بخشی از مقاله
چکیده :
زبان، شاهکار خلقت الهی، نهادي است اجتماعی که در کنار نقش اصلی خود ایجاد ارتباط داراي نقشهایی چون تکیهگاه اندیشه، نقش ما فی الضمیر و... است که در علم زبان شناسی، اصول و شاخههاي مختلفی را به خود اختصاص داده است. در کتاب آسمانی مسلمانان قرآن لفظ زبان یا معادل عربی آن " لسان" ، بارها تکرار شده و دربارهي پیدایش زبان و خدادادي بودن آن، اعضاي مرتبط با تکلم با تأکید بر زبان و لب ها، صراحت و روشنی کلام الهی، زبان حال و زبان قال و عربی بودن زبان قرآن، سخن به میان آمده که با نگاهی محققانه و دقیق اصول زبان شناسی نهفته در آن آشکار میشود.
زبانشناسی و شاخه هاي آن کاربردهاي متنوع و فراوانی در حوزه مطالعات قرآنی دارد، از جمله: آواشناسی در تجوید، کاربردشناسی در متشابهات، زبان شناسی تاریخی در بلاغت، ریشهشناسی در واژگان دخیل قرآن و معنا شناسی در تفسیر موضوعی. در اینراستا مطالعات و پژوهش هاي زبانشناسی قرآن، نقش مهمی در تبیین بطن و جهانبینی آن دارد.مقاله حاضر در تعریف و پیدایش علم زبان شناسی و تبیین ویژگی ها و کاربردهاي زبان میپردازد.
مقدمه :
قرآن کتاب هدایت است، هدایت از همه گمراهی ها به سوي همه نورها. قرآن به زبان بشر نازل شده است تا انسانی را که در ظلمتکده جهل گرفتار شده است به افق نور و روشنایی علم و معرفت هدایت کند. اگر بناست علم با یافتن رابطه ها و علل معلول ها چراغی را در فضاي تاریک زندگی بشر روشن کند چه مرجع و منبعی مطمئن تر از قرآن. چرا که قرآن به سرچشمه علم لایزال الهی متصل است و جهل در آن راهی ندارد.
اسلام با ظهور خود ره اوردهاي بسیار گرانبهایی را براي ملتها به ارمغان اورده است . یکی از مهمترین این ره اوردها دمین روح دانش افروزي و تحقیق در کالبد پیروان خود بوده است . ارزش و اهمیت این خدمت اسلام به جهان بشریت هنگامی روشن تر می شود که به جستجوي پیوند زبان عربی و قرآن و نیز نگري بر این پیوند از دید زبان شناسی داشته باشیم . دانش زبانشناسی از حدود یک و نیم قرن پیش در اثر شرایط گوناگونی از جمله گسترش ارتباطات و پیدایش رویکرد مطالعات میان رشتهاي به گونهاي شگفتانگیز گسترش یافت و شاخههاي متعددي در درون آن تاسیس شد و بازتاب گستردهاي بر دانشهاي اجتماعیِ دیگر چون تاریخ و الهیات بر جاي گذاشت . آشنایی زبانشناسان با زبانهاي دیگر علاوه بر زبان مادري، در کنار پیشرفتهاي به دست آمده در زمینههاي باستانشناسی، مردمشناسی، روانشناسی و.. بیشترین تاثیر را در گسترش قلمرو زبانشناسی داشت .
یکی از بحثهاي مهم علوم قرآنی که در فهم و تفسیر دقیق آیات قرآن کریم حائز اهمیت است و تحقیق پیرامون معانی آن نمایشگر اعجاز این صحیفه آسمانی است توجه به کاربردهاي زبانشناسی قرآن است و مفسرین و مترجمین قرآن، ناگزیر از اتخاذ نظریهاي در باب زبان قرآن هستند تا مشکلات فهم و تحلیل آنرا هموار کنند و به مدلول صحیح کلام باري تعالی بهتر نایل گردند. راز و رمزهاي آنرا بگشایند و بر تعارض هاي درونی و مشکلات بیرونی آن فایق آیند. در این مقاله سعی شده است با معرفی علم زبانشناسی و تاریخچه آن به بررسی زبانشناسی قرآن و نظریه هاي زبانی آن بپردازیم.
تاریخچه زبانشناسی :
زبانشناسی 1 علمی است که به مطالعه و بررسی روشمند زبان میپردازد. در واقع زبانشناسی میکوشد تا به پرسشهایی بنیادین همچون "زبان چیست؟"، "زبان چگونه عمل میکند و از چه ساختهایی تشکیل شده است؟"، " انسانها چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند؟"، "زبان آدمی با سامانه ارتباطی دیگر جانوران چه تفاوتی دارد؟" "کودك چگونه سخن گفتن میآموزد؟"، "زبان بشر چگونه تکامل یافته است؟"، "زبان ها چه قرابتی با یکدیگر دارند؟"، "ویژگی هاي مشترك زبانهاي جهان کدامند؟"، "انسان چگونه مینویسد و از چه راهی زبان نانوشتاري را واکاوي میکند؟"، "چرا زبانها دگرگون میشوند؟" و... پاسخ گوید : بشر از دیرباز به کار زبان علاقمند بوده و مطالعه زبان از مسائل اولیه اي است که توجه او را به خود جلب کرده است.
اما زبانشناسی به مفهوم جدید آن، علمی نوپا بوده که قدمتی تقریبا یک صد ساله دارد. لیکن مطالعات تخصصی درباره زبان به چند قرن پیش از میلاد باز میگردد. یعنی زمانی که "پانینی" قواعدي براي زبان سانسکریت تدوین کرد. اما زبانشناسی به مفهوم مدرنش با انتشار کتاب "دوره زبانشناسی عمومی" نوشته "فردینان دوسوسور" آغاز شد. دوسوسور بین مطالعات زبانی "همزمانی" و "در زمانی" تمایز قائل شد و بر مطالعه "نظام زبان" تأکید کرد ، نظریات "نوام چامسکی"، انقلابی در این رشته بهوجود آورد و باعث پیدایش دستور زایشی شد.
او با انتقاد شدید از روانشناسی رفتارگرا که یادگیري زبان را نوعی تقلید رفتاري میداند، با ارائه شواهدي، ناکار آمديهاي چنین دیدگاهی را نشان داد. او معتقد است اصول و خصوصیات زبان در انسان ذاتی است. به عبارت دیگر، نحوه یادگیري زبان بهصورت ارثی و ژنتیکی در مغز برنامهریزي شده است و محیط پیرامون کودك تنها نقش محرك را براي یادگیري زبان مادري ایفا میکند. کودك مجموعه محدودي از اطلاعات را از محیط زبانی خویش میگیرد و خود قادر استترکیبات جدیدي بسازد. نظریهپردازان پیشتر معتقد بودند زبان مادري تنها از راه شنیدن گفتار اطرافیان و بهصورت اکتسابی وارد ذهن کودك میشود.
تعریف زبان و زبان شناسی :
زبان نظامی قراردادي از نشانهها است. نظامهاي نشانهشناختی ممکن است مجموعه اي از رنگها، علایم آوایی، نشانههاي نوشتاري و .... باشند. نظامهاي مختلف نشانهاي در زندگی وجود دارند و به کار گرفته میشوند. دانش نشانهشناسی1 به مطالعه این نظامهاي نشانهاي میپردازد، اما اهمیت ویژه و حجم وسیع زبان موجب شده است دانشی مستقل به مطالعه آن بپردازد. بنابراین در نشانهشناسی به نشانههاي غیر زبانی پرداخته میشود و در زبانشناسی به طور ویژه به یک گونه خاص از نشانهها نشانههاي زبانی پرداخته میشود.
نسبت زبانشناسی و نشانهشناسی از جهت تاریخ پیدایش و گسترش عکس نسبت منطقی آنها است. زبان گرچه زیرمجموعه نشانه هاست و از این جهت زبانشناسی نیز بخشی از نشانهشناسی به شمار میرود؛ اما از جهت تاریخی نشانهشناسی خود در دامان زبان شناسی تولد و گسترش یافته است. گسترش زبانشناسی در سدههاي اخیر این اندیشه را مطرح ساخت که درباره نشانههاي غیر زبانی نیز میتوان مطالعه کرد و به این گونه زمینههاي پیدایش دانشی نوین با عنوان نشانهشناسی فراهم آمد. - دینه سن ، - 1390
زبان پدیدهاي ایستا2 نیست؛ بلکه در بستر جامعه و تاریخ شکل میگیرد و پیشرفت میکند. زبان مقولهاي اجتماعی است و ماهیت تاریخی دارد .زبان در پیوند تنگاتنگ با ابعاد دیگر زندگی اجتماعی، چون فرهنگ، دانش، دین است. زبان یک موجود اندام وار3 است که داراي ابزار و آلات و ادوات مختلفی است و همانند انسان که داراي دست، پا، چشم، گوش و ... است و همه این اعضاء در قالب یک نظام با یکدیگر در تعامل هستند و هدف و کارکردي را ایفا میکنند. زبان داراي اعضا و ساختار سازهاي، واجی، دستوري، معنایی، ریشه اي و ... است و تمام این ساختارها، ساختارهاي مستقل از هم نیستند، بلکه همانند اعضاي بدن انسان هستند که در قالب یک واحد عمل میکنند. - باطنی ،. - 1369
دانش زبان شناسی یک دانش صد در صد تجربی دانسته میشود و براي هر ادعایی که بخواهد بیان کند، حتماً مدرك تجربی و مستند ارائه دهد . اگر این کلمه در ابتدا این بوده و بعد به آن کلمه تبدیل شده، براساس چه مدرك و سندي این کار صورت گرفته و در کدام منطقه و در کدام دوره زمانی و توسط چه واسطهها و کاتالیزورهایی صورت گرفته است؟ در تک تک این موارد باید مستند تجربی، مادي و محسوس ارائه شود. زبانشناسی هیچ گونه تحلیل انتزاعی و ذهنی را درباره پدیدههاي زبانی به رسمیت نمیشناسد و از این جهت در چالش با علوم ادبی سنتی است که گاه تحلیلهاي فراوان و مفصلی در بیان سیر تحولات واژه و موضوعات دیگر زبانی ارایه میدهند که هیچ یک مستند تاریخی و تجربی ندارد و برآمده از تخیلات ادیبان هستند . - چا مسکی ، - 1383
