بخشی از مقاله
چکیده
برنامه درسی به عنوان محصول فرایند برنامه ریزی درسی دارای رویکردهای متفاوتی می باشد. در این مقاله تلاش شده است تا ضمن بررسی رویکردهای موجود در برنامه درسی مثل رویکردهای موضوعی، چندرشتهای و فرا رشتهای و توجه به معایب و محاسن آنها به رویکردهای نوین برنامهی درسی مثل رویکردهای پدیدارشناسی، پست مدرنیسم، بین رشتهای، تلفیقی، استاندارد محور و رویکرد معنوی و رویکرد وارونه نیز پرداخته شود. تغییرات سریع در علوم و تکنولوژی، سبب ایجاد تغییر در رویکردهای مختلف برنامه درسی شده است؛ ازاین رو ضمن در نظر گرفتن رویکردهای معمول و مورد استفاده، رویکردهایی نوین نیز در این مقاله مد نظر می باشد. به نظر میرسد تلفیقی از رویکردهای موجود و نوین در طراحی، اجرا، ارزشیابی، اصلاح و تغییر برنامهها و در کل در موفقیت برنامههای درسی نقشی اساسی دارد.
کلید واژه ها: ، طراحی برنامه درسی، رویکردهای نوین برنامه درسی، رویکرد وارونه، رویکرد تلفیقی، رویکرد استاندارد محور، رویکرد معنوی، رویکرد پست مدرنیسم
مقدمه
طراحی برنامه درسی به عنوان محصول برنامه ریزی درسی شامل رویکردهای مختلفی است که روش موضوعی، روش موازی، روش میان رشته ای، روش چند رشته ای،روش فرارشته ای، روش پدیدار شناسی و روش معنوی از آن جمله می باشند. منظور از طرح برنامه درسی، شکل مدون ویا ساختار برنامه درسی است. سازمان یا ساختار برنامه درسی، به موجب دو گونه تصمیم گیری در دو سطح مختلف به هنگام تکوین برنامه شکل میگیرد: سطح فراگیر یا سطح عام که ناظر بر تصمیم گیری در خصوص مبانی ارزشی است و سطح خاص و یا جزئی که ناظر بر تصمیم گیری های تکنیکی و فنی در خصوص برنامه ریزی و چگونگی اعمال عناصر است .[1] طراحی برنامه درسی براساس هریک از این روش ها در واقع تنظیم مسیری برای آموزش و پرورش با کلیه عناصرآن، جهت تسهیل فراگیری تجربیات توسط دانش آموزان میباشد. در این مقاله سعی شده است تا هرکدام از این روش ها مورد بررسی و شناسایی قرار گیرد. چهار رویکردپست مدرنیسم، پدیدارشناسی، میان رشتهای و معنوی از جمله روش ها و رویکردهای نوین برنامه درسی می باشند.
بدیهی است اتخاذ یک رویکرد مشخص برای طراحی، تدوین، اجرا و ارزشیابی در برنامه درسی، در واقع به معنای محدود کردن جامعه آموزش و پرورش در استفاده از رویکردهای دیگر میباشد. زیرا مفهوم یادگیری مداوم، کیفیت یادگیری، گزینش رویکردهای یادگیری متناسب با نظریه های یادگیری، پیامدهای یادگیری متناسب با زمان و مکان، نظام های حمایتی متناسب با پیامدهای یادگیری [2]، میطلبد به سوی رویکردهایی حرکت شود که با تاکید بر مفاهیم مذکور ما را درطراحی، تدوین، اجرا و ارزشیابی برنامه های درسی یاری نمایند.از طرف دیگر توجه نظام آموزش و پرورش در کشور برای موفقیت در امر یادگیری فراگیران، ضروری است. زیرا زمان آن رسیده است که بعد از تدوین سند تحول بنیادین و پی افکنی بنیان های نظری در تعلیم و تربیت اسلامی، تولید اندیشه های نوین در حوزهی رویکردهای مختلف برنامه درسی شکل نوینی به خود بگیرد.
برنامه درسی
اصطلاح برنامه درسی از نظر لغت شناسی، ریشه در واژه لاتین currere دارد که به معنای میدان مسابقه یا میدانی برای دویدن است. زیرا همان طور که در میدان مسابقه یا میدان دو، موانع و محدودیتهایی برای ورزشکاران تعبیه میشود؛ در عرصه برنامه درسی نیز که حاصل فرآیند برنامه ریزی درسی است[1] ، موانع و محدودیت هایی از منابع مختلف طبیعی و مادی به وجودمی آیندکه کار برنامه ریز را با دشواری روبه رو میسازد. برای برنامه درسی، تعاریف متفاوتی در کتب برنامه ریزی درسی گفته شده است؛ که در زیر به برخی از آن ها اشاره می شود:
- برنامه درسی عبارت است از آن چه آموخته می شود. [3]
-برخورد فراگیر با ابعاد مختلف محیط، که تحت هدایت مدرسه طرح ریزی شده است. [3]
-برنامه درسی عبارت است از یک برنامه کلی و عمومی در ارتباط با محتوای آموزشی که توسط مدارس به دانش آموزان ارائه می گردد، تا در سایه آن یادگیرندگان قادر شوند صلاحیت های لازم را در خود به وجود آورده و برای ورود به حوزه های فنی و حرفه ای خاص آماده شوند. [4]
رویکرد طراحی برنامه درسی
رویکرد برنامه درسی عبارت است از: مطرح کردن سوالات اساسی که نظریه برنامه درسی باید به آن ها پاسخ گوید به عنوان مثال طرح این سوال اساسی که "ما چه چیزی را باید تدریس کنیم؟ [5]، ما را به سوالات اساسی دیگری درحوزهی عناصر مختلف برنامه درسی، رهنمون می سازد.رویکردهای طراحی برنامه درسی بسته به این که در سطح عام باشد یا در سطح خاص و یا جزئی؛ از عوامل مختلفی تاثیر پذیر است. در رویکرد طراحی برنامه درسی در سطح عام، برنامه درسی، از نوع منبع یا منابع اطلاعاتی که توسط برنامه ریز انتخاب می شود؛ تاثیر می پذیردکه این منابع عبارتند از : موضوعات درسی مدون، فراگیران و جامعه. ودرصورتی که طراحی برنامه درسی در سطح خاص باشد از تصمیماتی که در خصوص عناصر تشکیل دهنده برنامه درسی اتخاذ می شود؛ تاثیر می پذیرد.[1] عناصر مهم تشکیل دهنده در طراحی برنامه درسی عبارتند از: هدف ها، محتوا، سازماندهی و ارزشیابی[3]، در انتخاب یکی از منابع مذکور برای طراحی برنامه درسی در سطح عام یا فراگیر نظام ارزشی مورد قبول برنامه ریز عامل تعیین کننده است. این نظام ارزشی لاجرم در ادامه تدوین برنامه درسی و در طراحی عناصر برنامه درسی نیز به صورت بارز جلوه می کند.
پیشینهی تحقیق
برنامه ریزی، خود فرایندی است که چه بسا همواره با اجتماعات انسانی برابر بوده است؛ نمونه های بارز این قبیل برنامه ریزی ها را گذشته از نحوهی تعلیمات طبقات اشراف و جنگاوران قرون وسطی و ماقبل آن، می توان در نوشته های متفکران گذشته مشاهده کرد. در آموزش و پرورش جهان نیز بنا به بررسی بینالمللی یونسکو، اولین برنامهریزی آموزش سیستماتیک همراه با برنامه ریزی اقتصادی در سال 1223 به صورت متمرکز – الزامی در شوروی وقت آغاز شد. [6] در بُعد برنامه درسی نیز بابیت در سال 1211 اولین کتاب را درحوزهی برنامه درسی نوشته است. در کل، برنامهریزی درسی و به تبع آن برنامه درسی به صورت علمی، عمری یکصد ساله دارد و علم جدیدی محسوب میشود.
زیرا علیرغم پیشرفتهای قابل ملاحظه در قسمتهای مختلف؛ هنوز به صورت علمی بر پایه های ثابت استوار نشده است؛ در سال های اخیر مفهوم برنامه درسی گسترش یافته است، تا آن جا که برنامهی تفصیلی کلیه فعالیت های یادگیری، انواع وسایل آموزشی، پیشنهاداتی در مورد راهبردهای یادگیری و شرایط اجرای برنامه و... را شامل شده است. [2] تاکنون رویکردهای مختلفی در برنامه های مختلف درسی در طی سالیان متعدد در کشورهای مختلف جهان مورد استفاده قرار گرفته اند که دراین مقاله از آن ها تحت عنوان رویکردهای جاری بحث شده است. این رویکردها در تکوین قسمت مهمی از برنامه درسی، که قسمت های دیگر آن را لاجرم به خود وابسته می سازد، نقش مهمی داشته اند و عبارتند از:
الف - : رویکردموضوعی subject orientation
قدیمی ترین و پرطرفدارترین الگو و رویکرد برنامه درسی است که دارای دو هدف عمده است: اکتساب دانش و ایده هایی که در موضوع درسی مورد تدریس وجود دارد. و توسعه و پرورش انضباط ذهنی از طریق مطالعه آن موضوعات درسی صورت می گیرد . [4] دیدگاه موضوعی بر موضوعهای درسی، شیوه تکوین وسازماندهی آنها تأکید میکند، نهضت بازگشت به پایه ها " Back to Basic " در قالب این رویکرد قرار می گیرد. در این رویکرد هدف آموزش و پرورش ایجاد مهارت در دانش آموزان در زمینه ساختار موضوع های گوناگون است. پرتاب سفینه اسپوتنیک به فضا،
