرار داده اند. پیامبر فرمودند» اطلبو العلم ولو بالصَین « - مرتضی مطهري، - - 1373عاملی،:1414 ص - 27 علم را طلب کنید حتی اگر در چین باشد. مقام معظم رهبري در بیاناتی اینگونه به ارزش علم اشاره داشتهاند: حرکت علمی کشور، براي حیات آیندهى ملّت ما و جامعهى ما بلکه به یک اعتبار براى حیات دنیاى اسلام، یک مسئله اساسی است، و مطمئناً انگیزههایی در جبهه دشمنان ما براي حرکت علمی کشور وجود دارد، که ما باید با فراگیري علم و دانش، مانع آن انگیزهها شویم.
کشور ما باید به عزت علمی برسد و هدف هم باید مرجعیت علمی در دنیا باشد، همینگونه که امروزه ما ناچار هستیم براي علم و دستیابی به محصولات علمی به دانشمندان وکتاب هایی مراجعه کنیم که مربوط به کشورهاي دیگرند. باید به آنجایی برسیم که طالب علم مجبور باشد زبان ما را یاد بگیرد و از دانش ما استفاده کند. و اینیک آرزوي خام هم نیست. این چیزي است که عملی است. و در جایگاهی که امروز به لحاظ علمی و فناوري قرار داریم، این هم یک روزي جزء آرزوهاي خام بهحساب میآمد. - خامنهاي، - 87/9/24
باید کنشگريهاي علمی در جهت نیازهاي کشور باشد و چشمداشت بر این است که هر کُنشگري علمی گرهی از دشواريهاي کشور را بگشاید. - مطهري، - 1382 ولی به نظر میرسد یکی از کاستیها حرکت علمی کشور همین امر است. گرچه مقالات علمیِ نمایهشدهى کشور رو به رشد است و ارجاعات فراوانی در مجلات و سایتها پیدا کرده است و مایهى افتخار و نشانهى پیشرفت علمی کشور است، اما این کفایت نمیکند.
درباره مسائل مربوط به صنعت، کشاورزى، مدیریت بحران، مسائل گوناگون کشور، نیازها، کمبودها و ضعفهایی، وجود دارد. بنابراین، میتواند تحقیق، پژوهش و مقالهى علمی، براى تأمین این نیازها تهیّه شود و ناظر به رفع این نیازها باشد. اگر چنانچه در این زمینه دانشگاههاى کشور تلاش کنند، کمک شایانی به اداره کشور کردهاند. و از این شیوه میتوانند در تصمیمگیرىهاى کارگزاران، تأثیر بگذارند. چگونه این مقصود حاصل میشود.
به نظر میرسد رشد و حرکت علمی روبهجلو بدون نمایاندن روش بایسته راه بهجایی نخواهد برد. از طرفی روشهاي علمی مطرحشده در غرب با خواستهها و نیازهاي جامعه کنونی هماهنگ نیست ازاینجهت نیاز به ارائه چارچوب روششناختی مناسب بیشازپیش احساس میشود. این پژوهش دنبال یافتن این چارچوب از سخنان مقام معظم رهبري است. مسئله کلیدي این پژوش عبارت است از: حرکت علمی باید واجد چه ویژگیها و سنجههایی باشد تا بتواند منجر به نوآوري علمی شود؟ پژوهش با توجه به روش تحقیق که گونهاي پژوهش تحلیلی و توصیفی است، فاقد فرضیه است.
.2 مفهوم شناسی
-2-1 تعریف علم:
علم در واژهنامه به معناي آنچه بدان بر چیزي راه یابند،دانش و معرفت، دانستن، یقین تعریف شده است. - دهخدا،:1378 ص - 16053 از دیدگاه مقام معظم رهبري علم، یک نوع معرفت است و براي جامعه بشري، یک ضرورت برشمرده میشود. و ایشان علم را برابر با قدرت میدانند با استناد به روایت حضرت علی - ع - که میفرمایند - 3 - نهج البلاغه - به این معنا که هر کس علم را پیدا کند می تواند فرمانروایی کندو هر ملتی که دستش از علم تهی باشد، باید خود را اماده کند که دیگران بر او فرمانروایی کنند. - خامنه اي، - 1385/1/1 همچنین در دایره المعارف فلسفی علم به معناي دانش و دانستن است و مراد از علم در اصطلاح صوفیه نورى است مقتبس از مشکات نبوت در دل بنده مؤمن که به واسطه آن به خدا راه یابد و تفاوت آن با عقل در این است که عقل فطري است ولی علم خاص مومن است. - سجادي،:1373ص - 1310
ابنسینا در کتاب شفا علوم فلسفی را به دو قسم نظري و عملی تقسیم میکند. در حکمت نظري، هدف نهایی کمال یافتن قوه نظر و تفکر است تا مرتبه عقل بالفعل براي نفس تحقق یابد و تصورات و تصدیقاتی درباره اموري که از قبیل اعمال اختیاري انسان نیستند، فراهم آید. لکن در حکمت عملی، هدف نخستین، کمال یافتن قوه نظر و تفکر از راه حصول تصورات و تصدیقات درباره اعمال اختیاري انسان و هدف ثانوي، کمال یافتن قوه عملی به سبب یک سلسله ملکات اخلاقی است. حکمت نظري، منحصر در سه بخش است: طبیعی، ریاضی، الهی و حکمت عملی نیز داراي سه بخش سیاست، تدبیر منزل و اخلاق است. - بهشتی، :1383ص - 30
-2-2 تعریف پیشرفت:
پیشرفت در واژه نامه به معناي جلو رفتن، حرکت کردن بهسوي مقابل است. - دهخدا،:1378 ص - 5979 مقام معظم رهبري، پیشرفت علمی را مبتنی بر نگاه بومی وبا تکیه بر فرهنگ اسلامی میدانند. و در این زمینه باید از دستورالعملها و الگوهاي غربی پرهیز شود. - خامنه اي، ا - 1380/5/
.3 روش پژوهش:
در این پژوهش با مبناي تحلیل محتوا و با روشی که اصطلاحاً به روش کتابخانهاي شناخته میشود، ابتدا از منابع دسته نخست که دربرگیرنده مکتوبات و بیانات شفاهی مقام معظم رهبري در ابتدا بهره جستهایم، سپس سعی شده از تحلیلها و نظریات مطرحشده در جامعه علمی و منابع معتبر استفاده شود. بنابر این منابع دسته دوم مانند مقالات و منابع الکترونیکی نیز بکار گرفته شده است. در مرحله بعد پس از جمعآوري اطلاعات مقتضی به شیوه گفتهشده، روش پردازش اطلاعات و سیر از مقدمات به نتیجه توصیفی-تحلیلی است.
