بخشی از مقاله
چکیده :
بنگال - بنگلادش کنونی و بنگاله غربی - سرزمین بسیار کهنی است و تاریخ سیاسی آن را می توان از ازمنه قدیم به نگارش در آورد. ایران و بنگلادش از روزگاران بسیار دور مناسبت های فرهنگی، زبانی و تاریخی بسیار گسترده ای با یک دیگر داشته اند. این ارتباط در دوران حکومت های مسلمان عمیق تر و محکم تر شد. با ورود مسلمانان و به ویژه ایرانیان به بنگلادش، پایه های بنیادین فرهنگ و تمدنی گذاشته شد که کشور پهناور سرزمین بنگال - بنگلادش کنونی و بنگاله غربی - را حدود یکهزار سال، وارث یکی از مراکز مهم و بزرگ علوم اسلامی، و مهد رشد و پرورش فرهنگ اسلامی ایرانی کرد . زبان شیرین و دلنشین فارسی در بنگال به عنوان فرهنگی غنی و ثروتمند و با معنویت، تلقی شده و در گوشه و کنار بنگال جای گرفته است.
پیشرفت و شکوفایی هر فرهنگ به میزان زیادی به اثر پذیری از فرهنگ های دیگر بستگی دارد و ترجمه یکی از راه های انتقال عناصر فرهنگی میان ملت هاست. ترجمه، هم آینه گردان گذشته و اکنون تاریخ و فرهنگ است و هم گشاینده راه آن به سوی آینده. ترجمه حوزه ای است که در آن، زبان برای پذیرفتن اندیشه های نو و مفاهیم بدیع، دگر گون می شود. ترجمه، پیوند و رابطه ای است فرهنگی میان مردمانی که همزبان نیستند و ابزاری است برای نقل اندیشه ها، خواست ها، آیین ها، قصه ها، هنرها، دانشها و غیره. بیش از ششصد سال - 1837-1204م - زبان فارسی در سرزمین بنگال به عنوان زبان رسمی و دولتی رایج بود. در این مدت طولانی زبان و ادبیات فارسی بر زبان و ادبیات بنگلا بیشتر تأثیر گذاشته است.
مردم گام به گام با متون فارسی آشنا شده و برای کسب علوم و فنون به زبان و ادبیات فارسی علاقه بیشتری نشان داده اند. به همین سبب آثار فراوانی از زبان فارسی به زبان بنگلا ترجمه شده اند. شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ، گلستان و بوستان سعدی، مثنوی مولوی، پندنامه، منطق الطیر، رباعیات عمر خیام، سیرالمتأخرین، بهارستان غیبی، همایون نامه، طبقات اکبری، تاریخ فیروز شاهی، طبقات ناصری، شگرف نامه ولایتی، فتوحات فیروز شاهی، کلیله و دمنه، تاریخ فرشته، سیاست نامه، رموز بیخودی، اسرار خودی، مهمترین نشانه ازین ترجمه هاست. از اواسط قرن نوزدهم تا به امروز پانصد عنوان کتاب فارسی به زبان بنگلا ترجمه شده است و این کار تا امروز هم ادامه دارد.
ترجمه متون فارسی که در بنگلادش انجام شده است اکثر شان در موضوعات مذهبی، سیاسی، عرفانی و تاریخی است. اخیراً کتاب هایی که به زبان بنگلا ترجمه شده است، شامل موضوعات آن ، ادبیات داستانی معاصر فارسی هم است. داستانهایی از سید مهدی شجاعی، جلال آل احمد، محمد علی جمال زاده، صادق هدایت و بزرگ علوی به زبان بنگلا ترجمه شده است. این مقاله به بررسی ترجمه آثار داستانی فارسی از سال 2001 تا 2012م. به زبان بنگالی می پردازد.
مقدمه:
بنگال - بنگلادش کنونی و بنگاله غربی - سرزمین بسیار کهنی است و تاریخ سیاسی آن را می توان از ازمنه قدیم به نگارش در آورد. ایران و بنگلادش از روزگاران بسیار دور مناسبت های فرهنگی، زبانی و تاریخی بسیار گسترده ای با یک دیگر داشتند. این ارتباط در دوران حکومت های مسلمان عمیق تر و محکم تر شد. با ورود مسلمانان و به ویژه ایرانیان به بنگلادش، پایه های بنیادین فرهنگ و تمدنی گذاشته شد که کشور پهناور سرزمین بنگال را حدود یکهزار سال، وارث یکی از مراکز مهم و بزرگ علوم اسلامی، و مهد رشد و پرورش فرهنگ اسلامی ایرانی کرد.
زبان شیرین و دلنشین فارسی در بنگال به عنوان فرهنگی غنی و ثروتمند و با معنویت، تلقی شده و در گوشه و کنار بنگال جای گرفته است. ورود و حضور زبان فارسی در سر زمین بنگال سبب گردید تا شاعران، نویسندگان و عارفان بزرگ بنگال، این زبان را برای افکار و احسسات خویش برگزینند و هزاران اثر گرانبها و ارزشمند در زمینه های ادبیات، عرفان، فلسفه، کلام، زبان شناسی، تفسیر و تاریخ به وجود آورند. پژوهشگران و صاحب نظران می دانند که زبان فارسی در سراسر منطقه بنگال تقریباً شش قرن و نیم 1837-1204 - م - به عنوان زبان رسمی و دولتی رایج بود. در این مدت طولانی زبان و ادبیات فارسی بر زبان و ادبیات بنگلا بیشتر تأثیر گذاشته است. مردم برای کسب علوم و فنون به زبان و ادبیات فارسی علاقه بیشتری نشان داده اند.
برای همین ترجمه شاهکارهای زبان و ادبیات فارسی مانند شاهنامه فردوسی از ابوالقاسم فردوسی، دیوان حافظ، گلستان و بوستان از شیخ سعدی، مثنوی مولوی از مولانا جلال الدین رومی، پندنامه و منطق الطیر از فرید الدین عطار، رباعیات عمر خیام، سیرالمتأخرین از غلام طباطبایی، بهارستان غیبی از علاء الدین اصفهانی، همایون نامه از گلبدن بنت بابر، طبقات اکبری از خواجه نظام الدین احمد، تاریخ فیروز شاهی، طبقات ناصری، شگرف نامه ولایت، فتوحات فیروز شاهی، کلیله و دمنه، تاریخ فرشته از محمد قاسم فرشته، سیاست نامه از نظام الملک طوسی، رموز بیخودی و اسرار خودی از علامه اقبال علاقه نشان می دادند. نکته جالب توجه این است که از اواسط قرن نوزدهم تا به حال پانصد کتاب فارسی به زبان بنگلا ترجمه شده است و این کار ترجمه آثار زبان و ادبیات فارسی تا امروز هم ادامه دارد.
زبان فارسی و زبان بنگلا
زبان فارسی به عنوان یکی از زبان های اسلامی و زبان حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی، علاوه بر ایران در سر زمین های مانند، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند، بنگلادش، ارمنستان و آذربایجان هنوز هم علاقه مندان و هواداران بسیاری دارد. درمیان این کشورها، کشور بنگلادش وضع خاصی دارد. چراکه حدود هزارسال زبان فارسی به عنوان زبان علمی و ادبی و دینی مسلمانان این سرزمین از نفوذ معنوی برخوردار بود. تمام میراث فرهنگی مسلمانان این سرزمین به زبان فارسی حفظ شده وبه نسل امروز منتقل گردیده است.
ادبا، شاعران و صوفیان آثار ارزنده خود را به همین زبان به یادگار گذاشته اند. تاریخ دقیق ورود زبان و ادبیات فارسی به سرزمین بنگال مشخص نیست؛ ولی مورخان و محققان 1204 میلادی، را مبدأ ورود زبان وادبیات فارسی به این سرزمین می دانند. - سرکار :1391ص - 11 در این سال پس از فتح بنگال به دست اختیارالدین محمد بختیار خلجی از فرماندهان سپاه قطب الدین ایبک، پادشاه دهلی، با ایجاد نخستین مدرسه دینی در منطقه رنگپور بنگال - که دروس آن به زبان های فارسی وعربی تدریس می شد - - اس.ام.اکرام :1955 ص - 55 رواج رسمی زبان و ادبیات فارسی در این ناحیه آغاز گردید.
- ام سلمی :1376 ص - 371 زبان فارسی بیش ازششصد سال یعنی از آغاز حکومت خلجی1204م. تا استیلای انگلیسی ها 1837م. در این منطقه به عنوان زبان رسمی و دولتی بود - سید رضوی1968م: ص . - 159 زبان بنگالی یکی از قدیم ترین و مهمترین زبان های شبه قاره هند به شمار می رود و یکی از چهار زبان شاخه هندی شرقی از زبان های هند و ایرانی و از خانواده هند و اروپایی است. بنگلا زبان اصلی مردم بنگلادش است.
امروز حدود چهار صد میلیون نفر به این زبان گفتگو می کنند. - سرکار :1391 ص 11 - زبان بنگالی تنها زبانی است که مردم برایش جنگیده و حتی شهید داده اند. در سال 1947 م. زمانی که شبه قاره هند از کمپانی هند شرقی بریتانیا مستقل شد و دو کشور به نام هندوستان و پاکستان به وجود آمد، بنگال شرقی نیز به نام پاکستان شرقی معرفی شد. با وجود آنکه بیشتر مردم پاکستان شرقی به زبان بنگالی سخن می گفتند،
محمد علی جناح زبان اردو را رسمیت داد. سرانجام حکومت وقت مجبور شد زبان بنگالی را هم در کنار زبان اردو به عنوان یکی از زبان های رسمی پاکستان رسمیت بدهد. - خان :1386 ص - 78 قدیمی ترین آثار ادبی بنگالی که چرچاپاد نام دارد، به قرن هفتم میلادی مربوط می شود و از چهره های ادبی دوره معاصر می توان به میر مشرف حسین، ویدیا ساگار، قاضی نذرالاسلام- شاعر ملی بنگلادش- و رابیندرانات تاگور اشاره کرد که از میان آن ها آثار تاگور در سال 1913م. جایزه نوبل را در زمینه ادبیات به دست آورده است. خط بنگلا اصلاح شده خط سانسکریت است که واژه های عربی، فارسی و انگلیسی نیز به آن اضافه شده است. در حال حاضر بیش از هفت هزار واژه فارسی و عربی در زبان بنگلا وجود دارد. - هلالی1968م: مقدمه - .
پیشینه ترجمه زبان بنگلا
از قرن چهاردهم میلادی ادبیات فارسی بر ادبیات بنگالی تأثیرات بسیاری می گذارد و آثار مهمی از شاعران مشهور فارسی به زبان بنگالی ترجمه می شود. اولین کسی را که می توان به عنوان مترجم فارسی ذکر کرد، شاه محمد صغیر بوده است که در دوره سلطان غیاث الدین اعظم شاه 1409-1389 - م - کتاب یوسف وزلیخا را از فارسی به زبان بنگالی ترجمه کرد. - خان :1387 ص638 - در آن زمان کتاب های دیگری که از زبان فارسی به زبان بنگلا ترجمه شده است؛ ازین کتابها داستان سیف الملوک و بدیع الجمال، اسکندر نامه، هفت پیکر و تحفه مشهوراست. - عالم200م: ص - 44بعد از آن یعنی در اوایل قرن هفدهم میلادی گل بکاولی، قصه حسنه بانو، حیرت الفقه و قصه حاتم طایی به زبان بنگلا ترجمه شده است .
- خان 1386م: ص - 85 این سلسله ترجمه امروز هم ادامه دارد ولی آثار فارسی که در قرن بیستم و بعد از آن به زبان بنگلا ترجمه شده است، اکثر شان در موضوعات مذهبی، سیاسی، عرفانی و تاریخی است. اخیراً کتاب هایی که به زبان بنگلا ترجمه شده است، شامل موضوعات آن ادبیات معاصر فارسی هم است. مانند گزیده ادبیات معاصرگزیده، داستان کوتاه ِ جلال آل احمدیکی، بود یکی نبود ِ جمالزاده. غیر از آن چند داستان کوتاه ِ صادق هدایت و میر کیانی هم به زبان بنگلا ترجمه شده و در روزنامه های گوناگون بنگلادش و مراکز فرهنگی به چاپ رسیده است.
ترجمه زبان بنگلای آثار داستانی سید مهدی شجاعی
سید مهدی شجاعی داستان نویس و روزنامه نگار ایرانی است. شجاعی سردبیر و مدیر مسوول ماهنامه نیستان بود. حدود هشت سال مسؤولیت صفحههای فرهنگی و هنری روزنامه جمهوری اسلامی و سردبیری ماهنامه صحیفه را به عهده داشت. سالهای متمادی مسؤولیت سردبیری مجله رشد جوان را برعهده داشت و همزمان در سمت مدیر انتشارات برگ به انتشار حدود 300 کتاب از نویسندگان و هنرمندان و محققان ادبی ایران همت گماشت. سیدمهدی شجاعی یکی از نویسندگان تاثیرگذار در حوزهادبیات دینی در سهدهه اخیر است که آثار متعددی در زمینه ادبیات داستانی و ادبیات کودک و نوجوان از او منتشر شده است. داستان های سید مهدی شجاعی که به زبان بنگلا ترجمه شده و به عنوان گزیده ادبیات معاصر مجموعه داستان ، و به عنوان بنگالی شمو کالین فارسی شاهیتتو به چاپ در آمده است:
گزیده ادبیات معاصر
11 داستان کوتاه از سید مهدی شجاعی با عنوان گزیده ادبیات معاصر مجموعه داستان با همکاری خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در داکا، به زبان بنگالی ترجمه شده و به صورت کتاب چاپ گردیده است. مترجم این مجموعه داستان کوتاه آقای نور حسین مجیدی است. ویراستار این مجموعه داستان پروفسور سراج الحق و نمونه خوان شمس الکریم خوکون است. ترجمه مجموعه داستان مذکور زیرنظر دکتر سید محمد رضا هاشمی، رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در داکا، از طرف انتشارات بین المللی الهدی درسال 2006م. به چاپ رسیده است؛ این مجموعه داستان شامل 112 صفحه است.
