بخشی از مقاله
چکیده
سالهاست که ارایه دروس به شیوه متداول ادامه دارد و هر دو گروه معلم و دانشآموزان از کم بازدهی و کسلکنندگی کلاسها ناراضیاند. کتاب هدیه های آسمان، علاوه بر تغییر در محتوا و سبک نگارش، حاوی رویکردهای نوین تربیتی آموزشی است. جلب مشارکت دانش آموزان و سهیم ساختن آنها در مراحل تدریس مهمترین رویکردهای کتاب است. با توجه به این امر، بهترین روش تدریس کتاب، روش تدریس فعال است که در آن دست کم بیست دقیقه از زمان هر جلسه تدریس به مشارکت دانش آموزان در مباحث و شنیدن نظرات آنان اختصاص می یابد. روشهای آموزش فعال، میتوانند نقش مؤثری در ارتقاء کیفیت یادگیری فراگیران داشته باشند. بر این اساس این مطالعه با هدف بررسی انواع روشهای تدریس به ویژه روش های تدریس فعال انجام شد. روش این مطالعه پژوهشی است.
بحث و نتیجه گیری: نتایج بررسی و مطالعه منابع موجود نشان داد که گروه بندی دانش آموزان کلاس، اختصاص دادن زمان مناسب به پرسش های آنان و ایجاد فرصت گفت وگو بین دانش آموزان و داوری درباره نظرات یکدیگر از ملزومات روشهای تدریس فعال است. محدود ساختن روش های تدریس به روش سخنرانی و تبدیل دانش آموز به یک شنونده صرف، در تعارض با اهداف تربیت دینی است و به آفت بزرگ حافظه محوری در دانش آموزان منجر خواهد شد.
مقدمه
علاقهمندی کودک به دین و خدا اکتسابی نیست، بلکه این علاقه درون او وجود دارد و در سنین پس از بلوغ به شکوفایی آشکار میرسد. تعلیم و تربیت در اصل عهدهدار حفظ و حراست و تقویت این تمایلات است و معلم، پرورش دهنده آنهاست. او نباید وجود خدا را به کودک بقبولاند، بلکه باید این باور فطری به خدا را در او حفظ کرده، شکوفا نماید. برای نیل به این منظور باید با بیان آثار رحمت الهی و آکنده ساختن قلب و عقل کودک از این آثار، سراسر وجود او را از این حبّ عاطفی سرشار سازد و مایه ایمان قوی او در آینده باشد.
سالهای بسیاری است که عموم معلمان پذیرفتهاند، مواد درسی باید متناسب با سن و درک دانشآموزان باشد، اما وقتی نوبت به تعلیمات دینی - هدیه های آسمانی - میرسد، معمولاً این نکته فراموش میشود. اگر در صدد هستیم تا تعلیم و تربیت دینی دانشآموزان را متناسب با ویژگیهای آنان برنامهریزی کنیم، ناچاریم که در دنیای کودکانه آنان گام بگذاریم و از دید آنها به منظر معارف دینی بنگریم - سلیمان نژاد، اکبر،روشهای تدریس هدیه های آسمانی . - 1392 ناگفته نماند، پیشرفت و ترقی هر جامعه ای در سایه نوع و کیفیت فعالیتی است که در مدارس انجام می گیرد.
نقش معلم را به عنوان شخصی که ارتباط تنگاتنگی با دانش آموزان دارد نمی توان نادیده گرفت آموزش و پرورش نسل فعلی جامعه، در میان نیازهای دیگر، از اولویتهای خاصی برخوردار می باشد و آماده سازی معلم برای کلاس درس و نحوه برخورد او با دانش آموزان، شیوه تدرس توجه ویژه ای را می طلبد - میر کمالی، 1373 ص . - 27 معلمان در کلاسها با دانش آموزانی که از لحاظ خانوادگی، اجتماعی، اقتصاد، فرهنگی و روانی متفاوت هستند، روبرو می باشند که در کردار و گفتارشان از معلمان خویش تقلید می کنند و حتی در توجیه اعمال خود به معلمان خویش استناد می کنند. به این علت به نظر می رسد یک معلم باید تمام خصلتهای خوب یک انسان کامل را داشته باشد.
ولی واقعیت این است که معلم مانند سایر افراد جامعه در برخی خصوصیات برجسته و در برخی دیگر متوسط و در بعضی نیز ضعیف می باشد. بنابراین معلم باید همواره خود را مورد ارزیابی قرار دهد و با شناخت نقاط ضعف خویش، در جهت افزودن بر خصلتهای برجسته، خود را متحول سازد - صفوی، 1376 ص - 85 قابل ذکر است شیوه تدریس دارای مجموعه مهارتهای شخصی و ذاتی می باشد که شاید تمامی معلمان به یک اندازه از آن برخوردار نباشند، لذا در تحقیق حاضر تلاش می شود تا شیوه های تدریس معلمان در درس هدیه های آسمانی بررسی گردد.
روش تحقیق:
هریک از موضوعات پژوهشی بنا بر هدف وماهیت آن روش خاصی را می طلبد در واقع هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق چه راهی را اتخاذ نماید تا اورا هر چه دقیقت آسانترو سریعتر در دستیابی به پاسخ های پرسشها در تحقیق مورد نظر کمک کند - نادری،سیف نراقی،. - 935 روش جمع آوری اطلاعات، برای سابقه تحقیق از نوع کتابخانه ای و برای آزمایش فرضیه ها از نوع میدانی است. به این صورت که در ارتباط با مسأله تحقیق حاضر پژوهشگر ترکیبی از بررسی مطالعات موجود و مصاحبه شخصی با آموزگاران مقطع ابتدایی را که امکان دسترسی به آنها را داشته است، به کار برده است.
بیان مسأله:
کودکی دوره ای است که در آن، تلاش ها و حرکت های آدمی در جهت رشد و زیستن شکوفا می گردد و در این راه پر از طوفان های سختی ها سنگ بنای دوران نوجوانی و جوانی شکل می گیرد .در دوره ی کودکی، شخصیّت و رفتار اجتماعی کودک، بر اثر ارتباط با دیگران شکل می گیرد. حضرت علی - ع - می فرمایند: »هر که در دوران کودکی، تعلیم نبیند، در بزرگی روی تکامل و پیشرفت را نخواهد دید.«
- نهج البلاغه - از طرفی، در میان انواع موادّ درسی مختلف، درس دینی که به نام »هدیه های آسمان« تغییر کرده است، جزء جدایی ناپذیر برنامه های درسی مدارس ما به شمار می رودتا؛ جایی که حتّی در سال های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، تلاش های پر ثمر بزرگانی چون شهیدان باهنر و رجایی، شهید آیت االلهمفتّح، شهید آیت االله بهشتی و شهیدآیت االلهمطهّری، نهاد آموزش و پرورش ر ژیم شاهنشاهی را مجاب به گنجاندن این درس به عنوان برنامه ی رسمی کرده بود. در سال های اخیر، باوجّهت به نیاز های نو در عرصه ی آموزش دینی و لزوم بهره گیری از روش های نوین و گنجاندن فعّالیّت های پرورشیمکمّل مثل »طرح کرامت« در مدارس ابتدایی که پایه و اساس شکل گرفتن کتاب درسی جدید با عنوان »هدیه های آسمان« بود، توانست یک نوآوری در تدریس این درس به نمایش بگذارد.
-2آشنایی با ترجمه بعضی از احادیث.
-3آشنایی با اصول دین و اعتقاد به آن.
-4آشنایی با زمان ها و مکان های مهم و مقدس.
-5آشنایی با معنای امر به معروف و نهی از منکر.
-6احترام به مجاهدین در راه خدا و شهدا.
-7رغبت به خواندن نمازهای واجب - برای دختران - .
-8علاقه به حضور در مسجد و آشنایی با آداب آن.
-9احترام گذاشتن به اولیاء دین، بزرگان و شخصیت های اسلامی.
-10دوست داشتن خداوند و آشنایی با او به عنوان بهترین یاور و کمک.
-11آشنایی با حلال و حرام و رعایت احکام مربوط در حد ضرورت.
-12تشخیص افراد محرم و نامحرم و رعایت احکام مربوط در حد ضرورت.
-13درست خواندن نماز وآشنایی با احکام ضروری نماز و روزه.
-14روخوانی و حفظ قرآن و آشنایی با ترجمه برخی از سوره ها.
-15آشنایی با زندگی انبیاء اولوالعزم به ویژه نبی اکرم - ص - و معصومین و دوست داشتن آن ها.
-16آشنایی با مسائل مربوط به سن تکلیف و تقلید و احکام مربوط وعمل به آن - برای دختران - . برای تحقق اهداف آموزش ابتدایی برنامه های درسی متنوع در قالب کتاب های درسی به صورت متمرکز پیش بینی و تدوین شده است.
در میان انواع مواد درسی مختلف، درس دینی جزء لاینفک برنامه درسی مدارس ما به شمار می رود و در سال های اخیر، توجه به نیازهای نو در عرصه ی آموزش دین رویکردهای جدید در امر آموزش، توجه بیش از پیش به یادگیری جنبه های نگرشی آموزه های دینی، لزوم بهره گیری از روش های نوین در تعلیم و تربیت دینی و توجه به تربیت دینی، برای شکل دهی به رفتارهای دینی و تقویت احساس دینی از طریق شناخت دین و تفکر در آن، متخصصان تعلیم و تربیت دینی را بر آن داشته است تا با برنامه ریزی دقیق و مطالعه جامع الاطراف در این خصوص دست به کار تهیه برنامه ای نوین برای تعلیم و تربیت دینی گردند.
در این باره تلاش های فراوانی صورت گرفته است و »هدیه های آسمان« اولین محصول این اقدام مبارک است - وزرات آموزش و پرورش، . - 7: 1384 برنامه ی درسی هدیه های آسمان، اولین برنامه ی درسی رسمی در حوزه تعلیم و تربیت دینی در کشور قلمداد می شود و کتاب هدیه های آسمان نیز بر اساس این راهنمای برنامه ی درسی مصوب تهیه شده است. ازآنجاکه آموزش علوم برای افرادهرجامعه بخصوص نسل جوان ازاهمیت خاصی برخوردار است،مسلماً از ماست که فرا گرفتن وآموزش آن رابر اساس جدیدترین شیوه های تدریس از افرادجامعه انتظار داشته باشیم؛ براین اساس است که معتق دیم آموزش دین به کودکان ونوجوانان کشورمان بایستی از شیوه های کهنه انتقال محفوظات بدور بوده وبرطبق جدیدترین وبهترین روشهای مؤثروفعال باشد تا زمینه پرورش استعدادهای خدادادی ومهارتهای عملی لازم جهت بکاربستن آموخته ها وایجاد حس ابتکار و نوآوری وکشف دوباره را فراهم سازد.
این امر میسر نمی شود مگر با برنامه ریزی خوب ومناسب - مهدیزاده، فریده،پایان نامه،. - 937 یکی از مباحث اساسی و بنیادی تعلیم و تربیت الگوهای تدریس می باشد که در فرآیند تدریس و ساخت شخصیت و روند ذهنی، عاطفی، آموزشی و تربیتی دانش آموزان نقش اساسی دارد. با این همه در متون علمی کمتر مورد توجه و عنایت قرار گرفته است - کولین و لاسلت، ترجمه صباغیان، 1373، ص . - 45 میلر تدریس را فراهم آوردن موقعیت و اوضاع و احوالی که یادگیری را برای شاگردان آسان می کند تعریف کرده است یعنی تدریس یک فعالیت است اما نه هر نوع فعالیتی، بلکه فعالیتی که آگاهانه و بر اساس هدف خاصی انجام می گیرد. قابل ذکر است منظور از هدف در اینجا، ایجاد شرایط مطلوب یادگیری می باشد. نخستین گام در تدریس طراحی سنجیده و آگاهانه فعالیتهای مربوط به تدریس می باشد که شامل ویژگی های خاص تدریس از جمله:
-1 وجود تعامل در رابطه متقابل بین معلم و شاگرد
-2 هدف دار بودن فعالیتهای معلم
-3 مفاهیم به طریقی ارائه شود که متناسب با فهم و توانایی شاگردان باشد در فرایند تدریس تنها تجارب و دیدگاههای علمی معلم نیست که مؤثر واقع می شود بلکه کل شخصیت اوست که ایجاد شرایط یادگیری و تغییر و تحول شاگرد، تاثیر می گذارد - شعبانی، 1372، ص - 81
اهمّیّت و ضرورت انجام تحقیق:
نقش شگفتانگیز و مهم تعلیم و تربیت در زندگی انسان بر هیچ انسان عاقلی پوشیده نیست و تاکنون هم ضرورت آن مورد تردید قرار نگرفته است، چرا که شکوفایی استعدادها و ارزشهای والای انسانی مبتنی بر تعلیم و تربیت است و انسان شدن انسان و وصولش به کمال نهایی، همه مرهون تعلیم و تربیت صحیح است - لودین،28،. - 1383 آفرینش انسان به گونهای است که سیما و سیرتش، دنیا و آخرتش با تعلیم و تربیت ساخته و پرداخته میشود و به کمال وجودی شایسته حال خود می رسد، زیرا تا انسان خویشتن را نشناسد و رابطه خود را با جهان و خلق و خالق نیابد و نداند که از کجا آمده است و در کجاست و به سوی کدامین مقصد در حرکت است و چه برنامه و راهی را باید دنبال کند، هرگز هدف و هویتی انسانی نخواهد داشت و این موهبت تنها در پرتو تعلیم و تربیت به دست میآید.
انسان در بعد معنوی نیز نیازمند تعلیم و تربیت است، چرا که در باطن انسان استعدادها و قابلیتهای مخصوصی نهفته است که آدمیرا از نظر علمی، ایمانی و اخلاقی به اوج اعلای انسانیت میرساند و او را از هر گونه جهل، نادانی و پلیدی و ناپاکی محفوظ نگاه میدارد. سرمایه عقل و فطرت در باطن انسان به صورت قابلیت و استعداد خودبهخود هرگز شکوفا نمیشود و فقط در پرتو تعلیم و تربیت ذخایر عظیم درونی از قوه به فعل درمیآید و قابل بهرهبرداری میشود.
در حال حاضر رویکرد جدیدی برای آموزش تعلیمات دینی در دوره ابتدایی مطرح شده است که تلاش دارد با جامعیت آموزش، اهداف آموزش تعلیمات دینی را به گونهای تعیین کند که از یک طرف شامل همه حیطههای یادگیری یعنی سه حیطه شناختی، مهارتی و عاطفی باشد و از طرف دیگر همه موضوعات ضروری آموزش تعلیمات دینی مانند آموزههای دینی، شناخت قرآن و آشنایی با معارف اسلامی از جمله خداشناسی، نبوت، امامت، معاد، اخلاق و احکام را شامل شود - سلیمان نژاد، اکبر، . - 1392
در همین راستا مجموعه تدابیر منظمی که معلم برای رسیدن به هدف با توجه به شرایط و امکانات اتخاذ می کند روش تدریس می نامند که موجب ایجاد شرایط مطلوب یادگیری در دانش آموزان می شود و روند آموختن را تسهیل می نماید. الگوهای تدریس یکی از مباحث اساسی و بنیادی تعلیم و تربیت است و انتخاب الگوی تدریس به نوع آگاهی معلم از فلسفه و نگرشهای تعلیم و تربیت بستگی دارد. انتخاب روش تدریس یکی از مراحل مهم طراحی آموزشی است،معمولاً معلم بعد از انتخاب محتوا و قبل از تعیین وسیله و خط مشی، روش مناسب تدریس خود را انتخاب می کند.
تدریس از روشها و فنون بسیار دقیق و حساسی برخوردار است چنانچه با روشهای علمی و با درایت و نکته سنجی لازم بکار گرفته شود، به فراگیران کمک می کند تا در فعالیت یادگیری موفق شوند و همچنین به مدرسان کمک می کند تا با اطمینان و اعتقاد به خود از حداکثر توان در جهت تسهیل امر یادگیری و تاثیر پذیری بهره گیرند - هوی و میسکل، 1382 ص . - 215 در این راستا پژوهش مورد نظر در پی آن است که با شناسایی و مطالعه برترین روش های تدریس این برنامه درسی و آموزش و انتقال آن به آموزگاران، برای رسیدن به اهدافی که پیش تر برشمردیم، گام کوچکی برداشته باشد.
سؤال اصلی تحقیق:
- انواع روشهایی که می توان برای تدریس درس هدیه های آسمانی از آنها بهره گرفت کدامند؟
