بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر، دیدگاه معلمان به عنوان کانون و هسته اساسی تحول در آموزش و پرورش را در رویکرد انتقال از آموزش سنتی به آموزش الکترونیکی مورد کنکاش قرار میدهد. هدف این تحقیق بررسی میزان شناخت و آمادگی دبیران مقطع متوسطه منطقه تبادکان مشهد در تدریس بوسیله فناوریهای الکترونیکی است. این تحقیق از نوع توصیفی بوده، که با استفاده از روش پیمایشی انجام شده است. جامعه پژوهش، تمامی دبیران زن و مرد شاغل در سال تحصیلی90-91 منطقه تبادکان متشکل از 600 نفر می باشد. حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی-مورگان 234 نفر تعیین و به شیوه ی طبقهای تصادفی 135 - زن و 99مرد - انتخاب شد و جهت جمعآوری اطلاعات از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شده است. به منظور تجزیه و تحلیل دادهها از آزمون t و تعقیبی توکی، و پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد شناخت دبیران از آموزش الکترونیکی در حد متوسط است. همچنین برای تدریس بوسیله فناوریهای الکترونیکی آمادگی نسبی دارند و به کارگیری آن را منوط به مهیا شدن امکانات در کلاس درس میدانند. بین دیدگاه دبیران نسبت به عواملی همچون جنسیت، سوابق کاری و مدرک تحصیلی رابطه معناداری وجود ندارد و دیدگاه آنها نسبت به اهمیت آمادگی و بکارگیری رایانه در تدریس و کلاس درس یکسان است.
واژههای کلیدی: آموزش الکترونیکی ، تحول ، آموزش چندرسانهای
.1 مقدمه
امروزه ایجاد تحول، نوآوری و شکوفایی امروزه گفتمان غالب نظام آموزشی کشور است. با نهایی شدن طرح جامع تولید برنامه درسی ملی، به زودی گامهای اساسی برای تغییر برنامههای درسی برداشته میشود - رئیس دانا ، - 1389؛ و به وعده ی مسؤلان بلندپایه وزارت آموزش و پرورش، نظام آموزشی به سمتی در حرکت است که به زودی تمام مدارس کشور اعم از شهر و روستا را به یک مرکز اینترانت ملی متصل شوند تا از این رو شاهد یک جهش عظیم در زمینه فناوری در مدارس باشیم - روابط عمومی آموزش و پرورش، . - 1389 البته مطالعات تطبیقی نشان می دهند در حال حاضر بسیاری از کشورهای پیشرو در زمینهی بکارگیری فناوریهای الکترونیکی، نوعی دگردیسی را تجربه کردهاند - عبداالله زاده ،. - 1381 درنظامهای آموزشی کشورهای آسیایی مثل مالزی ،سنگاپور، چین و هند از فناوریهای الکترونیکی به نحو شایسته اسنفاده کردهاند و از این طریق به تسریع روند اصلاحات برنامه درسی همت گماشتهاند - مجیدی ، . - 1388
اما بحث شاخص در این گفتمان، درنظرگرفتنِ نقش معلمان برای هرگونه تغییر و اصلاح در برنامه درسی است. چرا که گروهی به طور معمول به ضرورتها و بایدهای اصلاح و دگرگونی توجه چندانی نمیکنند؛ یا روشهای خود را ادامه میدهند یا با تغییر به مقابله میپردازند - رئیس دانا ،. - 1389 به همین خاطر نقش معلمان، به قول کانلی - connelly - ، از مجری به تصمیم گیرنده و برنامه ریز مستقل تغییر کرده است - کانلی، - 1381تحققِ. تحول، نیازمند عزمی راسخ، مدیریتی قاطع و حمایت همه جانبه و مستمر است که برای هر یک از این مقولهها باید برنامه ریزی اصولی صورت گیرد. نگاهی به مفاهیم حوزهی فناوری آموزشی نشان میدهد که برداشتها و رویکرهای متفاوتی در خصوص فناوری های الکترونیکی در نظام آموزشی ارائه شده است. یادگیری الکترونیکی، در ادبیات این رشته بالغ بر20 تعریف دارد - رحیمی دوست ،. - 1386 تدریس الکترونیکی به زعم بونک - bonk,2009 - همچنان در حالت تغییر، پویا و به سوی تکامل است . - Bonk, 2009 - مرجع ملی آموزش استرالیا - 2006 - یادگیری الکترونیکی را مجموعه گسترده از کاربردها و فرآیندهای رسانه های الکترونیکی برای آموزش حرفهای و یادگیری انعطاف پذیر تعریف می کند - . - Australian national training Authority, 2007
مک کلر - 2006 - شکلهای چندگانه یادگیری الکترونیکی را استفادهی ترکیبی از نرم افزار، اینترنت و هرشکل دیگر از رسانههای برخط میداند - . - McClure, 2006 در تعریفی دیگر آموزش الکترونیکی، برنامه آموزشی فرارسانهای است که اسناد و منابع شبکه گسترده جهانی را به منظور ایجاد محیطی تقویت کننده و پشتیبان از یادگیری معنی دار، به کار میگیرد - پژوهشگاه تعلیم و تربیت، . - 1385 در این مقاله، یادگیری و تدریس الکترونیکی به فرآیند آموزشیای اطلاق میگردد که در آن تجارب یادگیری، به صورت دیجیتالی با بهرهگیری از ابزار الکترونیکی ارائه میشوند. عمدهترین ابزارهای الکترونیکی مورد استفاده معلمان را می توان شامل این موارد دانست: دوربین دیجیتالی، برای تولید تصاویر جهت ارائه به کلاس، تختههای رسم گرافیکی به جای تخته های معمول کلاس، اسکنر برای منتقل کردن یک عکس، طرح خطی یا متن چاپی به رایانه، و ویدئو پروجکشن که برای نمایش تصاویر رایانه ای روی پرده مورد استفاده قرار میگیرند. همچنین دیسک فشرده که میتواند اطلاعات را به صورت متن ، گرافیک ، صدا و تصویر ذخیره کند. کپی و توزیع آن ساده و ارزان است و دسترسی تصادفی به محتوای آن، به راحتی مقدور است و چاپگرها که با انواع متعدد به صورت ماتریس نقطهای، مرکب پاش و لیزری موجودند - ذوفن ، . - 1385
تلفن همراه و امکانات موجود در آن و نیز رایانههای متصل به اینترنت و اینترانت که از طریق کنفرانسهای الکترونیکی، ایجاد وبلاگهای آموزشی و همچنین چندرسانهایها - ترکیب متن، تصویر، صدا، انیمیشن و ویدئو – مهمترین ابزارهایی هستند که میتوان فعالیتهای آموزشی را به کمک آنها انجام داد. اگر موارد ذکر شده را سخت افزار بنامیم دسته دیگری از ابزارها در گروه نرم افزار قرار میگیرند. مهمترین نرم افزارهای مورد نیاز معلمان عبارتند از: برنامه واژه پرداز برای ماشین کردن، تصحیح کردن، چاپ و ضبط متون نوشتاری، برنامههای گرافیکی مثل برنامه نقاشی برای ترسیم اَشکال مختلف، برنامه پاورپوینت برای تولید اسلاید، صفحه گسترده برای جمع آوری آمارهای مختلف وتجزیه و تحلیل اطلاعات، بانک اطلاعاتی - پایگاه داده ها - برای نگهداری اطلاعات شخصی و تحصیلی دانش آموزان، برنامه شبیهسازی مجازی برای آزمایشگاه مجازی، نرم افزار فلش برای ساختن انیمیشن و بازسازی موضوعات درسی به صورت متحرک - سلیمانی، . - 1383
برای آموزش الکترونیکی دو رویکرد مطرح میشود: رویکرد اول، به صورت حضوری و با حفظ فضای فیزیکی مدرسه اما در شرایط کاملاً الکترونیکی، معلم و شاگرد به طور همزمان به یک شبکه - محلی یا گسترده - وصل هستند و آموزش به طور زنده صورت میگیرد . رویکرد دوم آموزش غیر همزمان است. در این حالت ابتدا آموزش از طریق وب ارائه میشود تا بعد شاگردان هر زمانی که خواستند به وب سایتهای مورد نظر مراجعه کنند. این حالت، آموزش مجازی است که الزاما دانش آموز نباید در کلاس حضور داشته باشد - الحسین وهمکاران، . - 1385 با ورود تکنولوژی جدید به مدرسه، معلمان نیز میبایست در نقش جدید ظاهر شوند. در نهایت معلمان نه تنها باید چگونگی استفاده از تکنولوژی جدید را بیاموزند بلکه آنان باید شیوههای خاصی را برای هدایت، راهنمایی و ارزشیابی کار دانش آموزان دنبال کنند. در همین راستا مطالعات ویولتا، مارینیز و هانتر حاکی از آن است که نگرش معلم به همان میزانِ دانش و مهارت، در استفاده از کامپیوتر اثر دارد و به علاوه از عوامل مهمی است که بر پذیرش تکنولوژی و رفتار و عملکرد آنان در رابطه با به کارگیری کامپیوتر مؤثر است - صالح، . - 1387 رابینسون - 2002 -
در تحقیق خود نشان داد: از جمله مشوقهای بکارگیری یادگیری الکترونیکی، انگیزش در استفاده از فناوری، شرایط کاری انعطاف پذیر در یادگیری الکترونیکی، فرصت لازم برای توسعه ایدههای جدید درسی، چالشهای فکری، توانایی تحت پوشش قرار دادن فراگیران جدید و فرصت بهبود تدریس هستند. . - Robinson,2002 - پاسمر - - 2001سه عامل عمدهای که مدرسان جهت عرضهی دورههای آموزشی مبتنی بر وب با آن مواجه اند را این طور ذکر میکند: دسترسی کم به منابع جهت طراحی، توسعه و ارائه وب عدم، اطمینان از وضعیت حقوق مالکیت اثرِ دورههای ایجاد شده در وب و فقدان یک نظام تشویق در برابر نوآوریهای آموزشی . - Passmore,2001 - حج فروش - 1383 - در پژوهش خود در دبیرستانهای تهران گزارش میکند که دانش آموزان در زمینه انجام دادن تحقیق، ترجمه، استفاده از لوحهای فشرده آموزشی، اینترنت و اینترانت بسیار فعال بوده و نوآوریهای خودجوش داشتهاند و نیز فعالیتهای معلمان بر اثر به کارگیری نوآوریها و ابتکارات آموزشی همراه با فناوری اطلاعات و ارتباطات، تغییر یافته است وتقریباً آنان نقش راهنما و مشاور فعالیتهای دانش آموزی را برعهده داشتهاند - حج فروش، - 1383؛ و پژوهشی در دبیرستانهای دزفول تحت موضوع نگرش دبیران در رابطه با کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات نشان داده است که: بین نگرش های عاطفی، شناختی و اعتماد به توانایی دبیران در مورد کاربرد فناوری در تدریس نسبت به عوامل جنسیت و سن تفاوت معنی دار وجود ندارد - اداره کل آموزش و پرورش خوزستان . - 1387
تحقیقات نیز حاکی از آن است که آموزش الکترونیکی در صورت تدوین مناسب محتوا و ارزشیابی صحیح،سیستم موفق و کارآمدی است و به کارگیری آن در نظام آموزشی توصیه شده است . - Aminizadeh et al, 2015; Khatoni et al, 2011 - از آنجا که یادگیری الکترونیکی در ایران هنوز در مرحله آغازین خود قرار دارد، و جز در مدارس خاص در دیگر مدارس پیاده سازی و اجرا نشده است، لذا ارزیابی آمادگی مدارس و بررسی نگرشها و پیش نیازها جهت پیاده سازی و اجرای نظام یادگیری الکترونیکی امری واجب و ضروری میباشد. تا نقاط ضعف و قوت شناسایی شده و در راه درست قدم برداشته شود. رسیدن به این مهم مستلزم مطالعاتی گسترده در زمینه نیاز سنجی یادگیری الکترونیکی است. در پژوهش حاضر انجام چنین مطالعه ای مد نظر بوده است. در راستای این پژوهش سوالات زیر مطرح می شوند:
1. میزان آمادگی دبیران برای تدریس به شیوه الکترونیکی تا چه اندازه است؟
2. آیا بین سابقه کار با میزان آمادگی دبیران برای تدریس به شیوه الکترونیکی رابطه وجود دارد؟
3. آیا بین دبیران مرد و زن از نظر میزان آمادگی برای تدریس به شیوه الکترونیکی اختلاف معناداری وجود دارد؟
4. آیا بین میزان آمادگی معلمان بر حسب نوع رشته تدریس اختلاف معناداری وجود دارد؟
.2 روش شناسی تحقیق
تحقیق حاضر، از نظر ماهیت کمی، از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی– پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دبیران زن و مرد شاغل در سال تحصیلی 90 - 91 منطقه تبادکان مشهد متشکل از 600 نفر - 350زن و250مرد - است. که با استفاده از جدول کرجسی-مورگان حجم نمونه 234 نفر تعیین شد، و با استفاده از روش نمونه گیری طبقهای تصادفی 135زن و 99مرد انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته است، به منظور تعیین روائی محتوایی پرسشنامه در اختیار 3 نفر از مدرسین ضمن خدمت دوره آموزش الکترونیکی منطقه قرار گرفت و پس از دریافت نظرات مکتوب و مصاحبه حضوری با آنان، بازبینی و اصلاح شد. برای تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرانباخ - محاسبه هماهنگی درونی پرسشنامه - استفاده شد.
برای این کار ابتدا پرسشنامه روی نمونه 30 نفری دبیران اجرا شد و با استفاده از روش آلفای کرانباخ نتایج حاصل از تحلیل داده ها بوسیله نرم افزار spss نسخه21ضریب پایایی 0/744 بدست آمد. بدین صورت پرسشنامه در آخر سر در 4مولفهی دسترسی به فناوری، مهارتها، سیاستهای سازمانی و استقبال از تجربهی تدریس الکترونیکی با 30 گویه در لیکرت پنج گزینهای - خیلی زیاد- زیاد- متوسط- کم- هرگز - طراحی گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss نسخه19 استفاده شد که در بخش آمار توصیفی جدول توزیع فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار، و در بخش آمار استنباطی از آزمون t و تعقیبی توکی، و پیرسون استفاده شده است.
