بخشی از مقاله
چکیده
یکی از راه هاي مناسب براي رویارویی با دنیاي تحول گراي امروز برنامه درسی چند فرهنگی است. برنامه درسی در این شرایط با تاکید بر شرایط و خصوصیات فرهنگی اقلیت ها می تواند در جهت رشد و تقویت فرهنگ هاي بومی و در نهایت تقویت فرهنگ ملی نقش بسزایی داشته باشد.تربیت رسمی اگر بخواهد با به کار گیري فرهنگ غالب در برنامه درسی ،ارزش هاي فرهنگی و قومی را نادیده بگیرد،شکافی بین فرزندان کشور به وجود می آورد که کار حاکمیت را در ایجاد وحدت و همبستگی دشوار می سازد.
در این مقاله چهار رویکرد برنامه درسی مشارکتی،افزایشی،انتقالی و عمل اجتماعی ، با تاکید بر برنامه درسی چند فرهنگی را مورد بررسی قرار می دهد. رویکرد شناختی در این پژوهش،روش کیفی و در ردیف مطالعات توصیفی- تحلیلی است.روش گردآوري اطلاعات از طریق اسناد و مدارك و روش تجزیه و تحلیل در این پژوهش به شیوه توصیف،تحلیل و استنتاج نظري بوده است. مقاله نتیجه گیري کرده است که در تعیین اهداف برنامه درسی چند فرهنگی توجه به آرمان هاي دموکراسی و مد نظر قرار دادن حقوق بشر،رعایت اصل انعطاف پذیري و بازسازي،توجه به ابعاد نگرشی،شناختی و مهارتی چند فرهنگی و همچنین انطباق با واقعیت هاي اجتماعی و جهانی و استفاده از وجود متخصصان و برنامه ریزان محلی و منطقه اي رکن اساسی می باشد.در پایان مقاله پیشنهادهایی براي توجه به برنامه درسی چند فرهنگی در نظام آموزشی ایران ارائه شده است.
مقدمه:
در عصر حاضر،به دلیل تعاملات گسترده فیزیکی و مجازي افراد و فرهنگ ها و از بین رفتن مرزها،پیوند هاي گریز ناپذیري بین افراد و فرهنگ ها به وجود آمده است.حضور فرهنگ ها در کنار یکدیگر و تلاقی آنها،احتمال ایجاد چالش و تنش در میان افراد و فرهنگ ها را افزایش داده است - صادقی،. - 1389 اگر بخواهیم برنامه درسی را بعنوان فرهنگ بشناسیم،ابتدا باید بدانیم فرهنگ چیست؟ فرهنگ کل پیچیده اي متشکل از دانش،عقیده،هنر،اخلاق،قانون،رسم و هر نوع عادت و ویژگی دیگري است که توسط انسان بعنوان عضوي از جامعه کسب می شود. - میر شمشیري،159، - 1388فرهنگ را می توان بعنوان گفتگوهاي مداومی که در یک جامعه،حول محورهاي اساسی صورت می گیرد نیز قلمداد کرد .
آموزش مناسب در آموزش و پرورش در عین حال که افرادي مفتخر به ملیت و ارزش هاي فرهنگ بومی ایجاد می کند،افراد جامعه را به صورت اعضاي مطمئن جامعه بین المللی تربیت می کند.براي این کار،آموزش و پرورش باید بتواند روحیه تحمل،تفاهم و احترام به اختلاف فرهنگ ها را در جوانان جامعه ایجاد و تقویت کند.در راستاي این هدف اساسی و مهم است که »آموزش چند فرهنگی« هویت می یابد - خسروي،. - 1387یکی از راه هاي مناسب براي رویارویی با دنیاي تحول گراي امروز برنامه درسی چند فرهنگی است. برنامه درسی در این شرایط با تاکید بر شرایط و خصوصیات فرهنگی اقلیت ها می تواند در جهت رشد و تقویت فرهنگ هاي بومی و در نهایت تقویت فرهنگ ملی نقش بسزایی داشته باشد. آموزش چند فرهنگی تلاشی براي رها ساختن فراگیران از محدودیت هاي قوم مدارانه و آگاه کردن آنان از برخورد فرهنگ ها،جوامع و راه هاي زندگی و تفکر دیگران است.
هدف غایی این آموزش این است که دانش آموز به دور از هر گونه تعصب و پیش داوري به جهان بنگرد و بتواند و بخواهد تنوع و غناي آن را کشف کند - غریبی و همکاران،. - 1388تربیت رسمی اگر بخواهد با به کار گیري فرهنگ غالب در برنامه درسی ،ارزش هاي فرهنگی و قومی را نادیده بگیرد،شکافی بین فرزندان کشور به وجود می آورد که کار حاکمیت را در ایجاد وحدت و همبستگی دشوار می سازد - عسکریان،. - 1385 نظام آموزشی به منظور به انجام رساندن وظایف خطیر خود در بحث برنامه درسی چند فرهنگی،نیازمند مبانی نظري و یا برنامه مدون می باشد - عراقیه و همکاران،. - 1388 این مقاله قصد دارد چهار رویکرد برنامه درسی چند فرهنگی: مشارکتی،افزایشی،انتقالی و اجتماعی را مورد بررسی قرار دهد.در ادامه درباره هر یک از رویکردها و مزایا و معایب آن ها بحث خواهد شد.
روش پژوهش
با توجه به ماهیت موضوع،این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است.اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه اي گردآوري شده و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند - نادري،. - 1389ابتدا در زمینه گردآوري رویکردهاي برنامه درسی چند فرهنگی به شناسایی و گردآوري منابع موجود پرداخته و پس از آن با مطالعه اجمالی و عمیق همراه با فیش برداري به ثبت اطلاعات مورد نظر پرداختیم.
رویکرد مشارکتی:2
در رویکرد مشارکتی مراسم هاي قومی و گروه هاي فرهنگی مختلفی شکل می گیرد که این گروه ها با فرهنگ هاي مختلف با مشارکت یکدیگر مسائل گوناگون جامعه را مورد توجه قرار می دهند. رویکرد مشارکتی به معلمان و مدارس این اجازه را می دهد که به طور برجسته آنچه را که در معرض تفسیر دانش آموزان قرار می گیرد را مورد توجه قرار دهند. - بنکز، - 1998در رویکرد مشارکتی قهرمانان،تعطیلی ها خاص،رویدادهاي فرهنگی و نژادي و گروه ها و افراد مختلف مورد توجه قرار می گیرد. در این رویکرد توجه بیشتر به آن گروه هاي مختلفی می شود که در برنامه درسی به طور معنی داري عقیم مانده است. اساسا برنامه درسی در این رویکرد متمرکز نیست،اما به این نکته که دانش آموزان چه فرصت هایی براي یادگیري دارند توجه دارد.
در کلاس درس باید فعالیت هاي جامعی به وسیله معلم انجام گیرد تا احساس تعلق در دانش آموزان پرورش یابد و آنان را قادر سازد تا فرهنگ ها ، زبان ها و تجربیات دیگري را پذیرفته و با آنها عجبین شوند. - مرزوقی و خادمی،1384ص - 41 اینکه افراد در فعالیت هاي مشترك مدرسه و کلاس درس شرکت می کنند و درك تقریبا مشابهی از کارهایشان دارند و ارزش هاي خاصی را در مورد دانش،یادگیري و رفتار تایید و تصدیق می کنند،حکایت از وجود فرهنگ - نه چندان یکپارچه - می کند.
- میر شمشیري،1388ص - 161 برنامه هاي درسی مدارس و شرایط کلاس درس همیشه منعکس کننده برنامه هاي آشکار و ارزش هاي فرهنگی بیان نشده اي است که حاوي ملاحضاتی در مورد طبقه اجتماعی،جنسیت و حقوق قدرت هاي هاي اجتماعی است. - میر شمشیري،1388 ص - 162 منزوي نبودن فرهنگ هاي انسانی،شناخت آن را مشکل تر می کند. فرهنگ ها متاثر از یکدیگرند و در بعضی امور سهیم اند.ممکن است درون هر فرهنگ،خرده فرهنگ هایی وجود داشته باشند که علاوه بر ویژگی هاي منحصر به فرد وجوه اشتراك فراوانی با فرهنگ کلان داشته باشند و برآن تاثیر بگذارند. وقتی که افراد با گروه هاي مختلف فرهنگی به تعامل می پردازند فرهنگ آنها منزوي و ایستا باقی نمی ماند و به یک فرهنگ کاملا پویایی تبدیل می شود.
برنامه درسی چند فرهنگی مجموعه اي از محتوا،اقدامات و اهداف برگرفته از فرهنگ هاي مختلف است. این نوع برنامه درسی،دانش آموزان را براي نوعی محیط کار آماده می کند که در آن همکارانی از دیگر نژادها حضور دارند و در عین حال شرایط را براي رقابت در یک بازار بین المللی فراهم می سازد.این برنامه درسی همچنین یادگیري از چشم اندازهاي دیگران،قدر شناسی هویت فرهنگی خویش، حفظ سنن فرهنگی و گسترش دیدگاههاي نقاد براي درك و مواجهه با پدیده نژاد پرستی را مورد تشویق قرار می دهد. . - عابدي و مهر محمدي،1389،ص - 266
هنگامی از این رویکرد استفاده می شود که اطلاعات و آگاهی کلاس کم باشد و یا هیچ چیزي درباره گروه هاي قومی و وقایع خاص ،قبل یا بعد از آن وجود نداشته باشد.رویکرد مشارکتی ساده ترین رویکرد براي معلمانی است که از برنامه درسی در هم تنیده با محتواي قومی استفاده می کنند - بنکز،1988ص . - 37 در این رویکرد برنامه درسی ؛کلیه دانش آموزان به طور مساوي قادر به مشارکت در آن هستند و خصوصیات آن شامل موارد زیر است:
-1 تعلق گروهی،مثل تعلق فردي در آن ارزشمند است.
-2 ارزشهایی چون پذیرش،تعلق و جامعه مهم تلقی می شوند.
-3 بر امتیازات و نیازهاي خاص همه گروه ها و هر کدام از دانش آموزان در محیط آموزشی به منظور اینکه دانش آموز احساس راحتی و امنیت نموده و زمینه موفقیت آنها فراهم گردد،تاکید می شود. - ویلا و توزند، - 1995 در مورد کودکان اقلیت،معمولا بین خانه و ارزش هاي مدرسه تعارض وجود دارد.معلمان نیز غالبا با دانش آموزان به طور کلیشه اي برخورد می کنندو تغییر این موضوع کار بسیار مشکلی است. - اکرمن3، - 1994
با این حال چندین محدودیت جدي در این رویکرد وجود دارد. دانش آموزان به یک دیدگاه یکپارچه درباره نقش قومی و گروه هاي فرهنگی در اجتماع دست پیدا نمی کنند.بلکه آنها موضوع هاي قومی را می بینند و وقایع اصلی به برنامه درسی اضافه می شود و در نتیجه داستان اصلی به وسیله اقوام رشد پیدا می کند و هنرهاي زبانی،مطالعات اجتماعی ،هنرها و دیگرقلمروهاي موضوعی به برنامه درسی پایه مشترك اضافه می شود.
در این رویکرد،کتابها و فعالیت هایی انتخاب می شود که وقایع و مناسبت هاي خاص از فرهنگ هاي مختلف را تشویق می کند؛ولی بخش خاصی از برنامه درسی را تشکیل نمی دهد.در این رویکرد کتابها و مقوله هایی که از نظر فرهنگی متنوع هستند بعنوان بخشی از برنامه درسی مشخص نشده اند. - خسروي، - 1387 خیلی از اوقات نتایج رویکرد مشارکتی درباره فرهنگ هاي قومی ناچیز به شمار می آید،این مطالعات بیگانه و خصیصه هاي نامتعارف باعث تقویت تصورات کلیشه اي و غلط می شود.موقعی که کانون توجه ما به جنبه هاي منحصر به فرد فرهنگ هاي قومی باشد، نمی توان به دانش آموزان کمک کرد تا آنها را بعنوان یک کل جامع و پویا بفهمند.
رویکرد افزایشی:4
این رویکرد بیان می کند که چه محتوا،مفاهیم و موضوع هاي فرهنگی به برنامه درسی اضافه شود،بدون اینکه تغییري در ساختار،مقاصد و ویژگی هاي اولیه برنامه درسی به وجود آید - بنکز،1998 ص. - 30 این رویکرد ماندگاري کمی دارد .
